Tíminn - 04.01.1986, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 4. janúar 1986
MINNING
Fæ.ddur 28. febrúar 1904
Uáinn 24. descmber 1985
í dag, 4. janúar er kvaddur Gísli
Kristjánsson fyrrverandi ritstjóri
búnaðarblaðsins Freys. Hann lést á
82. aldursári aðfaranótt aðfanga-
dags síðastliöins. Útför hans er gerð
frá Lágafellskirkju í Mosfellssveit.
Mcð honum er horfinn einn af vösk-
ustu forvígismönnum íslensks land-
búnaðar á þessari öld, maður, scm
var síungur í anda og starfsglaður nteð
brennandi áhuga á öllum góðum
málum er tengdust ævistarfi hans,
auk ljölda annarra málefna.
Gísli Björgvin Kristjánsson var
Svarfdælingur að ætt og uppeldi,
fæddur í Gröf í Vallasókn hinn 28.
febrúar 1904, en uppalinn á næsta
bæ, Brautarhóli þar sem forcldrar
hans, sæmdarhjónin Kristján Sigur-
jónsson frá Gröf og Kristín Krist-
jánsdóttir frá Ytra Garðshorni
bjuggu nær þrjá áratugi. Börn þcirra
Kristjáns og Kristínar í Brautarhóli
voru sex: Gísli varelstur, þá Filippia
Sigurlaug, skáldkona og húsfrcyja í
Reykjavík, skáldnafn hennar er
Hugrún, þá Sigurjón Kristján lyrr-
urn bóndi í Brautarhóli, hann cr nú
látinn, Svanfríður Guðný, húsfreyja
í Reykjavík, Sigurður Marinó, lengi
skólastjóri á Laugum, nú bóndi í
Brautarhóli og Lilja Sólvcig hús-
freyja og kcnnari í Reykjavik.
Sagt er að lengi búi að fyrstu gerð
og víst er að Gísli mótaðist af æsku-
umhverfi sínu, og bjó að áhrifum
þess alla ævi. í Svarfaðardal hefur
jafnan verið þcttbýlt. Á fyrri hluta
þessarar aldar voru þar um níutíu
jarðir í ábúð og ekki allar stórar.
Hér hefðu líka landsnytjar hrokk-
ið skammt þótt góðar væru til lífs-
bjargar svo mörgu fólki ef ekki hefði
komið til annað bjargræði: sjósóknir
frá Böggvisstaðasandi. Ekki er vafi á
því að þéttbýlið og sjósóknin cfldi
samhug og félagshyggju Svarfdæl-
inga. Þar kom til sameiginleg nauð-
syn.
Brautarhólsheimilið var menning-
arheimili þó ekki væri þar auöur í
garði. Þar voru ræktar fornar
dyggðir, iðjusenti og ráðdeild, hjálp-
semi og góðfýsi.
Bókakostur var talsverður á heim-
ilinu auk þess sent tiltækur var bóka-
kostur Lestrarfélags Svarfdæla en
hann var mikill og góður og óspart
notaður.
Gísli var greindur og námfús.
Hann varð snemma læs og las reið-
innar ósköp og mundi vel það sem
han las. Hann gekk í barnaskóla í
skamman tíma þó, yfir á Þinghúsið á
Grund, til Tryggva Kristinssonar
organista, þess mæta manns, sem þá
var barnakennari í miösveitinni.
Minntist Gísli hans jafnan með
þakklæti og hlýju.
Kvöldvökur voru þá en ræktar,
einnig í Brautarhóli. Þær hafa oft ver-
ið lofaðar sem vert cr. Prestsetriö á
Völlum var í næsta nágrenni viö
Brautarhól. Staðinn sátu þá sr. Stef-
án Kristinsson og Sólveig Péturs-
dóttir Eggerts, höfðingjar í sjón og
raun. Hafði Vallaheimilið ntikil
ntenningaráhrif í sveitinni og mun
Gísli ekki hata farið varhluta af þcim
hollu áhrifum. Á þessum árum stofn-
uðu unglingar á Austurkjálkanum í
Svarfaðardal Ungmennafélagið
Æskuna, sem starfaði í nokkur ár.
