Tíminn - 23.09.1986, Síða 9

Þriðjudagur 23. september 1986
Tíminn 9
illlllllll
VETTVANGUR
Fyrri grein:
Guðmundur Bjarnason, alþingismaður og varaformaður fjárveitinganefndar:
Nauðsyn á heildaryfirsýn
Frumvarp til fjárlaga fvrir árið
1987 er r.ú í vinnslu. Sem varafor-
maður Fjárveitinganefndar hef ég
fylgst með því starfi og setti í því
sambandi nokkrar hugleiðingar á
blað.
Fjárlagahallinn
Eitt af þeim verkefnum sem
ríkisstjórnin þarf að glíma við cr
að bæta stöðu ríkissjóðs.
Pegar gengið var frá fjárlögum
ríkisins fyrir árið í ár voru þau
afgreidd með tekjuafgangi upp á
um 160 milljónir króna.
Við samningagerðina í vetur
breyttist staða ríkissjóðs hins vegar
til hins verra, en þá tók ríkissjóður
á sig verulegar skuldbindingar.
Eftir þær aðgerðir var búist við
að halli á ríkisfjárlögunum myndi
verða a.m.k. 1,5 milljarðar. Nú
bendir allt til að hann verði mun
meiri eða um 2 milljarðar þegar
upp verður staðið.
Svo miklum halla verður ekki
náð niður á einu ári og því verða
fjárlög fyrir næsta ár afgreidd með
verulegum halla. Þessum halla ætti
þó að vera hægt að ná niður á 2-3
árum. Að því verður að stefna
mjög ákveðið, þar sem það er af
efnahagslegum ástæðum mjög
óæskilegt að ríkissjóður sé rekinn
með halla.
Tekjuöflunin
Einn af veigamestu þáttum við
fjárlagagerðina er tekjuöflunin.
Við samningsgerðina s.l. vetur var
ákveðið að lækka tekjur ríkissjóðs
verulega, m.a. með tollalækkun-
um. Þær setja vissulega stórt strik
í reikninginn nú.
Mín skoðun er sú að ekki sé
lengur hægt að ganga þessa skatta-
lækkunarbraut nema þá að gera
verulegar breytingar á útgjaldalið
ríkisfjármálanna.
Ég vara við óraunhæfu tali
manna og flokka um skattalækkan-
ir, það gengur ekki ef við ætlum að
viðhalda og efla okkar velferðar-
þjóðfélag sem við erum þó sam-
mála um að beri að gera.
Ég bendi á í því sambandi að nú
er svo komið að skattheimta hins
opinbera sem hlutfall af þjóðar-
framleiðslu er lægri hér á landi en
á hinum Norðurlöndunum og í
öðrum okkar nágrannalöndum.
Við erum fámenn þjóð í stóru
landi og verðum að halda uppi
margvíslegri þjónustu sem er dýr
og verðum að viðurkenna að ef
það á að takast þar að afla ríkis-
sjóði tekna. Á hitt ber einnig að
líta að nauðsynlegt er að bæta þá
skattheimtu sem nú er í gildi þann-
ig að hún skili sér betur en raunin
er á.
Tekju- og
söluskattur
Tekjuskatturinn er í eðli sínu
jöfnunartæki ríkisins til að jafna
tekjum milli þeirra sem betur mega
sín og hinna sem minna bera úr
býtum. Innheimta þessa skatts hef-
ur þó á hinum síðari árum farið úr
böndunum og er nú svo komið að
við óbreytt ástand verður ekki
unað öllu lengur. Til að bæta þar
um verður að gera sérstakt átak.
Sömu sögu má reyndar segja um
innheimtu söluskatts. Fullyrða má
að stór hluti hans rennur aldrei til
ríkissjóðs.
Ég vara við óraunhæfu
tali manna og flokka
um skattalækkanir.
Það gengur ekki ef við
ætlum að viðhalda og
efla okkar velferðar-
þjóðfélag, sem við
erum þó sammála um
að beri að gera.
Hugmyndir eru uppi unt að
hverfa frá söluskattinum yfir í
virðisaukaskatt. Eitt af því sem
réttlætir slíkt er að með því móti
takist að innheimta skattinn betur.
