Tíminn - 06.08.1986, Síða 7

Miðvikudagur 6. ágúst 1986
Tíminn 7
VETTVANGUR
lllllllllli

Páll Pétursson, alþingismaður
Aðferð við að lifa og
mismunandi gildismat
Framkvæmdastjóri Stéttarsam-
bands bænda Hákon Sigurgríms-
son skrifaði tveggjablaða grein í
Tímann 24. og 25. júlí. Þar reynir
hann að vísa á bug gagnrýni sem ég
hef sett fram á landnýtingarskýrsl-
una, en Hákon var einn af 15
höfundum hennar. Að sumu leyti
dregur hann í land frá því sem
skrifað stóð í skýrslunni og er það
vei. Gagnrýni mín á landnýtingar-
skýrsluna stendur hinsvegar
óhögguð. í henni kennir kala,
jafnvei andúðar í garð íslenskr-
ar bændastéttar og fjallað er um
íslenskan landbúnað af litlum
skilningi.
Stórbændastefna
Það sem hvetur mig til þess að
stinga niður penna nú, eru þær
skoðanir sem Hákon setur á blað
um bústærð á íslandi á næstu árum
og ég hef leyft mér, að kalla
stórbændastefnu. Hákoni er illa
við þá nafngift en segir samt, „að
ekki verði rúm fyrir nema 1000-
1200 bændur" í mjólkurfram-
leiðslu. Þá birtir Hákon útreikn-
inga sem eiga að sanna að stórbú
fyrirfinnist varla og einungis 12%
framleiðslunnar komi frá búum
með yfir 800 ærgildisafurða fram-
leiðslu.
Rétt er að taka það fram að ég
tek öllum tölulegum upplýsingum
frá Hákoni með nokkrum fyrirvara
síðan hann var formaður stjórnar
Nútímans hf. og þar með fjárhags-
legt æðstaráð á dagblaðinu NTsem
gefið var út um nokkurt skeið.
Með svipuðum hætti mætti segja
að þriðjungur búanna framleiddi
tvo þriðju framleiðslunnar.
Hákon virðist telja það sjálfgefið
að búin stækki og bændum í hefð-
bundnum búskap fækki. Annar
merkisberi þessarar stefnu, Jó-
hannes á Torfalæk, formaður
stjórnar Framleiðnisjóðs, sagði í
Mbl. 30. jan. síðastliðinn:
„í dag framleiða 2000 menn
mjólk, að meðaltali 50 þús. lítra
hver á ári. Með því að fækka
framleiðendunum og stækka búin
upp í að framleiða 100 þús. lítra á
ári gætu 1000 menn haft sæmileg
laun af framleiðslunni. Bú sem
framleiðir 100 þús. lítra er vel
viðráðanlegt fyrir eina fjölskyldu.
Dæmið er ennþá dekkra í sauð-
fjárframleiðslunni. Þarframleiða á
fjórða þúsund bændur samtals um
12 þúsund tonn af kindakjöti eða
innan við 4 tonn að meðaltali á ári.
Hver bóndi á mjög auðveldlega að
geta framleitt 10 tonn af kjöti á ári
og geta þá 1000 bændur séð um að
framleiða þau 10 þúsund tonn, sem
þörf er á fyrir innanlandsmarkað-
inn. Nauðsynlegt er að efla hin
hefðbundnu bú sem rekstrarein-
ingar, þannig að sem mest hag-
kvæmni og arðsemi náist.“
Síðar segir Jóhannes:
„Undirstöðuatriðið hlýtur þó að
vera að hver rekstrareining í hinum
hefðbundnu búgreinum hafi þau
skilyrði og rými að reksturinn geti
í senn verið hagkvæmur og arðsam-
ur og geti notað þá bestu tækni sem
völ er á á hverjum tíma. Til þess
að það verði, þarf stór hluti stéttar-
innar að hverfa frá hinum hefð-
bundna búskap."
Þetta sagði stjórnarformaður
Framleiðnisjóðs og þá þekki ég
Jóhannes á Torfalæk illa ef hann
hefur ekki hugsað sér að verða
eftir í búskapnum, og frekar bæta
við sig, ef einhversstaðar losnaði
ærgildi. Þetta er röng stefna og
hættuleg en því miður hefur henni
vaxið ásmegin á síðasta ári og
menn eru farnir að tuða þetta hver
eftir öðrum!