Þar voru haldnir málfundir og æfð
fundarsköp.
Gísli fór í Hólaskóla rúmlega
tvítugur eins og margir ungir Svarf-
dælingar gerðu á þessum árum, og
lauk búfræðiprófi árið 1926. Til Dan-
merkur hélt hann ári síðar til náms í
íþróttakennaraskólann í Ollerup á
Fjóni veturinn 1926-1927. Hélt þá
heim og kenndi við unglingaskóla á
Dalvík í tvo vetur, vann þá líka við
verslunarstörf og stundaði aðra til-
fallandi vinnu í dalnum s.s. vega-
verkstjórn og jarðyrkju. Kennari
var hann á Hólum vetúrinn 1930-
1931.
Nú lá leiðin á ný utan til Danmerk-
ur þar sem hann var við nám í búnað-
arskólanum í Lyngby á Sjálandi og í
alþjóðlegum lýðskóla, Intcrnational
People College.
Gísli hóf nám við Búnaðarháskól-
ann í Kaupmannahöfn og lauk það-
an prófi árið 1939 og sérfræðiprófi
lauk hann 1941. Hann stundaði nám
við Handelsvidenskabelig Læreans-
talt 1942-1943. Hann vann við korn-
birgðastofnun danska ríkisins 1940-'
1941, var aðstoðarmaður við ýmsar
deildir Landökonomisk Forsogsla-
boratorium í Kaupmannahöfn 1939
og aftur 1941-1945. Jafnframt vann
hann á þeini tíma við Búreikninga-
stofu danska ríkisis og Fasteigna-
matsdcild fjármálaráðuneytisins
danska. Hann naut styrks til vísinda-
iðkana í Danmörku 1943-1945.
Þannig leitaðist Gísli sífellt við að
bæta menntun sína og tengdist fram-
haldsnám hans cinkum búnaðarhag-
fræði. Ættjörðin var honum þó jafn-
an rík í huga og hvað heni mætti að
gagni verða. Á ofanverðum fjórða
áratugnum birtust eftir hann í viku-
blaðinu Degi á Akurcyri nokkrar
hugvekjur um landbúnað og leið-
beiningar, sem hann taldi að kæmu
íslenskum bændum vel. Sá sem þess-
ar línur ritar minnist þess að Gísli
ráðlegði bændum þá aó nota hest-
vagna með hjólbörðum í stað járns-
legnu kerruhjólanna sem þá tíðkuð-
ust.
Hann kvæntist árið 1937 eftirlif-
andi konu sinni, Thoru Margrethe
Nielsen, dóttur skólastjórahjónanna
Margrethe og Hans Nielsens í Má-
bjerg við Holsterbro á Jótlandi.
Thora er hjúkrunarkona að mennt.
Þess er þá að geta að Gísli átti
lengi við vanheilsu að stríða, lá lang-
ar sjúkrahúslegur í Danmörku, og
telja kunnugir að óvíst sé hvort Gísli
hcfði lokið námi hefði Thoru ekki
notið við. Reyndist hún manni sín-
um frábær lífsförunautur, enda er
hún cinstök mannkostakona.
Gísla stóðu margar dyr opnar til
ævistarfs í Danmörku, en hann vildi
út til íslands og þar réði.
Hann fluttist heim með fjölskyldu
sína árið 1945, þá rúmlega fertugur
og gerðist ritstjóri Freys og gegndi
því starfi í tæp þrjátíu ár eða lengur
en nokkur annar. Hann fræddi og
hvatti íslenska bændur, var vakinn
og sofinn í starfi sínu og hlífði sér
aldrei.
