Tíminn - 04.11.1986, Side 15

Þriðjudagur 4. nóvember 1986
Tíminn 15
um selamálið þar sem tekinn er
saman margþættur fróðleikur, og
sýnt fram á alvarlegar misfellur í
málatilbúnaði og áróðri sjávarút-
vegsmanna.
- Þrívegis hefur selafrumvarpið
dagað uppi í Alþingi. Það hefur
valdið deilunt þar og umræðu í
fjölmiðlum, en gagnrýni á það
hefur helst verið svarað með full-
yrðingum um að verið sé að leysa
ákveðinn vanda með því, og Al-
þingi geti ekki verið þekkt fyrir að
afgreiða það ekki möglunarlaust.
Selveiðar eru búgrein
Vegna framangreindra atburða
og átaka skal hér á eftir bent á
nokkrar staðreyndir sem vert er að
hafa f huga. Sumt af því hefur
komið fram áður, annað e.t.v.
síður.
Frá upphafi hafa selalátrin, þ.e.
kæpingar- og uppeldisstöðvar
selsins, á skerjum, söndum og við
árósa, tilheyrt ákveðnum bújörð-
um, veiðin verið hlunnindi við-
komandi jarða, nytjuð af ábúend-
unt eins og annað jarðargagn. í
friðlýstum látrum er öllum óheimilt
að skjóta sel, jafnt landeiganda
sem öðrum. Reynslan hafði kennt
mönnurn að skotveiði flæmdi selinn
burt - eyðilagði látrin. í látrunum
er hinsvegar hægt að fanga kópana
án allrar röskunar, og á því hefur
nytjun selastofnanna einkum
byggst. Fáist verð fyrir kópaskinn-
in, sem lengi hafa verið verðmæt-
asti hluti selaafurða tryggir þetta
gamla fyrirkomulag, jafnvægi og
æskilegustu nýtingu. Bændur veiða
árlega stóran hluta viðkomunnar,
en nóg verður eftir til viðhalds.
Jafnvægi helst, enda hagur bónd-
ans að ganga ekki svo langt að það
raskist. Þetta er sjálfvirkt kerfi,
þar sem lítið er um boð og bönn og
leikreglur einfaldar, enda hefur
það reynst vel eins og áður segir.
Landselalátur eru á fjölmörgum
jörðum á landinu. Kóparnir eru
teknir þar á 2-3 vikum í júní. Til
þess þarf staðkunnuga menn, sem
kunna til allra verka við veiðar og
verkun afla. Kópaveiði í selalátr-
um verður ekki stunduð af öðrum
en þeim sem eru á staðnum yfir
hinn stutta veiðitíma, þ.e.a.s.
heimamönnum. Aðvífandi sel-
fangarar eiga þar ekkert erindi,
enda verða engir kópar veiddir í
látrum sem búið er að eyða með
skothernaði. Eina raunhæfa leiðin
til að nytja selalátrin, okkar gömlu
og verðmætu loðdýrabú, er þess
vegna hin hefðbundna veiði bænda
á veiðijörðum.
Selveiðar hafa aldrei heyrt undir
sjávarútveg hér á landi, enda jafn-
an verið búgrein fyrst og fremst,
eins og flest önnur hliðstæð hlunn-
indi. Þegar sjávarútvegsmenn
heimta nú að fá umráðin yfir
þessari gömlu búgrein, skv. laga-
frumvarpinu, er það ekki vegna
áhuga fyrir nýtingu selastofnanna í
framtíðinni, heldur til að skera þá
sem rækilegast niður. Þetta er
augljóst mál, enda viðurkennt.
Þegar bændur beita sér gegn þeirri
skipan mála telja þeir sig ekki vera
að verja hagsmuni sina og gömul
réttindi eingöngu. Hér er um miklu
stærra mál að ræða; sambúð okkar
við landið og náttúru þess í fram-
tíðinni, en selamálið er auðvitað
hluti af því dæmi.
Einhliða málflutningur
Sjávarútvegsmenn hafa beitt
miklum þrýstingi í selamálinu. Þeir
virðast sannfærðir um að útrýming
sela leysi mikinn vanda, og geti
jafnvel stórbætt lífskjör þjóðarinn-
ar. Með einhliða málflutningi hefur
tekist að telja almenningi trú um
þetta og, að því er virðist, stórum
hluta háttvirtra alþingismanna
líka.
Málið sýnist einfalt: Selnum
fjölgar við landið. Hann étur frá
okkur nytjafiskinn og veldur vax-
andi hringormaplágu. Hann er
ekki lengur til neinna nytja sjálfur.