Fræðilega séð væri hægt að full-
nægja kjötþörf íslendinga með
einni kjötverksmiðju í Reykjavík
þar sem framleidd væru hænsni og
svín á niðurgreiddu Efnahags-
bandalagskorni.
Ennfremur er vafalaust hægt að
fá ennþá ódýrara kjöt í þessa 240
þúsund íslensku maga einhvers-
■ staðar í útlöndum, en vonandi
leggja þeir stjórnarformaður
Framleiðnisjóðs eða framkvæmda-
stjóri Stéttarsambands bænda það
ekki til ráðs.
Hagkvæmni stærðarinnar?
Lítum nú aðeins á staðreyndir.
Stóru búin hafa síður en svo reynst
hagkvæmari. Ég þekki stórbændur
með mikla framleiðslu, sem undan-
farin 20 ár hafa sífellt rambað á
barmi gjaldþrots. Ég þekki líka
stórbændur sem hafa gefist upp og
hætt búskap. Ég bið menn að
að Hákon Sigurgrímsson frá Holti,
framkvæmdastjóri Stéttarsam-
bands bænda Ijái því máli lið. En
báðum þessum herrum getur þó
skjátlast.
Vandræðagangur og
röng stefna
Hákon fullyrðir að ríkjandi land-
búnaðarstefna leiði óhjákvæmilega
til þessa bændaniðurskurðar, þ.e.
fækkunar bænda í hefðbundinni
búvöruframleiðslu, en þá er þessi
stefna röng að mínum dómi.
Nú vil ég ekki færast undan því
að bera minn hluta ábyrgðar af
mistökum í stefnumörkun. Sum-
part hef ég ekki ályktað rétt,
sumpart hef ég af mislukkaðri
tillitsemi, vægð eða öðrum bjálfa-
dómi ekki barist af þeirri hörku
eða með þeirri atorku að nægði til
æskilegrar niðurstöðu. Má ég
lega í þingnefndinni, þannig að
þeir treystu sér til þess að ljá því
atkvæði sín. Ég lagði - af mislukk-
aðri tillitssemi - ekki í það að
berjast gegn frumvarpinu opinber-
y ^ -s
*'' * ý , ' *
>
athuga hverjir það eru sem einkum
hafa fengið skuldbreytingalánin.
Kúfurinn af þeim hefur farið til
manna með mikla framleiðslu.
Nú er ég vinur stórbænda, ég vil
, hjálpa þeim til þess að minnka við
sig og eiga náðuga daga og hef
stungið uppá að verja fé úr Fram-
leiðnisjóði til þess að minnka fram-
leiðslu stóru búanna, þannig að
meira verði til skipta á minni
búum.
Af hverju búa menn stórt? Sumir
eru metnaðargjarnir og þykir fínt
að vera stórir, sumir trúa á hag-
kvæmni stærðarinnar og hafa ráðist
í fjárfestingar í vélum, byggingum
og bústofni fyrir fé sem þeir hafa
tekið að láni. í okurvaxtaástandi
undanfarinna ára hafa þeir ekkert
ráðið við skuldir sínar og talið sér
trú um að með því að fylla stóra
fjósið eða stóra fjárhúsið komi
betri tíð. Því miður lagast staðan í
bankanum ekkert að ráði, ekki
heldur í kaupfélaginu. Svona
bændur yfirfylla markaðinn, þeir
þræla eins og skepnur, sárgramir
og vansælir, borga fjósamönnum
stórfé - jafnvel dönskum og drag-
ast áfram örþreyttir og bölvandi
þegar fjósamaðurinn hverfur „eins
og þegar fuglar deyja“.
Offramleiðsla í landbúnaði staf-
ar ekki fyrst og fremst af of mörg-
um bændum, hún stafar af of
mörgum aðkeyptum vinnumönn-
um, dönskum eða íslenskum. Þess-
um stóru bændum verður að hjálpa
til þess að minnka við sig, þá gætu
þeir átt betri daga í vændum og
framtíð minni búa yrði þá vænlegri.
