Tíminn - 18.03.1984, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 18. MARS 1984
Á upplýsingaöld þarf
einnig brjöstvit
■ Páll Pétursson alþingismaður hefur
lagt fram tillögu þess efnis að stofnaður
verði lífeyrissjóður fyrir húsmæður og
er ekki seinna vænna en að löggjafinn
fari að líta með velvild til þessara
olnbogabarna þjóðfélagsins, sem sinna
sínum störfum utan samtaka eða
þrýstihópa og teljast eiginlega ekki til
stéttar. Er húsmæðrum á íslandi helst
að líkja við stéttleysingja hindúasiðar
hvað varðar félagsleg réttindi. Hins
vegar eru þær skattpíndar óspart.
En Páll gerir betur en að leggja til
að konurnar fái notið einhverrar þeirr-
ar velferðar sem flestir aðrir þjóð-
félagsþegnar telja sjálfsagða. í rök-
stuðningi sínum til að ná fram þessari
sjálfsögðu jafnréttiskröfu víkur hann
að máli sem stjórnmálamenn hafa oft
vikið sér undan að leysa. Hann telur
sjálfsagt að stefnt verði að því að koma
á fót einum sameiginlegum lífeyris-
sjóði fyrir alla landsmenn, og bendir á
að því máli hafi nokkrum sinnum verið
hreyft á Alþingi en ekki orðið úr
framkvæmdum. Hann leggur til að
ríkið leggi fram stofnframlag að lífeyr-
issjóði húsfreyja, því sjálfar hafa þær
ekki launatekjur til að koma á fót
lífeyrissjóði með hefðbundnu sniði.
„Þessi lífeyrissjóður gæti síðar orðið
stofn að sameiginlegum lífeyrissjóði
allra landsmanna," segir flutningsmað-
ur, og „telur að til þess að einum
lífeyrissjóði verði komið á þurfi nokk-
urra ára aðlögunartíma, en leysa verð-
ur bráðan vanda þeirra sem eru rétt-
lausir. Til greina kemur að dómi
flutningsmanns að ákveða með lögum,
að allir lífeyrissjóðir skuli sameinaðir
fyrir árið 1995. Undirbúningur gæti
orðið þannig að frá ákveðnum degi
greiddu allir landsmenn á starfsaldri
tillag í lífeyrissjóð allra landsmanna og
þeir sem þess óskuðu gætu fært réttindi
sín úr sérlífeyrissjóði tii þessa sjóðs um
nokkurra ára skeið til baka. Eldri
sjóðirnir störfuðu áfram til þess að
greiða lífeyri til þeirra sem eiga þar
réttindi meðan þeim endast fjármunir,
eða þar til samkomulag næðist um
inngöngu sérsjóða í lífeyrissjóð allra
landsmanna."
Hugmyndin um lífeyrissjóð allra
landsmanna er hvergi nærri ný af
nálinni, en þrátt fyrir allt réttlætistalið
hafa ávallt verið ótal Ijón í veginum
þegar taka á mál þetta föstum tökum
og allar tilraunir í þá átt að þoka því
máli áleiðis hafa runnið út í sandinn.
Það er með ólíkindum hve mörgum
lífeyrissjóðum Islendingar hafa komið
sér upp og miðað viö fjölda lands-
manna eigum við áreiðanlega margfalt
heimsmet á þessu sviði eins og svo
mörgum fleiri. Sjóðirnir eru misgamlir
^og misjafnlega öflugir. Sumir eru að
fullu verðtryggðir, aðrir að hluta og
kjör lífeyrisþega eru misjöfn eftir því
í hvaða sjóði þeir eiga hagsmuna sinna
að gæta. Jafnréttið er misjafnt að
þessu leyti og aðstaða manna og
kvenna misjöfn.
Sjóðaflækjan er slík ávallt, þegar á
þarf að herða og farið er að athuga
hvernig hægt verði að koma við lífeyr-
issjóði fyrir alla landsmenn að þá er
gefist upp. Þess í stað eru sett flókin
lög um tekjutryggingu og fleira af þeim
toga og samanburðarfræðin blómstrar.