Hann er þvert á móti óalandi
meindýr, sem stendur sjávarútvegi
og fiskvinnslu fyrir þrifum. og
heldur niðri lífskjörum fólks í land-
inu. Talnafróðir stjórnmálamenn
kunna jafnvel að tilgreina prós-
entutölur yfir þær kauphækkanir
sem sjávarútvegurinn gæti fært
vinnandi fólki á silfurfati að sela-
slátrun lokinni. Því dæmist rétt
vera: Drepa skal allan sel við
landið sem allra fyrst - sama hvern-
ig farið er að því - og prófa hvort
vandamálin hverfi þá ekki sem
dögg fyrir sólu. Hvorki gamlar
lagakreddur um friðun selalátra,
né éfasemdir um að rétt sé ályktað,
mega hindra framgang þess nauð-
synjamáls.
Það breytir kannski litlu að
nefna hér fáein atriði varðandi
þetta mál, en þó skal það gert. Þau
sjónarmið hafa fengið minni aug-
lýsingu í fjölmiðlum en hin, til
þessa.
1. Það er alls ekki óumdeilt meðal
fræðimapna að hringormur hafi
aukist í fiski. Ekki heldur nein
óyggjandi vissa fyrir því að meira
sé af sel við landið nú en var á þeim
tíma sem miklu minna á að hafa
verið af hringormi í fiskinum.
2. Þó að hér skuli ekki gert lítið úr
vanda fiskiðnaðarins vegna hring-
orma, hlýtur það að vekja athygli
að á sama tíma sem mest er fárast
yfir honum hér á landi, vex útflutn-
Myndi heimurinn láta afskiptalaust ef við reyndum að útrýma selnum?
ingur á ferskum fiski af íslandsmið-
um hröðum skrefum. Útlendingar
rífast um að kaupa hann á háu
verði sem sérstaka úrvalsvöru -
óhreinsaðan!
3. Við Grænland er mikil sela-
gengd, svo sem kunnugt er. Hring-
ormur finnst þar vart í fiski.
4. Samkvæmt rannsókum Hafrann-
sóknarstofnunar í Aberdeen hélst
sýking þorsks af „selormi" við
Bretland, svipuð eða óbreytt, á
ákveðnu árabili. Ásamatímahafði
fjöldi útsela meira en þrefaldast á
sama svæði.
5. Selir eru lokahýsill yfir eina
tegund hringorma (selorm), hvalir
fyrir aðra (sem þá má væntanlega
kalla hvalorm). Báðar þessar
hringormategundir finnast í fiski á
Islandsmiðum, þó að meira sé af
þeirri fyrrnefndu. Sjaldan finnast
þær báðar í einum og sama fiskin-
um og er álitið að þær þrífist ekki
í slíku sambýli. Því hafa menn
getið þess til að ef önnur tegundin
hyrfi úr sögunni kynni hin að
færast í aukana að sama skapi. Ef
íslendingar dræpu allan sel við
landið er hugsanlegt, en ekki víst,
að „selormurinn" hyrfi líka. Myndi
þá ekki „hvalormurinn" koma í
staðinn, fyrir tilverknað vaxandi,
friðaðra hvalastofna? A.m.k.
þyrfti eftir sem áður að leita að
hringormi og ormahreinsa fiskinn.
Sagt er að hvalormurinn sé minni
og sjáist ver en hinn. Yrðu skiptin
til bóta? Eða yrði kannski að
útrýma hvölunum líka? Er nolckuð
í vegi með það?
Sumir halda reyndar að loka-
hýslar hringorma kunni að vera
fleiri en selir og hvalir, t.d. sumir
sjófuglar. Þá mun fjölmargt vera
óljóst og órannsakað varðandi
millihýsla í hringormakeðjunni, og
yfir höfuð flest sem menn þyrftu að
vita áður en ráðist er í niðurskurð.
T.d. er það með öllu óljóst hvort
selafjöldi hefur afgerandi áhrif á
selormafjölda í fiski, sbr. dæmin
um Grænland og skosku rannsókn-
ina hér að framan.
Augljóst mál er að erfitt yrði,
eða óframkvæmanlegt, að drepa
allan sel við landið, þótt fljótgert
sé að eyðileggja selalátrin. Þar að
auki dettur varla nokkrum manni í
hug í alvöru að íslendingar kæmust
upp með að reyna það. Auðvelt
reyndist að beygja okkur til hlýðni
í hvalveiðimálum. Myndi heimur-
inn láta afskiptalaust ef við reynd-
um að útrýma selnum?