Ekki er ég þó viss um það að
Jóhannes á Torfalæk komi til með
að gera tillögu um það á stjórnar-
fundum Framleiðnisjóðs - hvað þá
VJ
„Offramleiðsla í land-
búnaði stafar ekki fyrst
og fremst af of mörgum
báendum, hún stafar af
of mörgum aðkeyptum
vinnumönnum, dönsk-
um eða íslenskum.
Þessum stóru bænd-
um verður að hjálpa til
þess að minnka við sig,
þá gætu þeir átt betri
daga í vændum og
framtíð minni búa yrði
þá vænlegri.“
" VJ
nefna dæmi um hvorutveggja.
Einu sinni var ég ákafur talsmað-
ur héraðabúmarks. Það er ég ekki
lengur. Héraðabúmarkshugmynd-
in hefur varið afskræmd þannig að
það er níðst á þeim sem urðu við
tilmælum stjórnvalda og augljósum
hagsmunum bærida að draga sam-
an framleiðsluna, en þeir verð-
launaðir sem framleiddu eins og
vitleysingar, án þess að taka nokk-
urt tillit til annarra, hvorki stéttar
•né þjóðfélags.
Dæmið um tillitssemina eða
bjálfadóminn er um það þegar
búvörulögin voru sett 1985. Mis-
lukkað frumvarp var undirbúið, ég
gerði það sem ég gat til þess að
lagfæra það í þingflokknum og
félagar mínir endurbættu það veru-
lega af þeim þrótti sem dugað hefði
til þess að stöðva þessa óheillalaga-
setningu. Ég treysti mér hinsvegar
ekki til þess að taka ábyrgð á
þessari lagasetningu, þeim niður-
skurði bændastéttarinnar sem í
þessari lagasetningu felst og Hákon ,
Sigurgrímsson, ákafasti baráttu-
maður þessarar lagasetningar í
Bændahöllinni upplýsir nú, að sé
pólítísk forsenda bændafækkun-
arinnar. Ég gerði það sem ég gat til
þess að lagfæra frumvarpið í þing-
inu. Samt varð það ekki nógu gott
þrátt fyrir jákvæða þætti og frani-
kvæmdin mislukkaðist.
Hákon er mjög undrandi í rit-
gerð sinni á því að ég skuli tala um
landbúnað sem „aðferð við að lifa“
og vill kenna því viðhorfi um
slakan árangur í kjarabaráttu
bændastéttarinnar. Mig langar til
þess að vitna í ritgerð Hákonar,
undirfyrirsögnin „Hvað ræður vali
fólks?“ og nú sítera ég Hákon
framkvæmdastjóra:
„Ég held að það sem fyrst og
fremst ræður vali fólks þegar það
velur sér lífsstarf sé það hvaða
lífskjör viðkomandi starf býður
upp á. Frá þessu kunna vissulega
að vera undantekningar, en þetta
á við um flesta. Ég held líka að það
sé ekki lengur ýkja mikill munur á
óskum yngra fólks um afkomu
hvort heldur er í Breiðholtinu eða
Svínavatnshreppi, þetta á meðal
annars við um húsnæði, fatnað,
fæði, bíl, sjónvarp, útvarp, náms-
aðstöðu og önnur ytri, lífsgæði."
Nú hélt ég að framkvæmdastjór-
inn hefði tekið sér bólfestu í Kópa-
vogi en ekki í Breiðholti þegar
hann valdi sér lífsstarf, en sem
kunnugt er kaus hann sér ekki
stórbúskap í Flóanum heldur skrif-
stofustarf í Reykjavík. Honum vil
ég segja þetta varðandi lífsgæða-
kapphlaupið: Bændafólk í Svína-
vatnshreppi gerir í megindráttum
kröfur til þess að njóta sömu eða
svipaðrar lífsaðstöðu og aðrir
þegnar þjóðfélagsins. Hinsvegar
tel ég, að „yngra fólk í Svínavatns-
hreppi“ geri t.d. ekki sömu kröfur
til „fatnaðar" og framkvæmda-
stjóri Stéttarsambands bænda,
a.m.k. ekki á virkum dögum. í hlut
þessa „yngra fólks" fellur hinsveg-
ar ýmislegt annað sem ekki verður
metið í fjármunum eða fatnaði,
svo sem ánægja yfir vel unnu
dagsverki. Gildismat fólks er mis-
munandi og augu ekki síst yngra
fólks hafa opnast fyrir verðmætum
sem næsta kynslóð á undan hug-
leiddi ekki.