Og á mörgum sviðum verður fólk að
bera sig eftir björginni með umsókn-
um, vottorðum og alls kyns sönnunar-
gögnum um að viðkomandi hafi þörf
og rétt á að fá eitthvað upp í lífsfram-
færi sitt frá hinu opinbera. Er hætt við
að einhverjir verði afskiptir vegna þess
að þeir kunna ekki leikreglur velferð-
arinnar. Með lífeyrissjóði, sem tryggði
öllum landsmönnum réttlátan lífeyri,
mætti spara mikið umstang og skrif-
finnsku. En það er kannski það sem
ekki má afleggja.
Bitið í skottið
á sjálfum sér
Sú hugmynd, að láta hina efnaðri
greiða hluta af sjúkrahúsvist, ef svo-
leiðis fólk þarf að leggjast inn á spítala,
mælist illa fyrir, og hafa ráðagerðir um
„sjúklingaskattinn" nú verið lagðar á
hilluna. Heilbrigðisráðherra lýsti yfir
að innheimta gjaldsins yrði svo þung í
vöfum og útreikningar svo ofboðslegir,
að bróðurparturinn af því sem inn-
heimtast kynni, færi í kostnað við að
létta einhverju af heilbrigðiskerfinu af
opinberu framfæri. Er þetta talandi
dæmi um hinn þyngslalega rekstursem
virðist fylgja opinberum rekstri og
afskiptum, og hvernig farið er að því
að bíta í skottið á sjálfum sér.
Feilnótur slegnar
Nú um stundir er talað fjálglega um
upplýsingaþjóðfélagið sem kvað vera
á næsta leiti og taka við af iðnaðarþjóð-
félaginu. Miðlun upplýsinga verður
aðall framtíðarskipulagsins og þá
væntanlega söfnun þeirra einnig.
Maskínur og öreindatækni er það sem
upplýsingaþjóðfélagið kemur til með
að byggja á. Að sumra dómi erupplýs-
ingabyltingin þegar hafin og mikilvirk-
ar upplýsingavélar komnar á sinn stað
í stofnunum, fyrirtækjum og heimilum
og upplýsingabankar eru á leiðinni.
Enn sem komið er virðist upplýsing-
in ekki vera komin á það stig sem spáð
er og einhverjar feilnótur eru slegnar á
dýru, mikilvirku tækin sem sjá um
upplýsingastreymið. Fjárlagagatið
hans Alberts er vitnisburður um að
maskínukúnstin á enn nokkuð í land til
að skila þeim upplýsingum sém vænst
er. Götin í útreikningunum sýnast
nokkuð mörg, og spurning er hvort
rétt hafi verið gefið í öllum tilvikum
eða hvort ávallt hafi verið slegið á
rétta takka? Að minnsta kosti er
fjármálaráðherra afskaplega hissa á
útkomunni hálfum þriðja mánuði eftir
að hann lagði fram hin skotheldu
fjárlög sín.
Hvort hér er við stjórnmálamenn að
sakast eða embættismenn og tækni-
menn skiptir ekki öllu máli, en augljóst
er að einhvers staðar eru þarna maðkar
í mysunni og dæmið ekki rétt reiknað.
Vanáætluð útgjöld á mörgum sviðum
er ekkert nýtt fyrirbæri í fjárlagagerð.
En þegar búið er að þrýsta verðbólg-
unni niður á viðráðanlegt svið ætti að
vera hægt að hafa útkomuna nærri
sanni,
Skiljanlegar for-
múlur vantar
Fyrir leikmann liggur ekki í augum
uppi hver hin mikla upplýsing framtíð-
arinnar á að vera, en tæknimenn munu
sjá um upplýsingastreymiðútogsuður.