Gísli braut upp á vmsum málum til
eflingar búnaði á Isiandi. Hér skal
aðeins nefnt tvennt sem hann beitti
sér einkum fyrir eftir heimkomuna,
en það var votheysverkun og ali-
fuglarækt. Hann hafði óbilandi trú á
gildi votheysvcrkunar fyrir íslenska
bændur. Aðalritgerð hans við sér-
fræðipröf 1941 fjallaði einmitt um
votheysgerð og votheysfóðrun. Og
Gísli lét ekki sitja við orðin tóm.
Hann santdi um kaup á fyrstu vot-
heysturnamótunum hér á landi. Gísli
var ólaunaður ráðunautur í alifugla-
rækt í mörg ár og stofnandi, formaður
og framkvæmdastjóri Fuglakyn-
bótabúsins, Hreiðurs hf. 1946-1968.
Dugnaður Gísla og afköst voru
með ólíkindum þrátt fyrir bága
heilsu annað slagið. Segja ntá að
hann hafi oft á tíðum afkastað störf-
urn tveggja meðalmanna eða meirog
skilaði öllu með sóma.
Gísla var falið árið 1953 að stjórna
Búnaðarfræðslu Búnaðarfélags ís-
lands og gegndi liann því starfi uns
hún var lögð niður eftir rúman ára-
tug. Á þessum tíma ritstýrði hann á
fimmtatugfræðslurita um landbún-
að, sem Búnaðarfélagið gaf út eftir
ýnisa höfunda. Sunt ritin skrifaði
hann sjálfur. Á þessum árum voru
stundum fjórir umferðaráðunautar á
vegum Búnaðarfræðslunnar og
þurfti þá að skipuleggja störf þeirra
og fundi.
Gísli var formaður skólanefndar í
Mosfellssveit um skeið, ( stjórn
Skálatúnsheimilisins í Mosfellssveit í
áratug. Sat í stjórn Landbrugs-
kandidatsklub í Kaupmannahöfn, í
stjórn Félags íslenskra búfræði-
kandidata, var fulltrúi á íslandi
(„Officer in Charge“) á vegunt
fræðsludeildar OECD í París um
árabil. Fulltrúi íslands í „Film- og
Billedudvalg" norrænna búnaðar-
samtaka 1956-1980; í stjórn hag-
fræðideildar NJF um skeið. Hann
var hvatamaður að stofnun Æðar-
ræktarfélags fslands og fyrsti for-
ntaður þess 1967-1975.
Gísli var kunnur útvarpsmaður.
Hann átti frumkvæði að því að bún-
aðarþættir á veguin Búnaðarfélags
íslands urðu fastir liðir í ríkisútvarp-
inu um miðja öldina og jafnan síðan
og sá unt þá í aldarfjórðung. Viðtals-
þættir hans við menn af öllum stigum
um land allt heyrðust oft í kvöldvök-
um útvarpsins. Hann flutti ótal er-
indi í útvarp og á fundum um
áhugamál sín. Hann skrifaði fjölda
greina í blöð og innlend og norræn
tímarit. Um áratugi aðstoðaði hann
íslenska námsmenn við að fá inni við
erlendar búnaðarstofnanir, og hann
sá um að vista á þriðja þúsund út-
lendinga við bústörf hér á landi.
Gísli lét af ritstjórn Freys um
sjötugt eða árið 1974 að eigin ósk, en
hélt þó áfram að skrifa fyrir Frey. Þá
hélt hann áfram því starfi sem hann
hafði tekið að sér fyrir Búnaðarfélag
íslands 1965, en það var að hafa unt-
sjón mcð forðamati og framtali sem
sveitarstjórnir ciga að sjá um hjá
bændum. Hann útvegaði náms-
mönnum skólavist og útlendingum
vinnu hjá íslenskum bændum. Og
hann vann áfram að verkcfni sem
hann hafði haft á hendi fyrir félagið
alltfráárinu 1970. Það var að útvega
vist og hafa umsjón með grænlensk-
um nemum sem komu til landsins
samkvæmt samningi milli Búnaðarfé
lags fslands og Sauðfjárræktarfélags
Grænlands en þeir koma til þess að
læra sauðfjárrækt hérlendis hjá góð-
um fjárbændum, árlangt eða lengur.