Hvað er til ráða?
Hvernig eiga bændur þá að
bjargast? Ekki með því að kroppa
augun hver úr öðrum, heldur með
því að standa saman og hjálpa hver
öðrum í samstarfi við lángefin
stjórnvöld.
Það er mikill ábyrgðarhluti að
espa bændur upp í að farga hefð-
bundnum bústofni í von um að þeir
geti framfleytt sér og sínum ein-
göngu á áhættusamri loðdýrarækt,
eða verði að flytja á mölina ella.
Það er pláss fyrir okkur öll í
sveitum landsins. Hér er hægt að
lifa ánægjulegu menningarlífi fyrir
okkur öll, livað sem þeir segja
framkvæmdastjóri Stéttarsam-
bandsins og formaður Framleiðni-
sjóðs. Bændur þurfa að brúka
búvitið, búa að sínu, nota heima-
afla frernur en aðkeypt aðföng,
nýta tekjuöflunarmöguleika utan
hefðbundinna búgreina og ásamt
með þeim, svo sem bílkeyrslu,
smíðar, viðgeröir, loðdýrarækt,
tamningar, ullarkanínur, fiskeldi,
jafnvel endur og gæsir. Bættar
samgöngur gera bændafólki kleift
að sækja vinnu utan bús um lengri
veg en áður.
Ég legg mjög mikla áherslu á
það að hefðbundinn búskapur er
kjölfestan í framtíðarbúsetu í
sveitum. Hefðbundni búskapurinn
tengir fólkið við umhverfi sitt og
þess vegna fer það síður burtu.
Hefðbundna búskapinn verður svo
að styrkja mcð aukabúgreinum og
annarri tekjuöflun.
óll landbúnaðarframleiðslan
verður að lúta
markvissri stjóm
Þá þurfa bændur að fylgjast
nákvæmlega með sölu afurðanna
og öllum ferli þeirra frá búi til
neytanda. Hlutverk bóndans er að
fá neytandanum góða og ódýra
búvöru, ekki að skapa kaupmönn-
um eða öðrum milliliðum gróða.
Söluaðilar eru til vegna bænda en
ekki bændur vegna þeirra sem
versla með vöru þeirra.
Utflutningur í einhverjum mæli
á dilkakjöti getur fyllilega átt rétt
á sér. Hugsanlega opnast kjöt-
markaðir á Norðurlöndum nú fyrir
kjöti sem sannanlega ekki er geisla-
virkt. Svo verða bændur að halda
betur utan að sínu en þeir hafa
gert. Sjóðakerfi landbúnaðarins
þarfnast endurskoðunar. Ég lofa
því að beita mér á næsta þingi af
alefli fyrir endurskoðun sjóðakerf-
is landbúnaðarins.
Margvíslegum byrðum, sem á
búunum hvíla, má auðveldlega
létta af. Setjum svo að bændum
fækki um helming, þá leiðir af
sjálfu sér að nijög léttist á mötu
bænda, jafnvel um helming svo
sem á kontórum í Reykjavík.
Ég óska svo að lokum Stéttar-
sambandi bænda allra heilla. Ég
vona að það beri gæfu til þess að
heyja árangursríka kjarabaráttu
fyrir hönd bændastéttarinnar og
ekki síður baráttu fyrir tilverurétti
bænda og þetta vil ég undirstrika í
lokin. Það er ósæmilegt og engan
veginn siðferðilega verjandi,
hvorki fyrir skrifstofumenn á veg-
um bænda, né heldur pólitíkusa að
taka sér vald til þess að úrskurða
það að stór hluti, jafnvel helmingur
bændafólks skuli hrekjast frá stað-
festu sinni og óðulum. Það er pláss
fyrir okkur öll, þar sem við viljum
vera og við það sem við höfum
ánægju af.