Tíminn - 18.03.1984, Blaðsíða 14

14
SUNNUDAGUR 18. MARS 1984
■ Etrúsk tannviðgerð. Gullspengdar tennur frá því um 500 fyrir Krist.
hverfi úr sögunni um sinn. og virðist
helzt megaætla,aðþærhafi afeinhverj -
um orsökum fallið í gleymsku.
Kínverjar voru ekki eftirbátar Evr-
ópubúa í læknisvísindum um þetta leyti.
Það er til mikið og merkilegt rit frá því
um 2700 f. Kr., sem fjallar um ýmsar
greinar læknisvísindanna, og er þar að
finna lýsingu á fjölda tannsjúkdóma
ásamt leiðbeiningum um meðferð
þeirra. Til gamans skal hér tilfærð ein af
ráðleggingum þessa læknisfræðiritsvarð-
andi tannpínu:
- Skerðu þunna lauksneið, settu hana
upp í þig, og tyggðu hana vandlega.
Þegar hún er orðin vel tuggin, skaltu
Tannpma
fyrr
á öldum
■ Tannlæknir í sjúkravitjun a 17. öld Hann veður með töngina upp i
sjúklinginn sem bersýnilega er sárþjáður. Blessuð eiginkonan styður
dyggilega við bakið á honum, en notar um leið tækifærið til þess að skoða
pyngju hans.
■ Gervigómur frá því um 1700.
Tannraðirnar eru skornar út í einu
lagi og síðan eru þær tengdar saman
með málmf jöður.
blanda mulinni piparrót saman við
maukið og hræra því síðan út í mjólk úr
brjósti konu, þangað til það er orðið
þykkt. Þá skaltu gera úr því pillur og
stinga einni upp í þá nös, sem er fjær
tönninni, sem tannpínan er í. - Þannig
hljóðar þessi lyfseðill, og er sennilegt, að
flestum nútímamönnum væri um og ó að
fylgja ráðleggingum hans.
Hinar fornu menningarþjóðir Indi'-
ána í Ameríku hafa verið vel að sér á
sviði tannlækninga ekki síður en öðrum.
Það hefur ekki verið óalgeng sjón meðal
þeirra að sjá tennur fylltar með gulli,
bergkrystal eða gimsteinum. í kjálka
eins af þegnum þessara menningarþjóða
fannst meira að segja gervitönn, sem
höggvin var úr steini og virtist vera gróin
við kjálkann.
Um aldamótin 1700 hefjast tann-
lækningar til vegs og virðingar í Evrópu
á ný. Franskir hagleiksmenn gera tilraun
til þess að skera út heila röð af gervi-
tönnum í fílabein, og sagt er, að aðals-
maður nokkur hafi getað notazt við slíka
smíð í tuttugu og fjögur ár. Einnig eru
tennur þeirra manna, sem eru svo óham-
ingjusamir að missa þær, teknar til
handargagns og þær notaðar í gervi-
góma. I þessu skyni var safnað ógrynni
af tönnum bæði í kirkjugörðum og á
vígvöllum, því að menn sáu réttilega, að
hinir dauðu höfðu ekkert að gera við
tennur sínar og þá var eins gott, að hinir
lifandi fengju notið góðs af þeim dauðu,
sem betur voru tenntir. Tennurnar voru
síðan flokkaðar niður eftir stærð, lögun
og lit, svo að þeir, sem bættu sér
tannleysið gengu oft og tíðum með
tennur 10-15 dauðra manna í munnin-
um. Svo mikil var eftirspurnin eftir
heilum og fallegum framtönnum, að
auglýst var eftir þeim í blöðum og
fátæku fólki heitið ríkulegri greiðslu
fyrir, ef það vildi láta draga úr sér heilar
framtennur og selja þær. Er ekki að efa,
að margur fátæklingurinn hefur þekkzt
þetta kostaboð, því að fátæklingunum
hefur varla verið eins mikið í húfi og
fyrirfólkinu að geta brosað með heil-
tenntum munni.
Postulínstennur koma til sögunnar og
leysa tennur dauðra manna og fátækra
af hólmi að nokkru leyti. Sjómenn sem
siglt höfðu til Japanseyja, höfðu þá sögu
að segja, þegar þeir sneru heim, að
giftar konur í Japan hefðu sem tákn
virðingar sinnar annaðhvort svartmálað-
ar tennur eða gervitennur úr postulíni.
Þessar frásagnir urðu til þess, að evr-
ópskir tannsmiðir byrjuðu að smíða
postulínstennur. En þeim tókst aldrei að
gera þær svo vel úr garði, að viðskipta-
vinirnir yrðu ánægðir. Eftir sem áður ollu
gervitennur óþægindum og voru oftast
