Tíminn - 17.03.1987, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Þriðjudagur 17. mars 1987
Blað,
þjóð
og saga
andlega skyldir og samhuga um
mörg mál, en eigi aðeins eitt, og
það þau málin, sem mestu skipta
í hverju landi. Blaðið mundi
eftir föngum beitast fyrir heil-
brigðri framfarastefnu í lands-
málum. Þar þyrfti að gæta sam-
ræmis, hvorki hlynna um of að
einum atvinnuveginum á kostn-
að annars, né hefja einn bæ né
eitt hérað á kostnað annars
landshluta, því takmarkið er
framför alls landsins og allrar
þjóðarinnar.
Síðan segir í Inngangsgrein-
inni: Að þessu sinni verður ekki
farið ítarlega út í einstök stefnu-
atriði, en aðeins bent á fjögur
mál, sem blaðið mun láta til sín
taka, og lítur það svo á, að
heppileg úrlausn þeirra geti ver-
ið hin besta undirstaða annara
framfara. Er síðan í stuttu en
ljósu máli gjörð grein fyrir
hverju þessara fjögurra megin-
mála, en þau voru bankamál,
samgöngumál, verslunarmál og
andlegar framfarir.
Að því er snertir andlegar
framfarir segir orðrétt: Mun
verða lögð stund á að benda á
hverjir þættir séu sterkir og
lífvænlegir í íslenskri menningu,
og haldið fram máli þeirra
manna, er vilja nema af öðrum
þjóðum, þar sem þær standa
Islendingum framar, og þá kost-
að kapps um að numið sé á
hverju sviði af þeim, sem færast-
ir eru og lengst á veg komnir.
Síðan segir: Meðan hvers
konar hættur og ófarnaður vofir
yfir þjóðinni af völdum heims-
styrjaldarinnar, mun blaðið
leggja meiri áherslu á að ræða
bjargráð yfirstandandi stundar,
fremur en framtíðarmálin. Er
þar einkum tveggja hluta að
gæta, fyrst að einskis sé látið
ófreistað til þess að tryggja land-
inu nægan skipakost og í öðru
lagi að matvöruaðdrættir frá út-
löndum og skipting matvælanna
hér á landi verði framkvæmd
með þeirri réttvísi og hagsýni, er
frekast verður við komið.
Nafnið á blaðinu þarf naumast
skýringar við, eins og það er
ekki aðeins nútíð og framtíð,
heldur einnig fortíðin, sem felst
í hugtakinu tíminn, þannig mun
blaðið hafa það fyrir augum,
sem læra má af liðinni þjóðar-
ævi, til leiðbeiningar í nútíð og
framtíð.
Síðan eru í fyrsta blaðinu
þrjár greinar um skipakaup
landssjóðs, skipaþörfina og loks
fræðilegur samanburður á stór-
um skipum og litlum skipum.
En um þessi mál hafði ritstjóri
átt viðræður við hina fróðustu
menn, Emil Nielsen og Svein-
björn Egilsson.
Þá er í blaðinu grein, sem ver
þá ráðstöfun ríkisstjórnarinnar,
að sveitarstjórnum séu seldar
landsjóðsvörur. Aðsend grein
um „Almenningsálitið og bann-
málið“. „Frá útlöndum“, yfir-
litsgrein eftir J. J. Síðan eru
þrjár stuttar greinar og 16 frétta-
klausur og upphaf á þýddri neð-
anmálssögu í þessu fyrsta blaði.
- Ein verslunarauglýsing hafði
borist, en sú varð að bíða næsta
blaðs sakir þrengsla, enda þessu
blaði ekki ætlað að vera háð
auglýsendum.
III.
í næsta blað skrifar J.J. aftur
fremstu greinina. Og er þetta
ein sú blaðagrein, sem mér hefur
orðið minnisstæðust, „Jafnvægi
atvinnuveganna“. Sem ég nú les
þessa grein að nýju, gef ég
ritstjórn Tímans það ráð, að
hann haldi upp á fertugsafmæli
blaðsins með því að endurprenta
í blaðinu nokkrar úrvalsgreinar
frá fyrri árum, greinar, sem eru
í fullu gildi enn í dag. Og þessi
yrði hin fyrsta slíkra sígildra
greina. En sá er hver mestur
heiður Framsóknarflokksins, að
hann hefir í framkvæmd sannað,
að hann skilur mikilvægi þess,
að jafnvægi haldist með atvinnu-
vegum þjóðarinnar, enda hefir
enginn íslenskra stjórnmála-
flokka af meiri víðsýni og höfð-
ingsskap stigið ölduna á þingi
þjóðarinnar, einmitt til að stuðla
að þessu jafnvægi.
