Tíminn - 23.12.1986, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Þríöjudag'ur 23. desember 1986
Ólæknandi ástríða
að skrifa bækur
í jólabókaflóðinu fyrir þessi jól
eru tvær bækur eftir Gylfa
Gröndal. Önnur bókin er ljóðabókl
hans, Eilíft andartak en hin er’
Ævidagar, samtalsbók hans við
Tómas Þorvaldsson útgerðarmann
í Grindavík. Gylfi hefur skrifað
viðtalsbækur, ævisögur, heimilda-
sögur, rit um samvinnumál og
síðast en ekki síst Ijóðabækur.
Flestir láta sér nægja að senda
frá sér eina bók á ári eða þaðan af
minna, svo að Tíminn bað Gylfa
að segja ögn frá ritstörfum sínum-
og skáldskap í gegnum tíðina.
Hvenær byrjaðir þú
að yrkja?
„Ljóðið hefur alltaf fylgt mér frá
því ég var krakki. í bernsku minni
eignaðist ég gamla svarta Erica
ritvél sem átti að fleygja en ég fékk
að hirða hana því hún var alveg
heil. Á þennan litla rokk fór ég að
yrkja og búa til Ijóðabækur í fáum
eintökum og seldi heimilisfólkinu
svo það má segja að það hafi
snemma beygst krókurinn til þess
sem verða vildi.
f Menntaskólanum í Reykjavík
var mikið bókmenntalíf í minni tíð
og miklir snillingar svo sem Jökull
Jakobsson, Ólafur Jónsson, Dagur
Sigurðarson og fleiri. Ég var í hópi
þessara skólaskálda. Ég birti bæði
mikið af alvarlegum ljóðum í
skólablöðunum og einnig talsvert
af skoplegum dægurlagatextum
sem voru sungnir í skólanum og á
Laugavegi 11 sem varfrægt veiting-
ahús hér í eina tíð. Þar sátu
gjarnan skáld og listamenn ásamt
menntskælingum.
Að loknu stúdentsprófi las ég
íslensku í Háskólanum í 2 ár en
gerðist svo brátt blaðamaður og
ílentist í því starfi".
Hvar byrjaðir þú þinn blaðamanns-
feril?
Byrjaði á Alþýðublaðinu
„Ég byrjaði á Alþýðublaðinu
árið 1959, sem þá keppti við Þjóð-
viljannogTímann. Áþessum árum
var mikið um að vera í blaðaheim-
inum. Blöðin voru að stækka og
breytast í nútímahorf. Það blöstu
gullin tækifæri við ungum mönnum
í blaðamannastéttinni á þessum
árum. Ég var t.d. orðinn ritstjóri
Fálkans rúmlega tvítugur. Síðar
varð ég ritstjóri Alþýðublaðsins en
lengstan ritstjóraferil hef ég af
Vikunni þar sem ég var í 8 ár. Mig
hafði alltaf dreymt um að fást við
ritstörf og blaðamennskan er part-
ur af þeim störfum. Það má ekki
gleyma því að blaðamennska er
líka listform. Menn sem stunda
ritstörf en hafa ekki fengist við
blaðamennsku vilja stundum
gleyma því og líta hana jafnvel
hornauga, finnst hún vera fyrir
neðan þeirra virðingu".
„Ljóðið ffylgdi mér alltaf
en bið varð á ljóðabók“
„Þrátt fyrir annríki blaða-
mennskunnar vék Ijóðið aldrei úr
huga mínum. Ég hef eiginlega ort
alveg samfellt frá því ég var krakki.
Ég birti t.d mikið af ljóðum í
bókmenntatímaritum sem voru
gefin út á þeim tíma. Á árunum í
kringum 1960 var gullöld bók-
menntatímaritanna og þau voru
miklu fleiri en nú. Ég birti Ijóð í
„Ljóðum ungra skálda" sem Magn-
ús Ásgeirsson valdi, í „Árbók
skálda" sem Kristján Karlsson gaf
út, en hins vegar varð bið á því að
ég gæfi út mína fyrstu ljóðabók.
Það var nú t.d. af því að sjálfs-
traustið var of lítið og svo átti ég
líka vandláta vini sem gagnrýndu
mig óspart eins og oft vill verða. Ég
hafði mig ekki í að gefa út bók þó
ég væri oft búinn að ganga frá
handritum að þeim.
Hins vegar árið 1975 þegar ég
var orðinn 39 ára gamall, þá tók ég
af skarið og gaf út lítið ljóðakver.