Gísli var áhugasamur um grænslensk
málefni og lagði sig fram um að
verða Grænlendingum að liði svo
sem hann mátti.
Að lokum skal þess getið að Gísli
var af íslands hálfu ritstjóri samnor-
rænnar Orðabókar landbúnaðarins,
sem kom út fyrir nokkrum árum,
hins merkasta verks. Meðal sæmda
sem Gísli hlaut fyrir störf sín voru
Riddarakross I af Dannebrog og
Riddarakross Fálkaorðunnar. Hann
var heiðursfélagi Æðarræktarfélags
fslands og Búnaðarfélags íslands.
Fyrstu ellefu árin eftir útkomuna
til íslands bjugguThora ogGísli með-’
fimm börnum sínum á efstu hæð húss
Búnaðarfélagsins við Lækjargötu.
Dagstofa þeirra var þá einnig skrif-
stofa Freys og þaðan var ritið af-
greitt. Má nærri geta hvílík ábót þetta
hefur verið fyrir húsmóður og heim-
ili með barnafjölskyldu. En þarna
ríkti gestrisni og reisn og hverjum
gesti var tekið með vinsemd og alúð
og voru þau hjónin samtaka um það.
Get ég sem þessi orð rita um það
borið, því ég var þá aðstoðarmaður
Gísla í fimm ár. Minnist ég þess tíma
með ntikilli ánægju.
Árið 1956 flutti fjölskyldan í ný-
reist hús sitt að Hlíðartúni 6 í Mos-
fellssveit og bjó sér þar notalegt
heimili. Er nú húsið umlukið fögruin
trjá- og blómagarði sem er handverk
Thoru og barnanna. Þar er og dálítið
gróðurhús.
Börn þeirra Gísla og Thoru eru:
Rúna rithöfundur og kennari f. 3.
des. 1940, Stína kennari og guð-
fræðinemi f. 16. maí 1943, Edda
kennari og fóstra f. 20. okt. 1944,
Lilja, hjúkrunarfræðingur f. 3. des.
1949 og Hans, vélvirki, f. sama dag.
Gísli unni mjög heimasveit sinni
og fylgdist vel með málefnum hennar
og mannlífi. Hann hafði ásamt
Kristjáni Eldjárn og Snorra Sigfús-
syni forgöngu um stofnun Samtaka
Svarfdælinga í Reykjavík og ná-
grenni árið 1957 og var formaður
þeirra á fyrstu árunum.
Eg vil að lokum fyrir hönd Freys
þakka Gísla ómetanleg störf hans
fyrir blaðið. Sjálfur þakka ég honum
holl ráð og stuðning, tryggð og vin-
áttu við mig og fjölskyldu mína.
Hann var hjartahreint karlntenni.
Við Þuríður vottum Thoru og fjöl-
skyldunni innilega samúð.
Júlíus J. Daníelsson.
Þeir sem komu til starfa fyrir ís-
lenskan landbúnað á fyrrihluta
aldarinnar hafa fylgst með og átt þátt
í miklu ævintýri. Tæknibyltingin,
framræsla lands, ræktun túna, kyn-
bætur búfjár, bætt fóðrun þess og
meðferð, aukning afurða og marg-
föld fjölbreytni í vinnslu þeirra hefur
að mestu áttt sér stað síðustu 40-50
árin.
Það var gæfa þessara manna að lifa
bestu starfsár sín á vaxtar- og fram-
faraskeiði þegar bjartsýni ríkti og
hverri nýjung var tekið fagnandi.