til harla lítils gagns, þótt notast mætti við
þær, þegar hefðarfólk þurfti að setja upp
veizlubros. Til dæmis er til gervitann-
gómur, sem danskur smiður bjó til
handa konu sinni af því að honum var
raun að því að horfa á hana tannlausa.
Bæði efri og neðri gómur eru skomir út
í einu lagi og tengdir saman með gormi,
sem kom í veg fyrir að smiðskonan
missti þá út úr sér, þegar hún talaði. Það
er sagt að þessi smíð hafi reynzt í alla
staði vel, nema þegar konan þurfti að fá
sér í svanginn, - þá varð hún að taka
gómana út úr sér.
Það má segja, að erfiðleikarnir við
gervitanngerð hafi ekki verið yfirunnir,
fyrr en mönnum hugkvæmdist fyrir um
það bil einni öld að steypa gervigóma í
teygjanlegt gúmmí eftir gipsformi. Eftir
það var tiltölulega einfalt að búa til
gervigóma, sem fóru vel í munni.
Gervitannsmíð hefur fleygt fram á
síðustu áratugum en þrátt fyrir það
kemur stundum fyrir, að fólk hafi óþæg-
indi af því að nota gervitennur. Yfirleitt
eru þó fáir jafn óheppnir og enski
þingmaðurinn Henry Labouchere, sem
lézt fyrir fimmtíu árum. Honum tókst
aldrei að fá góma, sem hann gat fellt sig
við, og meðal þess sem erfingjarnir báru
úr býtum eftir dauða hans voru 120
gervigómar.
tannpínu
■ Það er mál margra, að tannpina,
tannskemmdir og tannleysi fyrir
aldur fram séu eins konar fylgikvill-
ar menningarinnar,—þetta haf i f yrst
komið fram, svo að nokkru nemi,
þegar aukins munaðar, óhófs og
ohollustu tók að gæta í mataræði
manna.
Það er ekki vafi á því, að þessi orð
hafa mikið til síns máls, en fráleitt
er þó að skella skuldinni eingöngu á
nútimann og siðustu aldir í þessu
tilliti, eins og margur hefur f reistazt
til að gera. Tannskemmdir og þar af
leiðandi tannpína virðist nefnilega
hafa þjáð mannkynið á öllum tímum,
frá því er sögur hófust.
í pýramídum Egypta hafa fundizt
papírusstrangar frá því um 4000 fyrir
Krist, þar sem fjallað er um tannpínu og
skráðar eru með myndletri leiðbeiningar
um að draga út skemmdar tennur. Og
um 500 fyrir Krist er þegar til fjölmenn
læknastétt í Egyptalandi, sem meðal
annars stundar tannlækningar. Egypzkir
tannlæknar létu ekki sitja við það eitt,
að losa sjúklinga sína við skemmdu
tennurnar: Þeir reyndu með öllum til-
tækum ráðum að gera við tannskemmd-
irnar og bjarga því, sem bjargað varð,
ekki síður en tannlæknar nútímans, þótt
þeir væru skammt á veg komnir í
læknisvísindum samanborið við tann-
lækna nútímans. Þessu til sönnunar má
geta þess, að í múmíum hafa bæði
fundizt tennur, sem steypt hefur verið í
Jg gervitennur haglega gerðar úr gulli
eða harðviði.
í öðrum löndum við Miðjarðarhafið
voru tannlækningar einnig stundaðar.
Grikkinn Hippokrates, sem almennt
hcfur verið nefndur faðir læknislistarinn-
ar, var vel að sér í tannlækningum og
hafa fundizt eftir hann leiðbeiningar um
það, hvernig eigi að festa tönn, sem
hefur losnað, við hliðina á næstu tönn.
Etrúskarnir voru miklir hagleiks-
menn. Þeir gátu smíðað gullspangir,
sem þeir notuðu til þess að festa gervi-
tennur við heilar tennur. Þær voru settar
saman úr hringum, sem smeygt var á víxl
um heilu tennurnar og gervitennurnar.
Gullspangir af þessu tagi, sem eru frá
því um 2500 fyrir Krist, hafa fundizt og
bera vitni um mikinn hagleik. Etrúskarn-
ir voru búsettir í Ítalíu, áður en Róma-
vcldi kom til sögurnnar. En eftir hrun
Rómaveldis má segja, að gervitennur
Xr *** /) 4 ■1 ö ö °

<0
^7 IU

■ Þetta er papýrusstrangi sem fannst í egypskum pýramida. Hann er 2700 ára gamall og á hann er ritað með myndletri hvernig eigi að meðhöndla
skemmdar tennur.
Fyrir 4000 árum
voru menn þegar
farnir að finna
upp ráð gegn