Hvort vit og dómgreind manna verð-
ur meira á upplýsingaöld en til þessa er
hulin ráðgáta og eins hitt hvaða upplýs-
ingar eru réttar og hverjar rangar? Og
hverjir munu fyrst og fremst nota hin
miklu fræði, sem upplýsingabankarnir
verða fylltir af, og í hvaða tilgangi?
Framfarasinnuðum tölvutrúar-
mönnum hefur láðst að koma frá sér
skiljanlegum formúlum um þetta efni
til sauðsvarts almúgans.
A hitt ber einnig að líta, að framtíð-
arspár um tækniþróun og blessun vís-
indanna hafa ekki reynst réttar á öllum
sviðum og verða spámenn að hafa það
þótt einhverjir kunni að taka heitum
þeirra um blessun upplýsingaaldar
með nokkurri varúð.
Doðrantar um
lítil efni
En upplýsingastreymið er þegar
mjög mikið og skýrslugerð um hin
aðskiljanlegustu efni ofboðsleg að
vöxtum. Forsætisráðherra hafði orð á
því eftir að hafa setið síðasta þing
Norðurlandaráðs, að öll störf ráðsins
væru að kafna í nefndafargani og
skýrsluflóði. Mátti heyra á orðum
hans, að meginmarkmið ráðsins væri
að drukkna í upplýsingunum, sem
fjölmennir hópar embættismanna og
sérfræðinga starfa við að sanka saman
á milli þinga og koma á þrykk. Nóg
upplýsing þar.
Inn á ritstjórn Tímans berast iðulega
sannanir fyrir hinu árangursríka starfi
skýrslugerðarmanna og virðist mis-
jafnlega gagnlegt eða upplýsandi.
Meðal þessara gagna eru til dæmis
doðrantar um norrænt samstarf á
hinum aðskiljanlegustu sviðum, sjálf-
sagt gagnmerk verk og samviskusam-
lega unnin af starfshópum, en hvaða
tilgangi margt af þessu þjónar, má guð
einn vita, öðrum en þeim að skapa
álitlegum fjölda fólks atvinnu.
Öll gagnasöfnun hlýtur að vera til
upplýsingar og til að komast að ein-
hvers konar niðurstöðu. En hvort allt
upplýsingaflæðið leiðir ávallt til réttrar
ályktunar leyfir maður sér að efast um,
og er fjárlagagatið nærtækt dæmi um
bað.
Flokið og
klaufalegt
Oft er um það rætt að nútímaþjóðfé-
lag sé flókið og skal það ekki dregið í
efa. En á stundum að minnsta kosti
virðast hin margslungnu kerfi vera
einkum til þess fallin að gera einfalda
hluti fókna og erfiða í framkvæmd.
Sjúklingaskatturinn strandaði á því að
þegar hugmyndin var kynnt var það
gert á svo klaufalegan hátt og með
slíkum fyrirvörum að fólk almennt
botnaði hvorki upp né niður í hvað
þarna var á ferðinni og andstæðingar
gjaldsins notfærðu sér það vel og töldu
öllum trú um að nú ætti að fara að
skattleggja fársjúka öreiga, sem þar af
leiðandi hefðu ekki efni á sjúkrahús-
vist.
Fallið var frá hugmyndinni þegar
sýnt var að ekki dygði minna með
meðalbákn á borð við skattstofu til að
framkvæma gjaldtökuna. Hér brást
kerfið ekki sjálfu sér.
Varð undir
upplýsingastreyminu
Ekki alls fyrir löngu var spurst fyrir
um það á Alþingi hvað liði framkvæmd
þingsályktunartillögu sem lögð var
fram af nokkrum framsóknarmönnum
um lífefnaiðnað, og samþykkt var fyrir
tveimur árum. Hér er um mikilvægt
mál að ræða hvað varðar atvinnuþróun
í framtíðinni og íslendingum ætti að
vera í lófa lagið af ýmsum ástæðum að
þróa með glæsibrag.
Tillaga þessi lenti í skjalabunka í
iðnaðarráðuneytinu og lá þar týnd og
tröllum gefin fram á s.l. sumar.
