Tíminn - 03.01.1986, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Föstudagur 3. janúar 1986
LEIKLIST
ERÞETTA
TSJEKHOV?
Þjóðleikhúsið: Villihunang eftir
Anton Tsjekhov, Leikgerð eftir Mic-
hael Frayn. Þýðing: Árni
Bergmann. Leikmynd: Alexandre
Vassiliev. Leikstjóri: Þórhildur
Þorleifsdóttir.
■ Það hefur verið nógsamlega rakið
í fjölmiðlum að undanförnu hvernig
þetta leikverk er til komið. Tsjekhov
samdi það rúmlega tvítugur og lá það
áratugi eftir dauða hans ósýnt, cnda
ósýnanlegt í þeirri gerð, myndi taka
sex tíma. í leikgerð hins breska
lcikhúsmanns er þaö þrír og hálfur
tími, satt að segja meir en nógu
langt.
Ekki veit ég hversu mikill hlutur
Frayns er í verkinu eins og það birtist
hér. Persónugerðin er frá Tsjekhov,
augljóslega, og verkið sver sig í ætt
við hin fullburða meistaraverk höf-
undarins. En Villihunang er ckki
gætt hinu sáma ógleymanlega tvísæi
skops og tragidíu scm einkennir til
að mynda Kirsuberjagarðinn og
Þrjár systur. Frá seinni árum minnist
ég tveggja Tsjekhovsýninga í lönó,
Máfsins og Kirsuberjagarðsins.
Gaman hefði verið að Þjóðleikhúsið
leiddi nú fram Þrjársystureða Vanja
frænda. Ég held að ekki sé vafi á því
að leikhúsinu sé skyldara að sýna
með hæfilegu millibili helstu verk
klassískra höfunda heldur en að
setja á sviö minniháttar verk þeirra
sent upp eru grafin. Sli'k verk hafa
umfram allt sögulegt gildi. Villihun-
ang er að sönnu hnýsilegt til Iróð-
leiks um höfundinn og í samhcngi
rússncskra bókmennta eins og þýð-
andi rekur í fróölegri grein í leik-
skrá. En ekki held ég að það myndi
lengi lifa án frægðar höfundar af öðr-
um verkum.
Villihunang er margfalt í roðinu
eins og fram kemur í grein eftir Mic-
hael Frayn í lcikskrá: „Verkið þykist
vera allt í senn: gamanlcikur um
kynlíf og ástir, siðaprédikun, meló-
drama, leikrit um ástand Rússlands
og loks harmleikur."
Þarna er Frayn að fjalla um leikrit-
ið eins og það er frá hendi
Tsjekhovs. Þegar tckið er tillit til
þess hversu mjög Frayn hefur stytt
það og sniðið af því ýmsa þætti verð-
ur auðvitað Ijóst að það er túlkunar-
atriði hans hvernig verkið kemur fyr-
ir sjónir. Og svo er cftir túlkun leik-
stjórans hverju sinni. Sýningin í
Þjóðlcikhúsinu verður að langmestu
leyti farsi í meðförum Þórhildar
Þorleifsdóttur, og það fremur ein-
hæfur og grunnur farsi. Tvísæið sem
þrátt fyrir allt er hér að finna þótt í
ófullburða mynd sé; - það vantar
alveg. Ég veit ekki hvort þetta er
grunnfærri túlkun leikstjórans að
kenna eða stafar einfaldlega af því
að vanrækt hefur verið.að skoða
verkið ofan í kjölinn. Mig minnir að
Þórhildur segi í viðtali á dögunum að
hún teldi grciningu vcrks fyrirfram af
hálfu leikstjóra óheppilega, betra að
sjá hvernig sýningin þróaðist í með-
förum. Þetta held ég að sé hæpin
kenning. Seint verða heilsteyptar og
markvissar sýningar til með slíku
lagi. Sýningin á Villihunangi cr það
ekki.
Þó þetta sé sagt er skylt að taka
fram um leið að sitthvað er vel um
sýninguna og sjónræna uppsctningu
verksins. Þórhildur hcfur mjög gott
auga fyrir því sem vcl fcr á sviði og
hcfur tíðum sett upp mannmargar og
öröugar sýningar með mikilli prýði
eins og leikhúsgestir vita. Sýningin á
Villihunangi nýtur líka krafta rúss-
nesks leikmyndasmiös og er það ólít-
ill fengur. Sviðsmyndirnareru tíðum
glæsilegar þótt að mínum smckk
hcfðu þær mátt vera einfaldari og
stílfærðari. Sviðið er fyllilega natúr-
alískt og hefði af þeinr sökum Iræft
betur tempraðri og raunsæilegri leik-
máti.