6. Selir éta nytjafisk ásamt mörgu
öðru. Það er vitað mál." Að sá
fiskur myndi skila sér allur sem
aflaaukning á miðurn ef selnum
væri eytt er fjarstæða, að dónti
a.m.k. sumra fræðimanna. Fæðu-
keðjan í sjónum, þar sem hver lifir
á öðrum er það margslungin að
búast má við, að ef fækkun verður
hjá einni tegund færist aðrar, sem
nýtasömu fæðu, í aukana í staðinn.
Við erum búnir að reka útlend-
inga af íslandsmiðum - loksins.
Ekki er þó allt fengið með því;
næst þarf að útrýma selnum sem
sagður er éta árlega tugi togara-
farma af fiski. Þvínæst kæmi vænt-
anlega röðin að fjölgandi hvölum,
eitthva'ð éta þeir. Er nokkuð í
veginum að slátra þeim? Eða sjó-
fuglunum? Þeir eru sagðir éta
margfalt fleiri fiska (ungviði) en
veiðiflotinn fær í sinn hlut. Yrði
ekki að snúa sér að þeim þarnæst?
Herja á fuglabjörgin með fallbyss-
um og sprcngjuvörpum t.d.?
Gamanlaust; ekki dugir að setja
dæmið upp á þennan hátt. Selir eru
hluti af lífkeðju hafsins eins og
hvalir og sjófuglar. Og við vitum of
lítið hvaða afleiðingar það getur
haft að raska þeirri keðju, með
útrýmingu tegunda, til þess að
réttlætanlegt sé að gera slíkt. Hvað
selinn varðar er augljóst að margt
þarf að rannsaka áður en gripið er
til niðurskurðarins og þá af réttum
aðilum. Að hagsmunaaðilar í sjáv-
arútvegi annist þær rannsóknir
FRÆÐSLUMIÐSTÖÐ IÐNAÐARINS
HÚSVERÐIR - UMSJÓNARMENN HÚSEIGNA.
Námskeiö í loftræsti- og hitakerfum veröur haldið
í Borgartúni 6, dagana 10. t.o.m. 12. nóv. kl.
13:00-18:00, ef þátttaka verður næg. Upplýsingar
og innritun í símum 687440 og 687000.
unarákvæða. Mörgum finnst að
þar höggvi sá er hlífa skyldi.
Þetta eru kannski stór orð, sem
ástæða væri til að skýra nánar.
Slíkt væri þó efni í aðra blaðagrein
og verður ekki gert frekar hér og
nú.
Skothernaður og
óvitaskapur
Eins og áður segir skal hér ekki
gert lítið úr hringormavanda fisk-
iðnaðarins. Hvað gera skuli til að
draga úr þeim vanda er hins vegar
álita- og deilumál, enda óvíst að
það sé á okkar valdi yfirleitt.
Lágmarkskrafa sýnist þó vera að
vandamálið sé rannsakað miklu
betur en gert hefur verið, og af
réttum aðilum, áður en rokið er í
afdrifaríkar aðgerðir.
Að svo stöddu getum við þó velt
fyrir okkur hverra kosta við eigum
völ. Við skulum þá byrja á því að
afskrifa allar hugmyndir um að
útrýma selnum. Það er einfaldlega
hvorki fær leið né mönnum sæm-
andi. Menn hafa velt fyrir sér þeim
möguleika - líklega í alvöru - að
eyða selorminum með einhvers
konar „hundahreinsun" á selnum.
Ekki sýnist það árennilegt, og er
þó aldrei að vita hverju vísindin
eiga eftir að koma til leiðar á því
sviði. Óhætt muh þó að slá því
föstu að slík lausn er ekki í sjón-
máli nú, eða í náinni framtíð. Þá
eru varla aðrir möguleikar eftir en
að hamla gegn offjölgun sela ef
hætta er á henni, og rannsóknir
sýna að hún leiði til aukningar á
hringormi. Væntanlega gæti orðið
„þjóðarsátt“ um þá leið, og
kannski vakti aldrei annað fýrir
þcim sem staðið hafa fyrir sela-
hernaði undanfarinna ára.
Eitt verða menn bara að skilja,
og þar hefur hnífurinn viljað
standa í kúnni, að ekki er sama
hvernig að selaveiðum er staðið,
frckar cn öðrum veiðuni eða land-
nýtingu. Að sleppa lausum al-
mennum skothernaði í selalátrum
er slíkur óvitaskapur að furðu
gegnir. Sambærilegt við það að
eyða gróðri landsins, veiða lax
mcð dínamítsprengjum, herja í
fuglabjörgum mcð hríðskotabyss-
um eða skrapa landgrunnið með
botnvörpum „upp í kálgarða".