Skattsvik eru óþolandi og verður
að taka á þeim með mun rótttækari
hætti en gert hefur verið.
f vor kom út skýrsla sem nefnd
á vegum fjármálaráðuneytisins
samdi um skattsvik hérlendis.
í niðurstöðum hennar er talið að
ríkissjóður tapi a.m.k. 3 milljörð-
um króna árlega vegna skattsvika.
Niðurstöðum skýrslunnar verður að
fylgja eftir en í henni er bent á
leiðir til að bæta skattinnheimtuna.
Þegar maður situr yfir fjárlaga-
dæmi ríkissjóð og veit að þangað
skila sér ekki þeir skattar sem þó
er í sumum tilfelluin búið að inn-
heimta fyllist maður gremju yfir
því að ekki skuli takast að koma í
vegfyrirþessi stórfelldu skattsvik.
Ég vona að á þessum þætti verði
tekið af festu í vetur og er það
nauðsynlegt t.d. með hertum rcfs-
íngum; hærri sektum, sviptingu
atvinnuleyfa og fangelsunum.
Hvernig er tekjum
ríkissjóðs varið?
Ég geri mér grein fyrir því að
seint eða aidrei verður hægt að
sinna öllum þeim þörfum eða ósk-
um um opinberan stuöning sem
koma fram. Þess vegna hljóta þeir
menn sem yfir fjármagni ríkissjóðs
hafa eitthvað að segja að þurfa að
vega og mcta hvað leggja ber
áherslu á hverju sinni. Þegar ekki
er hægt að fullnægja þörfinni þá á
fjárveitingavaldið að sjá til þess að
þeim fjármunum sem til skiptanna
eru hverju sinni sé réttlátlega skipt.
Það verður mcð öðrum orðum að
miðla því sem til skiptanna cr.
Þá ber einnig að reyna að deila
fjármagninu réttlátlega milli
landshluta og taka þá jöfnum
höndum tillit til þarfa landsbyggð-
arinnar og höfuðborgarsvæðisins,
en því verður ekki neitað að milli
þessara aðila hefur stundum skap-
ast tortryggni um skiptingu fjár-
magnsins.
Sjálfsagt hefur ekki alltaf jafn
vel til tekist og við landsbyggðar-
þingmennirnir höfum oft hcyrt að
uppbyggingin á höfuðborgarsvæð-
inu sé mun meiri en á landsbyggð-
inni. Þetta er þó erfitt að bera
saman.
Ég tel t.d. hvað varðar fjárveit-
ingar til skólamála, heilbrigðismála,
flugvalla og hafnargerða sem allt
eru stórir liðir þá hafi veriö reynt
að skipta réttlátlega enda þótt
tölurnar hafi ekki alltaf verið
stórar.
Þá vil ég benda á að framlög til
vegagerðar hafa vcrið mikil á
undanförnum árum og samstaða
hefur verið á þingi um að standa
þar vörö um. Framkvæmdir við
vegagerð hafa ekki hvað síst komið
landsbyggðinni að gagni og þangað
hcfur langstærstur hluti af fjár-
magninu runnið.
Hinu er svo ekki að neita að
ýmsar opinberar stofnanir á höfuð-
borgarsvæðinu, t.d. heilbrigðis-
stofnanir sem þjóna öllu landinu
og menntastofnanir cins og Há-
skóli íslands hljóta auövitað að
taka til sín verulcgt fjármagn til
framkvæmda og rekstrar.
Þá má einnig nefna það að ýmsir
aðilar hafa með höndum viðamik-
Þegar maður situr yfir
fjárlagadæmi ríkissjóð
og veit það þangað skila
sér ekki þeir skattar
sem þóer í sumumtil-
fellum búið að inn-
heimta fyllist maður
gremju yfir því að ekki
skuli takast að koma í
veg fyrir þessi stór-
felldu skattsvik.
inn rekstur án þess að njóta nema
að litlu leyti beinna framlaga úr
ríkissjóði, heldur nota sína eigin
tckjuöflun. Þar má ncfna Póst og
síma, Rafmagnsveitur ríkisins og
Áfengisverslun ríkisins. Þessar
stofnanir velta miklum fjárhæðum.