Þeir sáu sveitirnar grænka býlin
byggjast upp og fylgdust með því
hvernig hver vinnandi hönd í sveit-
unum skilaði stöðugt meiru og meiru
í bú þjóðarinnar með hverju ári sem
leið.
Þá voru störf þeirra sem unnu að
rannsóknum, leiðbeiningum eða
kennslu í þágu landbúnaðarins met-
in sem þjóðþrifastörf og það ekki tal-
ið eftir, sem lagt var af mörkum til að
leiðbeina bændum í hraðfara sókn
þeirra til betri og nýtískulegri bú-
hátta.
Á þessum tíma komu margir ungir
og vaskir menn til starfa fyrir land-
búnaðinn. Spor þeirra sérvíða. Einn
af þessum gæfusömu dugnaðar-
mönnum var Gísli Björgvin Krist-
jánsson fyrrverandi ritstjóri Freys,
sem nú er látinn á 82. aldursári.
Gísli var Svarfdælingur að ætt og
uppruna og ólst þar upp til mann-
dómsára. Hann var fæddur 28. febrú-
ar 1904 í Gröf í Svarfaðardal, en for-
eldrar hans þau hjónin Kristín
Kristjánsdóttir og og Kristján Sigur-
jónsson er bjuggu langan búskap
sinn á Brautarhóli og þar ólst Gísli
upp elstur í hópi sex systkina.
Ekki þarf að fara mörgum orðum
um æskuumhverfi Gísla í Svarfað-
ardal. Fólkið sem þaðan er komið frá
þessum tíma hefur svo margt borið
sveitinni og menningarlífi hennar
fyrr og síðar fagurt vitni. Þess nægir
að geta að Gísli var þar vel gjald-
gengur, vakti snemma athygli fyrir
dugnað og hug til framfara og var
m.a. einn af stofnendum ungmenna-
félags í sveitarhlutanum.
Rúmlega tvítugur hélt hann til
náms að Hólum í Hjaltadal og lauk
þaðan búfræðiprófi vorið 1925. Næst
fór hann eins og margir ungir fslend-
ingar á þeim tíma til náms við
íþróttaskólann í Ollerup í Dan-
mörku og var þar 1926-1927 en kom
síðan heim og var kennari unglinga á
Dalvík árin 1928-1930, auk þess sem
hann stundaði verslunarstörf, var
m.a. verkstjóri við vegagerðogvann
að jarðyrkju í dalnum. Veturinn
1930-31 kenndi hann á Hólum í
Hjaltadal. Aftur fór hann til Dan-
merkur og stundaði þar m.a. nám við
lýðháskóla og búnaðarskóla en inn-
ritaðist nokkru síðar í Landbúnaðar-
háskólann í Kaupmannahöfn og
lauk þaðan kandidatsprófi vorið
1939 og sérfræðinámi frá sama skóla
1941. Síðan var hann við ýmis sér-
fræði- og rannsóknastörf í Dan-
mörku þar til hann fluttist heim seint
á árinu 1945. Á þessum árum hlaut
hann rannsóknarstyrk og stundaði
auk þess hagfræðinám við verslunar-
háskólann í Höfn.
Eftir að Gísli kom til Danmerkur
til síðari dvalar sinnar átti hann við
þrálátan sjúkdóm að stríða og lá
langtímum saman á sjúkrahúsum
lengst af á Ríkisspítalanum í Kaup-
mannahöfn. Þar kynntist hann eftir-
lifandi konu sinni sem er Thora
Margarethe f. Nilsen. Thora var þá
við hjúkrunarnám. Þau gengu í
hjónaband 1937 meðan Gísli var enn
við nám í háskólanum og má telja
fullvíst að því námi hefði hann tæp-
ast lokið án hennar hjálpar, slíkur
var styrkur hennar þá og jafnan síð-
an í hetjulegri baráttu hans við þrá-
látan sjúkdóminn.
Gísli kom heim frá Danmörku