Það vakti nú ekki mikla athygli og
var lítið um það fjallað en fyrst ég
var byrjaður þá var ég of þrjóskur
til að hætta og hef haldið áfram og
Eilíft andartak er því mín fimmta
Ijóðabók".
„Yrki hvort sem ég hef
tíma til þess eða ekki“
En nú ert þú í fullu starfi sem
ritstjóri Samvinnunnar og vinnur á
fræðsludeild Sambandsins fyrir
utan það að skrifa þessar tvær
bækur á þessu ári. Hvenær gefst
tími til allra þessara ritsmíða?
„Það er ósköp auðvelt að segja
að maður hafi engan tíma til að
yrkja og menn segja það oft, en ég
er þeirrar skoðunar að ef menn eru
haldnir þessari áráttu og ef þctta
sækir fast á mann, þá bara gerir
maður það hvort sem maður hefur
tíma til þess eða ekki. Það kemur
bara annars staðar frá og verður til
af sjálfu sér. Ytri kjör geta aldrei
hamlað listsköpun ef áráttan er
nógu sterk. Það má kannski segja
að hugurinn beri mig hálfa leið. Ég
á mér engin önnur áhugamál og
tómstundir mínar fara allar í
þetta“.
Nú segja sumir að engin list sé
fólgin í því sem gert er í hjáverk-
um. Menn verði að vinna að þessu
hörðum höndum. Hvað finnst þér
um þessar kenningar?
„Það er svosem satt að list er oft
99% vinna en Ijóðið gegnir svolítið
öðru máli. Það er ekki stórt í
sniðum og krefst ekki eins mikillar
vinnu og skáldsögur eða smásögur.
Ljóð er hægt að yrkja á stuttum
tíma. Síðan má vinna ljóðið upp
endalaust".
„Ólæknandi ástríða
að skrifa bækur“
Hvað réði því að þú fórst að
skrifa ævisögur?
„Það er nú skemmst frá að segja
að það er nánast ólæknandi ástríða
að skrifa bækur og ég er svo
sannarlega haldinn þeirri ástríðu.
Með árunum vaknar löngun hjá
mörgum blaðamönnum að skrifa
eitthvað sem er varanlegra. Það er
nú ástæðan fyrir því held ég að
margir gerast rithöfundar með ár-
unum. Ég hef gefið út um 12
samtals-og ævisögur og ég hef haft
af þeirri iðju ómælda ánægju. Það
er reyndar mikil þrekraun að skrifa
bók og verður því erfiðara sem
maður skrifar fleiri bækur, öfugt
við það sem margir halda. Glíman
við mál og stíl er óendanleg og um
leið og einni orustunni lýkur þá
tekur önnur við. Hinsvegar er ég
ákaflega þakklátur fyrir að hafa
fengið að kynnast því fólki sem ég
hef verið að skrifa um, því það er
allt í senn, lærdómsríkt, þroskandi
og skemmtilegt".
Hvenær kom fyrsta
samtalsbókin út?
„Það var árið 1974. Þá talaði ég
við dr. Kristinn Guðmundsson
utanríkisráðherra og ambassador
sem var stórskemmtilegur maður
og gæddur leiftrandi kímnigáfu.
Síðan hefur hver bókin rekið aðra.
Ég skrifaði um fimm konur; Ástu
málara en hún var fyrsta konan á
íslandi sem lauk námi í handiðn;
Helgu M. Níelsdóttur Ijósmóður
sem var langt á undan sinni samtíð
í jafnréttismálum. Hún var fyrsta
konan sem fékk úthlutað lóð í
Reykjavík og byggði hús upp á
sínar eigin spýtur en það er Fæð-
ingarheimilið á Eiríksgötu. Það
þótti viðburður á sínum tíma.
Einnig talaði ég við Jóhönnu Egils-
dóttur verkalýðsforingja, Sigurj-
ónu Jakobsdóttur, ekkju Þorsteins
M. Jónssonar bókaútgefanda og
Margréti Jónsdóttur, ekkju Þór-
bergs Þórðarsonar. Nú svo hef ég
rætt við tvo lækna, dr. Friðrik
Einarsson lækni og Kristján
Sveinsson augnlækni en bókin um
Kristján er sú bók sem hefur selst
langmest af mínum bókum. Hún
trónaði í efsta sæti á metsölulistan-
um alla bókavertíðina 1982“.
En um hvað fjallar nýjasta
bókin?