Fjárveitingavaldið hefur minni
áhrif á hvcrnig þeim er varið en
margir kannski álíta.
Nauðsynlegt að hafa
yfirsýn yfir
heildardæmið
Þann tíma scm ég hef sctið á
Alþingi eða frá því 1979, hcf ég átt
sæti í Fjárveitinganefnd.
Öll þcssi ár hefur verið hörð
glíma um hvernig miðla cigi því
fjármagni sem til skiptanna er,
sérstaklega því sem ætlað er ti!
framkvæmda.
Ég efast ekki um að mér hafi oft
verið legið á hálsi fyrir að koma
ekki fram meir og betur óskunt og
kröfum umbjóðenda minna úr
mínu kjördæmi. Ég hef hins vegar
talið að þegar manni er falinn sá
trúnaður sem felst í því að deila út
fjármagni liins opinbera, þá verði
maður að reyna að hafa yfirsýn yfir
allt verkefnið og reyna að skipta
réttlátlega sem vissulega þýðir aö
ekki er hægt að koma fram öllum
þeirn óskum sem farið er fram á og
umbjóöendur hafa beint til manns.
Mér finnst stundum eins og þing-
menn scm ekki sitja með heildar-
dæmið fyrir framan sig, leyfi sér oft
að taka undir kröfur sem nánast
óframkvæmanlegt er að sinna og
þeir hljóta að vita innst inni. í því
sambandi má benda á hve Alþingi
hefur samþykkt ntikið af .lögum
sem kalla á útgjöld til ýmissa
málaflokka sem ekki hefur síðan
verið liægt að standa við þegar að
fjárlagagerð hcfur komið.
Sem lulltrúi Fjárveitinganefndar
hef ég tekið þátt í störfum sam-
starfsncfndar um opinberar fram-
kvæmdir og Ráðningarnefndar
ríkisins. Þessar nefndir eiga að
fylgjast meö opinberum fram-
kvæmdum eftir því sem fjárveiting-
ar til þcirra gefa tilefni til, svo og
húsnæðismálum og mannahaldi
ríkisins.
Við þessa vinnu hef ég kannski
livað best fengið yfirsýn yfir heild-
arvcrkefnið og hvað við er að
glíma hverju sinni.
Nefndin unt opinberar fram-
kvæmdir hefur oft verið nefnd
„Bremsunefnd" vegna þess hve
mönnum hcfur fundist vcrkefnin
ganga hægt fram en mín rcynsla er
sú að nauðsynlegt sé að allur
undirbúningur verkefna fái ítar-
lega meðfcrð áður en framkvæmdir
hefjast.
Þctta atriði er mjög nauðsynlegt
og gildir raunar um flest verkefni
eða mál þcgar leitað er cftir opin-
bcru fjármagni.
I þessari grein minni hef ég
fjallað nokkuð um störf
Fjárveitinganefndar og þann vanda
sem þar er við að etja. í seinni
grein minni ætla ég m.a. að ræða
þær hugmyndir sem menntamála-
ráðherra Sverrir Hermannsson
hefur sctt fram varðandi lækkun
útgjalda ríkisins til skólamála, svo
og annaö sem ofarlega er á hinum
pólitíska vettvangi.
Þorsteinn Jónsson á Úlfsstöðum:
HVAD UM UTBURDINN VERDUR
Tvennt er það, sem afvinnst við
aflífun fósturs og útburð nýfædds
barns: Það er þroskunin, sem veit-
ist við að ala það og annast og svo
hitt, að útburður verður aldrei
þegn í því þjóðfélagi, sem leyfði
tortímingu hans. Þetta er nokkuð,
sem allir ættu að geta verið sam-
mála um, og liggur hér því fyrir að
hugleiða það. sem um er deilt.