Stundum er verið að bera saman
tölur um veidda seli árlega, meðan
nytjar bænda voru með hefð-
bundnum hætti, annars vegar, og
eftir að hringormanefnd tók að
beita sér, hins vegar. Slíkur saman-
burður er auðvitað út í hött ef
önnur aðferðin lciðir til óbætan-
legrar og tilgangslausrar eyðilegg-
ingar landkosta.
Auðvitað eigum við að nytja
sclinn eins og áður, hindra fjölgun
ef hún reynist óæskileg, vinna að
því að gera selskinn eftirsótt á ný,
nýta gamla þekkingu og rcynslu á
þessuni sviðum.
Forðumst hinsvegar að eyði-
leggja látrin, því þau eru grund-
völlur nýtingarinnar og hrifsum
ekki fornan rétt úr höndunt bænda,
því án þeirra verða látrin tæpast
nytjuð. Hvetji skinnamarkaðurinn
ekki til hefðbundinna veiða, munu
bændur sjálfsagt fúsir til samstarfs
við þá sem kaupa vilja afurðir
þeirra, ef þeir hafa áfram umráð
yfir látrunum og nytjum þeirra.
Sjálfsagt getur komið upp sú staða
að æskilegt sé talið að fækka full-
orðnum sel t.d. útsel, en um það
verða að gilda aðrar reglur en þær
að allir megi skjóta allsstaðar.
Heildarlöggjöf unt sel og selveiðar
er nauðsynleg, þó að selaeyðing sé
það ekki.
Eysteinn G. Gíslason
Skáleyjum
Skipulagslaus hernaður, oft í trássi
við landslög eru afleiðingar þess að
mönnum cr greitt fyrir að drepa
sel.
virðist óneitanlega vafasöm máls-
meðferð, svo ekki sé ntcira sagt.
Markaðslokunin bitnar
harðast á selnum sjálfum
Litlar nytjar hafa verið af sel
nokkur undanfarin ár. Satt er það.
Þar áður höfðu landselskópaskinn
verið í góðu verði lengi.
Markaðslokun varð fyrir áróður
fólks sem vildi banna allar selveið-
ar af mannúðarástæðum. Auðvitað
sá það ekki fyrir hverjar afleiðing-
arnar áttu eftir að verða af þeirri
krossferð. Hér á landi hcfur eyð-
ingarhernaöur gegn sel kontið í
stað hefðbundinna nýtingarað-
ferða og verðmætrar grávörufram-
leiðslu.
Við höfum lítið gert í því ennþá
að kynna fyrir heiminum að mark-
aðslokun hefur komið miklu illu til
leiðar, og bitnar harðast á selnum
sjálfum. Þetta ættum við þó að
gera, og gæti þá svo farið að
markaðsmál kæmust í samt lag á
ný. Á þessu ári seldist nokkuð
magn af sclskinnum úr landi, fyrir
sæmilegt verð og verður fróðlegt
að vita hvort þar sé að opnast
markaður á ný. Á meðan ættum
við kannski að fara okkur hægt við
eyðingu selalátra og lagasetningar
um afnám friðunar.
Eins og allir vita eru nú erfiðir
tímar í landbúnaði. Varla hefst
undan að rífa niður það sem byggt
hafði verið upp með -tekun og
byggingum á liðnum árum. Land-
auðn blasir við heilum héruðum og
landshlutum. Ekki vegna harðinda
og mannfellis eins og forðum, held-
ur vegna ntiskunnarleysis nýrra
siða. Einhver vottur af sómatilfinn-
ingu hjá þjóðinni krefst þess þó að
hamlað sé gegn útrýmingu mann-
lífs á landsbyggðinni.
í stað hefðbundinna búgreina er
þá reynt að efla nýjar. Miklu hefur
verið til kostað að byggja upp
loðdýrabúskap út um allar sveitir,
og rnenn hafa farið að hyggja
mcira en gerst hafði undanfarið að
nýtingu gamalla hlunninda, eins og
reka, veiði, o.fl. Það má furðulegt
heita, og lyginni líkast að á sama
tíma skuli varið fé til að eyðileggja
okkar gömlu arðsömu loðdýrabú,
selalátrin, og eyða bústofni þeirra.
Aðjafnvel Alþingi íslendinga skuli
ganga frant fyrir skjöldu í þeim leik
með lagasetningu sem gcrir eink-
um ráð fyrir afnámi gamalla frið-