Skýrslufarganið varð að hafa sinn gang
og vitræn tillaga um mikilsvert mál
varð undir i því flóði öllu.
En tillagan fannst og skipuð var
nefnd til að sinna málinu.
Það kom fram hjá iðnaðarráðherra,
að þegar væri unnið nokkuð að rann-
sóknum á möguleikum lífefnaiðnaðar
hér á landi, en í að minnsta kosti
fjórum stofnunum, sem allar eru
rcyndar á sinn hátt eða annan tengdar
ríkinu. I þcirri tillögu sem Alþingi
samþykkti var fariðfram á að kraftar yrðu
sameinaðir til að koma málum þessunt
á nokkurn rekspöl. En upplýsinga-
streymið var stíflað og vilji Alþingis
grafinn undir ofvöxnum skýrslubunk-
um iðnaðarráðuneytisins.
Vonandi rætist hér brátt úr og þrótt-
mikill lífefnaiðnaður fer að mala þjóð-
félaginu gull. En til þess að svo megi
verða þarf meira en nefnd og tal og
vangaveltur sem settar verða í tölvu.
Það þarf að starfa markvisst að málinu
og koma lífefnaiðnaði á fót og vinna
verðmæt efni úr slógi og alls kyns
lífrænum efnum sem nú er kastað og
valda eingöngu óþrifnaði og mengun.
Siðleg
réttlætiskennd
Samkvæmt hugmynd Páls Péturs-
sonar á að vera hægt að þróa lífeyris-
sjóð þann, sem hann leggur til að
stofnaður verði, til að koma á því
sjálfsagða réttlæti að húsmæður hljóti
svipuð réttindi og flestir aðrir þegnar,
í það að verða lífeyrissjóður allra
landsmanna. Með góðum vilja og
nokkrum fjármunum ætti að vera
hægt að koma máli þessu á rekspöl ef
unnið er að því af einurð.
Lífeyrissjóðirnir í landinu munu nú
vera um hundrað talsins, og eins og
fyrr er vikið að, misjafnlega öflugir til
að sinna sínu hlutverki. Sá skilningur
hefur loðað við lífeyrissjóði, að þeir
væru fyrst og fremst lánasjóðir til
félaganna og vissulega gegna þeir
miklu hlutverki í fjármögnun hús-
bygginga og íbúðakaupa. En höfuð-
markmið þeirra hlýtur að vera að
greiða lífeyri að ævistarfi loknu. Og
þar kemur misréttið til sögunnar.
Grónir sjóðir geta greitt fullan lífeyri
og nokkrir þeirra eru að fullu verð-
tryggðir og hækkar lífeyrir eftir því
sem kjörin eru í hverju launþegafélagi
fyrir sig. I öðrum sjóðum rýrnar lífeyr-
irinn og minnkar eftir því sem frá líður
ef félagar þeirra sjóða Iifa lengi. Því
skortir talsvert á samræmingu, en
skiljanlega verða þeir harðast úti í
ellinni sem engan lífeyri hafa.
Hér er mikið réttlætismál á ferðinni,
sem alltof lengi hefur vafist fyrir ráða-
mönnum að leysa úr. Ef tillagan verður
samþykkt verður að setja reiknivélarn-
ar í gang og hyggja að útkomum.
En fyrst og fremst þarf brjóstvit og
tilfinningu fyrir þörfum náungans og
siðlega réttlætiskennd til að koma máli
sem þessu í höfn.
Það á ekki að þurfa upplýsinga-
streymi úr vélum til að segja okkur að
það sé óhæfa að láta það viðgangast að
aldrað fólk búi við örbirgð og fjárhags-
legt vonleysi, jafnvel þótt það hafi
aldrei verið í viðurkenndu stéttarfé-
lagi. Og helst á ekki að líða að hægt
verði að reikna sig frá þessu úrlausnar-
efni.
Oddur Ólafsson, c*
ritstjórnarfulltrúi,
skrifar