Tíminn - 08.03.1987, Blaðsíða 9

Tíminn 9
Sunnudagur8. mars 1987
Prentarinn Rasmussen skýt-
ur á Estrup við heimili hans
25. október 1885.
skapbráður. Samráðherrar
Estrups urðu heldur ekki sakað-
ir um frjálslyndi, en meðal
þeirra var dómsmálaráðherr-
ann, Nelleman, sem um 21 árs
skeið var íslandsráðgjafi. Hann
var skarpur lögfræðingur, en
firna íhaldssamur.
Hófst nú hin harðasta barátta
milli flokkanna, sem jafnframt
varð að baráttu mili þingdeild-
anna, eins og fyrr greinir. Eitt af
helstu deilumálunum á Estrup-
tímanum voru hermálin og út-
gjöld til þeirra. Barðist Estrup
fyrir að fá stórfé lagt til víggirð-
inga um Kaupmannahöfn, hið
fáránlegasta fyrirtæki, og hafði
hann þessa framkvæmd í gegn
með seiglu sinni og hörku. Risu
þær á árunum 1885-1894. Girð-
ingarnar voru orðnar fullkom-
lega úreltar löngu áður en
stjórnartíma hans lauk, enda
báru þær keim af hernaðartækni
allt annarrar aldar. Þannig er
ljóst að með Estrup hefur blund-
að sú von að á ný kynni að
hefjast stríð til að endurvinna
dönsku hertogadæmin. Þrátt
fyrir þessa drauma er talið að
hann hafi haft það raunsæi til að
bera að hann hafi átt þátt í að
afstýra því að Danir færu í stríð
við Prússa, er þeir síðarnefndu
lentu í styrjöldinni við Frakka
1871, sem allir vita hvernig lykt-
aði. Vildu þó margir áhrifamenn
nota tækifærið og klekkja á
óvininum Bismarck.
Estrup lét rjúfa þing árið 1876
og gengu hægri menn þá í þétta
fylkingu með svonefndum þjóð-
frelsismönnum og ýmsum öðr-
um afturhaldshópum, sem áður
voru dreifðir. En vinstri menn
unnu samt á og fengu 74 fulltrúa
á þjóðþinginu. Höfðu þeir á að
skipa ljóngáfuðum mönnum,
auk gamla Bergs, eins og Frede
Bojesen, Holstein Ledreborg
greifa og ekki síst Viggo Hörup,
sem var allra manna mælskastur
og ofsalegur baráttumaður með
blaðamennsku sinni.
Gekk svo um hríð að reynt
var að ná einhverju samkomu-
lagi, sem Estrup lét sem hann
ekki sæi, eða í hörku fór. Varð
hitinn eitt sinn svo mikill að
Estrup var neitað um orðið í
þjóðþinginu. Upp úr 1880 hófst
svo hin svonefnda „visnepolitik"
- eða eyðingarstefna - af hálfu
vinstri manna, en hún var í því
fólgin að þeir reyndu að eyði-
leggja öll mál fyrir stjórninni, ill
sem góð. Stóð Berg mest fyrir
þessum harkalegu aðförum. „í
höndum slíkrar stjórnar á allt að
visna,“ sagði hann og annar
vinstri þingmaður bætti um bet-
ur og sagði um stjórn Estrups að
hún væri stjórn „sjö glæpa-
manna og innbrotsþjófa1'.
En Estrup sat sem fastast.
Frumvörpum þingsins var vísað
til nefndar, sem kölluð var
„jarðarfararnefndin", því hún
jarðaði þau öll. í kosningunum
1884 fékk stjórnin ékki nema 19
af 102 þingmönnum þjóðþingsins
Morðtilræði við Estrup
Þegar ekki var um neinn þing-
styrk að ræða lengur fór Estrup
að stjórna með bráðabirgðalög-
um einum, fjárlögum og öðru.
„Þingin tvö eru jafn rétthá,"
sögðu hægri menn. Ef málin
strönduðu á ágreiningi milli
þeirra varð stjórnin að brúa
bilið. Og nú var ekki lengur um
það hirt að miða bráðabirgða-
fjárlög við minnstu þarfir, held-
ur hófst Estrup nú handa og fór
að nota fé til víggirðinga og
hernaðar, eins og honum
sýndist. Hitinn óx og margir
voru dæmdir fyrir meiðyrði við
ráðherrann eða óvirðuleg orð
um kónginn, en Kristján 9. hélt
ódæma mikið upp á Estrup.
Hann var maður að skapi þessa
þýskættaða þjóðhöfðingja, sem
alist hafði upp í skjóli tveggja
síðustu einvaldanna, þeirra
Friðriks 6. og Kristjáns 8.. Lét
konungur vegtyllunum rigna yfir
Estrup og gekk hann að metorð-
um næst hátigninni sjálfri og það
þótt ekki hefði verið ráðherra-
dómi hans til að dreifa.