„Það er samtalsbók við Tómas
Þorvaldsson útgerðarmann í
Grindavík. Líklega er það svo með
alla höfunda að þeir trúa því og
vona að nýjasta bókin þeirra sé sú
besta og því er þannig farið með
nýjustu bókina mína. Það er
a.m.k. mesta efni sem ég hef glímt
við um dagana. Þetta er reyndar
byrjunin á hans minningum og
fjallar eingöngu um æsku hans á 20
ára tímabili frá 1919 og endar
þegar ísland er hertekið. Mér
finnst að í þessu bindi, birtist
gamla ísland Ijóslifandi. Ég vona
að frásagnir Tómasar hafi töluvert
heimildargildi. Það er svo merki-
legt með mann eins og hann sem er
67 ára gamall að hann hefur lifað
svo ólíka tíma. Hann gerðist sjó-
maður kornungur og kynntist ára-
sktpum og frumstæðum atvinnu-
háttum sem hann lýsir nákvæm-
lega. Hann elst upp við kröpp kjör
en verður síðan sjálfur útgerðar-
maður. Þetta er eiginlega saga
manns sem fer frá kröppum kjör-
um til allsnægta nútímans sem eru
óskapleg viðbrigði. Það er eigin-
lega furðulegt að sitja hjá þessum
manni og hlusta á hann segja frá
þessum gömlu dögum og mannlíf-
inu þá. Það var á margan hátt gott
þrátt fyrir fátæktina og erfiðleik-
ana.
T.d. hefur líf sjómanna verið
svo erfitt að maður skilur það
varla. Annað hvort þoldu þeir það
eða ekki og voru þá úr leik. Steinn
Steinar var t.d. vermaður í Grinda-
vík og Tómas og hann þekktust
ágætlega. Steinn er kallaður Alli
sjómaður í bókinni því hann var
ekki á þeim tíma búinn að taka sér
skáldanafn. Steinn var bæklaður
og gat alls ekki unnið þetta starf.
Félagar hans unnu því fyrir hann
erfiðustu verkin og ástæðan fyrir
því var sú að hann var svo orðhvat-
ur og gat kastað fram níðvísum
hvenær sem hann vildi. Þær voru
svo eitraðar að þeir vildu ekki eiga
á hættu að fá svoleiðis á sig og
hjálpuðu honum þess vegna.
Erlendur Jónsson skrifaði rit-
dóm um bókina nú nýlega og þar
sagði hann einmitt í lokin að í
bókinni væri ósvikinn manndómur,
saltlykt, svitadropar og ilmur lið-
inna daga. Það gladdi mig mikið að
lesa þessa umsögn því það var
einmitt sú stemning sem ég vildi að
réði ríkjum í minningum Tómas-
ar“.
Hefurðu hugsað þér að skrifa
áframhald æviminninganna?
Ég vona að það verði framhald
af þessum minningum Tómasar en
ég veit ekki hvort það verður í einu
eða tveimur bindum. Það er að
minnsta kosti mikið efni eftir
ennþá.
ABS
Oldungur minnist
æsku sinnar
Þórarinn Elis Jónsson
Minningar (rá Leirhöfn
Bókaforlag Odda Björnssonar
Höfundur var í Leirhöfn á unglings
árum og nú gerir hann þessu
æskuheimili sínu skil með þessum
minningaþáttum. Þegar hann kom
að Leirhöfn bjó Helga Sæmunds-
dóttir þar með sonum sínum upp-
komnum. Henni og sonum hennar
er bókin tileinkuð.
Þetta er ekki fyrsta bók Þórarins.
Áður hefur hann gert grein fyrir
andlegri reynslu sinni en á þeim
sviðum er hann næmari en gengur og
gerist. Á æskuárunum í Leirhöfn
varð hann fyrir þeirri reynslu sem
varð honum reynsluvísindi og bcindi
hugsun hans og lífi í ákveðinn
farveg. Hér er ekki nein dulfræði.
Hér cr sagt frá mætu og merku fólki
og ágætu heimili. Nú orðið a.m.k. er
það nyrsta mannabyggð á íslandi,
sem hér er sagt frá.
Fjarlægur lesandi hefur engin efni
á því að bera brigður á frásögn
Þórarins. Hins má þó geta að í minni
sveit vestur í fjörðum heyrði ég
aldrei getið um innfluttan ljábakka
eða orf sem keypt væri frá útlöndum.
Þar sem myndir sáust af útlendum
sláttumönnum og orfum virtust þau
nokkuð frábrugðin hinum íslensku.
Svo komu norsku einjárnungarnir
um 1930 og þokuðu skosku blöðun-
um til hliðar.
Þórarinn hefur gert þessa bók af
virðingarverðri ræktarsemi og vand-
að frásögn sína. Eins má segja um
frágang og útlit bókarinnar.
H.Kr.
Þórarinn Elís Jónsson.