Lcikurinn gerist meðal rússncsks
aðalsfólks þar sem allt er á fallanda
fæti. Þctta viðfangscfni fjallarTsjek-
hov unt með markvissari hætti í
seinni verkutn sínum, eins og Kirsi-
berjagarðinum. Unga ekkjan Anna
Petrovna heldur veislu fyrir gesti
sína, hún gæti bjargað búgarði sín-
um en gerir það ekki: allar persón-
urnar bíða ósigur, allar eru aurnkun-
arverðar o| eltast við tálsýnir. Með-,
ferð Tsjekhovs á fólki sínu er tíðum
kaldranalcg en varla nokkurs staðar
eins og hér, - og scgi ég þetta að
sjálfsögðu með þeim fyrirvara að líta
megi á verkið sem fullgilt afkvæmi
Tsjekhovs.
Sá sem allt snýst um er Platonof,
skólastjóri í sveitaþorpi sem eitt sinn
ætlaði að verða mikill maður. Hann
hefur kvenhylli með ólíkindum en
þorir í hvorugan fótinn að stíga, ung-
ur maður óþarfur scm lífið er gengið
úr greipum eins og Árni Bergman
gerir góða grcin fyrir í leikskrá. Arn-
ar Jónsson er svo kunnáttumikill
leikari að hér hefði mátt vænta miklu
blæbrigðaríkari túlkunar, en þar er
við leikstjóra að sakast. Farsalæti
fara hér ekki vel: raunverulega er
Platonof rúst af manni á glataðri ævi;
og hver sú túlkun sem ekki veitir
■ Guðbjörg Thoroddscn og Rúrik Haraldsson í hlutverkum sínum í „Villihunangi“.
ávæning af því cr ófullnægjandi.
Hins vegar dregur Arnar vel fram
hinn ósvikna sjarma Platonofs - og
veitisl það létt.
Helga Jónsdóttir, Anna Petrovna,
átti bestan leik þeirra sem í stærri
hlutverkum eru. Frayn sér ástæðu til
að taka fram að kvenfrelsisandinn
scm hér kemur fram sé upprunaleg-
ur, ekki tilraun til að hitta í mark
með okkar samtíma. Helga léði
þessari konu reisn og þokka. Svipað
má segja um Guðbjörgu Thor-
oddsen, Sofju. Leikur þessara
kvenna tveggja var að mér fannst á
réttum nótum, án yfirdrifinna farsa-
bragða.
Sama verður tæpast sagt um karl-
ana, Kolja lækni, Pétur Einarsson,
og Tríletskí ofursta, Bessa Bjarna-
son. Þar mátti ekki lengra ganga. En
óborganlegur er landeigandinn
Glagolef, Rúrík Haraldsson, og
samleikur þeirra Róberts Arnfinns-
sonar í hlutverki Petríns, kaup-
mannsins ríka, eitt hið snjallasta á
sýningunni.
Af þeim leikurum sem eitthvað
mæðir á er aðeins ógetið Sigurðar
Skúlasonar, Vojnitséf, Lilju Guð-
rúnar Þorvaldsdóttur, Söshu og
Steinunnar Jóhannesdóttur, María
efnafræðistúdent. Af þessum er
sérstök ástæða til að geta Steinunnar
sem brá upp fallegri mynd af hinni
grátbroslegu stúlku. Þá er Hákon
Waage í hlulverki hestaþjófsins Os-
ips sem er af allt öðru sauðahúsi og
elskar Önnu Petrovnu yfir stéttahaf-
ið. Þorsteinn Ö. Stephensen er aldurs-
forseti sýningarinnar í hlutverki
sendimanns héraðsdómarans. Það
var gaman að sjá Þorstein á sviði eftir
aWangt hlé.
Villihunang er löng leiksýning, á
fjórða tíma. Sitthvað má að henni
finna eins og hér hefur komið fram.
Og vissulega hefði þurft að taka
þetta viðfangsefni fastari leikstjórn-
artökum. Það breytirekki því að hér
er í mikið ráðist og vonandi verður
ekki of langt að bíða annarrar - og
betri - Tsjekhov-sýningar.
Gunnar Stefánsson
Létt grín í Iðnó
Valinkunnir leikarar á rúmstokknum í Iðnó.
Leikfclag Reykjavíkur.
Sex í saina rúini.
Höfundar: Ray Conney og John
Champman.
Þýðandi: Karl Guðnuindsson.
Leikmynd og húningar: Jön Þúris-
son.
Leikstjóri: Jón Sigurbjörnsson.