Eftir fund í þjóðþinginu 25.
október 1885, þar sem fjárlög
voru til fyrstu umræðu, gerðist
enn heitt í kolunum. Eftir fyrstu
umræðu (annarri umræðu var
venjulega neitað og bráða-
birgðalög sett) var ungum prent-
ara, Juliusi Rasmussen, nóg
boðið. Eftir þingfundinn, sem
ekki hafi tekið nema sjö mínút-
ur, fór hann að heimili Estrups
og sat þar fyrir honum. Þegar
ráðherrann birtist dró hann fram
skammbyssu og skaut að honum
tveimur skotum. Annað geigaði
- en hitt lenti á hnappi á frakka
ráðherrans og slapp hann
óskaddaður!
Þessum atburði fylgdu miklar
æsingar. í fjóra daga á eftir voru
farnar skrúðgöngur hægri
manna Estrup til heiðurs og efnt
til hátíða víða um landið. Lög-
reglan handtók grúa vinstri
manna og bráðabirgðalögum
rigndi yfir úr stjórnarstöðvun-
um, sem hótuðu þeim engu
góðu sem „æstu upp stéttir eða
hluta almennings gegn öðrum
stéttum eða hluta þeirra". Báðir
lentu þeir Hörup og Berg á bak
við lás og slá.
Prentarinn Rasmussen var
dæmdur til 13 ára fangavistar.
Hann framdi sjálfsmorð í tugt-
húsinu.
Töf á
sjálfistæðisbaráttunni
Þessi erkiíhaldssama stjórn
sat til ársins 1894. Eins og skilja
gefur hlaut stefna af þessu tagi
að ganga sér til húðar. Þótt
eldhuginn Berglétist 1891 höfðu
vinstri menn fengið annan af-
burðamann í hans stað, sem var
J.C. Christensen, sem var ann-
arrar gerðar en Berg, samninga-
lipur og ísmeygilegur, en stefndi
að sama marki. Þótt nokkrar
skammlífar afturhaldsstjórnir
sætu að völdum eftir daga Es-
trups stefndi óðfluga að algjör-
um umskiptum, sem urðu við
valdatöku vinstri manna 1901.
Stjórnartímabil Estrups var
lunginn úr hinu svonefnda lands-
höfðingjatímabili voru íslend-
inga, sem markaðist af hinum
illa þokkuðu stöðulögum frá
1871, sem enn voru endurnýjuð
í stjórnarskránni, sem konungur
kom með til með íslands 1874.
Hefur mörgum þótt skjóta
skökku við að íslendingar hafa
látið svo mjög með persónu
Kristjáns 9. að þeir hafa styttu
hans framan við stjórnarráð sitt,
því hann var afar andsnúinn allri
eftirgjöf í íslenskum sjálfstæðis-
málum, gjörólíkt syni sínum
Friðrik 8., sem íslendingar hafa
gert lítið stáss með. Sjáifsagt var
það vegna Estrups að Kristján
9. var heldur ekki mjög vinsæll
meðal dönsku þjóðarinnar fyrr
en allra seinustu æviár sín.
Þetta var tími kyrrstöðu í
sjálfstæðisbaráttu Islendinga,
eins og kunnugt er, enda ekki
mikillar eftirlátsemi að vænta af
danskri hálfu frá öðru eins
stjórnvaldi. Með vinstri mönn-
um gerist það loks að íslenski
ráðgjafinn flyst inn í landið og
slakna tekur á taumunum.
Ágallar Estrups voru ná-
tengdir þeim dygðum, sem ó-
neitanlega prýddu persónu
hans, miklum gáfum og sjálfsög-
un, sem birtust út á við í stífni
og ósveigjanleika. Þrátt fyrir að
hann fengi að ráðskast eins og
einvaldur með fjármál ríkisins
allan sinn langa ráðherradóm,
lágu tiltölulega fáar umbætur
eftir hann.
Þótt heilsan hefði brugðist
honum oft um dagana og sval-
vindar nætt um persónu hans
átti það fyrir honum að liggja að
ná háum aldri, en hann varð 88
ára. Trúlegt að ekki hafi honum
litist á allt það sem gerðist á
stjórnmálasviðinu hin síðari
árin. En tími hans var liðinn og
enginn þurfti lengur að eiga ráð
sitt í hendi þess stranga gamal-
mennis sem andaðist í Skaffö-
gaard úti á sínu elskaða Jótlandi
þann 24. desember 1913.

fW«í
Viö erum svolítiö montin af
fermingarfötunum okkar í ár, sniðin eru
pottþétt, litirnir fallegir
og verö góö.
Einnig erum viö meö glæsilega leöurjakka og
rúskinnsjakka
fyrir bæöi stráka og stelpur.
Líttu viö því sjón er sögu ríkari.