Ljóst ætti það að liggja fyrir, að
allir eiginleikar afkvæmis séu þegar
í byrjun komnir því frá foreldrum
þess og ætt, og að líta beri á það
sem viðleitni til að komast fram hjá
sannleikanum að reyna að halda
því fram. að vísir til vitundar og
sálarlífs fóstursins sé ekki fyrir
hendi þegar í byrjun. Drög til þess
alls, sem verða má og verða á, eru
þegar fyrir hendi um leið og hinar
tvær kynfrumur hafa sameinast og
einstaklingslíf hins nýja fjölfrum-
ungs hefir kviknað. Verður því
þannig ekki neitað með réttu, að á
fósturtortímingu nútímans og út-
burði nýfæddra barna áður fyrr sé
aðeins stigsmunur. Hafi nýfætt
barn svo sem vaxinn maður öðlast
ódauðleik, þá hlýtur fóstrið einnig
að hafa öðlast hann við kviknun
sína, og skal hér nú sagt frá dæmi,
sem mér virðist styðja slíkt.
Til er bók, sem í íslenskri þýð-
ingu heitir „Sigurför á Svaðilfara,“
og kom hún hér út fyrir nokkrum
árum. Segir þar á einum stað frá
viðskiptum bókarhöfundar og
töframanns nokkurs suður í Afr-
íku, og er frásagan á þessa leið:
„Töframaðurinn benti okkur að
setjast á grasmottu, og þegar hann
hafði sest með krosslagða fætur
andspænis okkur, hvessti hann á
okkur sjónirnar og horfði lengi á
mig.
„Ég fæ magaverk af þér, sagði
hann fyrst, og lá við, að ég skellti
upp úr um lcið, því að hann sagði
mér ekki annað en það, scm ég
vissi sjálfur, því að ég var meö verk
í maganum. Hafði ég fcngiö hann
af því að troöa í mig of miklu af
jarðhnctum á leiðinni þangað, sem
við vorum komin, og hafði sá
verkur síðan fullkomnast viö hrist-
inginn í vörubílnum, scm hafði
borið okkur þangað. En ég hafði
borið þcnnan harm minn í hljóði
og engan látið vita, að mér væri illt
f maganum.1'
Á eftir þcssu, sem ég cndursegi
hér mcð nokkru færri orðum en í
bókinni standa, scgir svo frá því,
að töframaðurinn læknaði maga-
verk bókarhöfundar, að hann sagði
unnustu hans frá því, scm hvorugt
þeirra vissi, að hún gengi mcð
barn, og svo að lokum, að hann
spáði þeim einhvcrju þvi. scm
síðar rættist bókstaflcga.
En hvað cr það nú, scm hér hcfir
verið um að ræða?
Mér sýnist það liggja hér rnjög
Ijóst og cinfaldlcga fyrir, aö hér sé
um staðfcstingu þess að ræða, að
skynjan cinsgeti, þegarsérstaklega
stendur á, einnig vcrið skynjan
annars cöa annarra, eins og þarna
reynist um magaverk bókarhöf-
undar. Skynjanaflutningur milli
manna hefir þarna átt sér stað, og
mætti það verða þeim til íhugunar,
sem ckki hafa getað fallist á slíkt.
Og eins og spá töframannsins
sannar, þá hefir þarna ekki cinung-
is vcrið um að ræða samskynjan
milli viðstaddra, heldur einnig við
einhvcrja betur vitandi en þá, sem
þarna voru staddir. Það cru aðcins
tvær leiðir hugsanlegar til þcss að
öðlast vitneskju. Önnur er sú að
afla sér hcnnar sjálfur af cigin
rammlcik. Hin lciðin er sú, að
þiggja hana af öðrum, cn þaö hefir
töframaðurinn hlotið að gera, þeg-
ar hann sagði þaö fyrir, sem átti
cftir að gerast. Til þess varð hann
mcira aö scgja að njóta einhvcrs
cða einhverra meira cn mannlega
vitandi. En varðandi það, sem hér
að framan var til umræöu, þykir
mér cftirtektarverðast, að töfra-
maðurinn skyldi liafa fengið vitn-
cskju um hið nýkviknaða fóstur,
scm hinir tilvonandi foreldrar vissu
ekki af, og þykir ntér því líklegast,
að hann hafi fcngiö það þaðan,
sem sjálft lífið stafar frá. Mér þykir
scm vitncskjan um það hafi hlotið
að stafa honum þaðan, sem hið
nýkviknaða einstaklingslíf hafði
með einhverjum hætti veriö skráð
á þann hátt, að hvað scm, á daga
þess drifi, geti það aldrci þurrkast
út.
Þorsteinn Jónsson
á Úlfsstöðum.