■ Leikfélag Reykjavíkur rær á
fengsæl mið í vetur. Á laugardags-
kvöldið var frumsýndur í Iðnó bresk-
ur farsi við góðar undirtektir. Er
ekki að efa að hann á eftir að stefna
til sín mörgum áhorfendum næstu
vikur og mánuði.
Höfundarnir eru kunnir leikhús-
menn í Bretlandi og þykja mcðal
fremstu grínleikjahöfunda þar í
landi og reyndar þótt víðar væri leit-
að, segir í lcikskrá. Og ekki leynir
það sér að þessir menn kunna vel lil
verka. Leikurinn er smellinn og lið-
ugur, dæmigerður misskilningsfarsi
þar sent pcrsónurnar cru linnulaust
settar í vandræði og verða að Ijúga
sig út úróþægilegum aðstæðum. Aö
góðum sið snúast vandræði þcssi
mjög um kynlíf, raunnr án þess að
nokkrum verði hugsanlega ofboöið
með djörfu eða klúru tuli né látæði.
Það er Ijóst að larsi af þessu tagi
þarf umfram allt á því að halda að
áhöfnin sé léttvíg og leikstjórinn út-
sjónarsamur: hraði, snerpa og leik-
gleði þarf að ráða ríkjum. Ekki verð-
ur sagt að sýningin undir stjórn Jóns
Sigurbjörnssonar beri þcss æskileg
merki. Hún er satt að segja heldur
hversdagsleg og ber ekki vott um
fcrskleika né teljandi hugkvæmni.
Hér er gamalkunnugt lið úr Iðnó í
flestum hlutverkum og skilar sínu
eins og við má búast. Sem sagt: sýn-
ingin sætir ekki tíðindum en cr nota-
leg kvöldskcmmtun sem enginn þarf
að vera svikinn af.
Að þessu sögðu veit ég satt að
segja ekki hverju ætti að bæta við.
Varla er neinum greiöi gerður með
því að rekja „efni“ leiksins, uppá-
komurnar á hcimili hins kyndaufa
útgcfanda siðprúðra barnabóka. En
skylt þykir að fara nokkrum orðum
urh frammistöðu þátttakenda í grín-
inu. Skylt, segi ég, og dreg þó í efa að
slíkt sé nein skylda. Ég lít svo á að
leiksýning sé heildstætt verk og sú
heildarmynd sem leikstjóri bregður
upp sé megin atriðið. Einstök verk
innan þessa ramma er varla ástæða
til að staldra við í stuttri umsögn
nema þau skeri sig á einhvern hátt
úr. Svo var naumast í þetta sinn.
Markhamhjónin, eigendur íbúð-
arinnar þar sem sjónarspilið fer
fram, leika Þorsteinn Gunnarsson og
Valgerður Dan. Þorsteinn er fjöl-
hæfur og sntekkvís leikari og er æski-
lega valinn í þetta hlutverk, útlit og
látbragð eins og hæfir. Valgerður er
kannski ekki dæmigerð gamanleik-
kona en skilaði sínu hlutvcrki
þokkalega og santa er að segja um
Kjartan Ragnarsson sem Henry
Lodge. Annað liggur þó betur fyrir
Kjartani en svona verkefni. Kjartani
Bjargmundssyni og Hönnu Maríu
Karlsdóttur verður ekki mikið úr
sinum hlutverkum í leiknum. Skop-
legri miklu er meðferð Lilju Þóris-
dóttur á sínu litla hlutverki og yrði
gaman að sjá Lilju spreyta sig oftar á
slíku verkefni. Og prýðilegur er
Sigurður Karlsson í fáorðu hlutverki
Walters: gervi lians er gott. Barna-
bókahöfundurinn ungfrú Smythe,
gullgæs forlagsins sem kemur þegar
hæst hóar, leikur Margrét Ólafsdótt--
ir af góðri skopgáfu. Rósa Þórsdóttir
er t litlu hlutverki og skilar því tíð-
indalaust.
Jæja: Þetta er víst gott og blessað.
Næst þegar Leikfélagið tekur farsa
til sýningar ætti að reyna nýjar leiðir,
ferskari leikstjórn, ef til vill stílfærð-
ari. Farsinn fer fram við ntörk af-
káraleikans, en þessi sýning var
miklu heldur við raunsæismörkin.
Sýningin fór frekar dauflega af stað
og varð ekki verulega fjörug fyrr en í
lokin. En þá náði leikurinn sér vel á
strik og þýkir mér líklegt að leikhús-
gestir hafi yfirleitt farið ánægðir
heim að sýningu lokinni.
Gunnar Stefánsson