Framsóknarflokkurinn verð-
ur m.a. til fyrir þann háska, sem
þjóðinni var búinn, þegar svo
var komið, að bankarnir vörðu
öllu sínu fjármagni í verslun og
sjávarútveg, og jafnvei bænd-
urnir sjálfir, sem aurað höfðu
einhverju saman, voru margir
hverjir hættir að hafa trú á að
leggja fé í jarðabætur, heldur
hættu því í síldveiðar og sjávar-
útveg. En fyrir það, hversu ötul-
lega flokkurinn gekk þá undir
nauð landbúnaðarins, var hon-
um brigslað og hann talinn
fjandmaður sjávarútvegsins!
En hvað svo, þegar sá
atvinnuvegur stóð höllustum
fæti 1939, þá var það Framsókn-
arflokkurinn einn, sem óklofinn
stóð með gengisbreytingu, sem
þá var framkvæmd sjávarútveg-
inum til bjargar!
Þegar í öðru blaðinu, sem út
kom af Tímanum, blaðinu með
hinni stórmerku grein J. J. um
jafnvægi atvinnuvegana, er
grein eftir ritstjórann, sem heitir
„Fiskiskipaflotinn“, byggð á
almanaki ísl. fiskimanna. Þar
eru fyrst taldir Botnvörpungar,
sem þá voru 21 talsins. Gufuskip
af öðru tagi 11 talsins, seglskip
100 talsins, og loks mótorskip 86
að tölu. Greint frá samanlagðri
smálestatölu, hversu margir séu
eigendur og hvar á landinu.
Síðan er greint frá, að hver
smálest í fiskiskipaflotanum sé
metin á 1000 kr. og flotinn allur
þá að verðmæti rúm hálf þrett-
ánda milljón. En auk þess eru
vélbátar undir 12 smál. og tala
þeirra skiptir hundruðum um-
hverfis land.
Síðan segir: Gróði útgerðar-
manna er að sjálfsögðu misjafn,
en hins er getið að sumir botn-
vörpungarnir hafi borgað sig á
tveim árum, meðan þeir stund-
uðu þorskveiðar einar, en þá sé
gróðinn enn meiri síðan síld-
veiðina var farið að stunda líka.
Enda verið sagt frá því opinber-
lega að sum útgerðarfélögin hafi
greitt 100% í ársarð. „Þá munu
sum mótorskipin, sem haldið
hefur verið út til síldveiða, hafa
að fullu borgað sig fyrsta síldar-
tímann, þ.e. á 2-3 mánuðum.
Það er í niðurlagi þessarar grein-
ar, sem botnvörpungarnir eru
kallaðir „höfuðból sjávarbænd-
anna, sem geta haldið sig í
grasveðrinu á vorin, þurrkinum
á sumrin og hagbeitinni á vet-
urna!“
Hvort hefir annað stjómmála-
blað gjört elskulegri gælur við
mikilvirk atvinnutæki nokkurrar
atvinnugreinar?
í þessu sama blaði, 2. tölu-
blaðinu, er þá önnur athygl-
isverð grein, Um launakjör. Sú
grein er eftir ritstjórann og einn-
ig verð uppprentunar.
í 3. tölublaðinu hefst greina-
flokkur Um verslun, sem entist
fimm næstu blöðin. Við þessar
greinar hafði J.J. svo mikið, að
hann endurprentaði þær í Tíma-
riti samvinnufélaganna, en lét
síðan sérprenta þær í smábækl-
ingi. „Næst heilsu og tíðarfari
eiga menn hvað mest undir
versluninni.“ Með þessari setn-
ingu upphófst þessi greinaflokk-
ur.
Að þessum greinaflokki lokn-
um hófst annar Um landbúnað,
og hélt áfram í sex næstu
blöðum. Einnigeftirritstjórann.
„Að þykja vænt um fortíðina,
vænna um nútíðina, en vænst
um framtíðina, ætli að í þessu sé
ekki fólgin bjartsýnin!“ Slík
voru upphafsorðin að þessum
greinaflokki.
- Og sem ég hafði lokið við
fyrstu greinina, Um landbúnað-
inn, man ég að ég hljóp með
hana til vinar míns, Kristjáns
Albertssonar, og óskaði að
mega lesa greinina fyrir hann -
„af því það værí svo mikið
sólskin í henni!“
Blaðamennska í þá daga var
ekki lík og nú. Fjögurra síðna
blað einu sinni í viku. En það
var þá alla jafnan heldur ekki
kastað til þess höndunum.
Öðru sinni hefi ég lesið þessa
grein - það var nú fyrir fáum
dögum. Og þá fyrir sonardóttur
Björns í Svínadal í Skaftár-
tungu, en það var sveitaheimil-
ið, sem kemur við sögu í grein-
inni, og studdi heldur en ekki
trúna á íslenska gróðurmold!
„Og hví skyldu íslendingar
líka ekki vera bjartsýnir? Hví
skyldu þeir ekki trúa öllu góðu
um framtíðina?" heldur greinin
áfram.
Landið er gott, svo gott, að
það hefir haldið lífinu í þjóðinni
gegnum alls konar óáran af völd-
um elds og ísa, gegnum drep-
sóttir og einokun öldum saman
og siglingateppur í ofanálag - og
gegnum þekkingarskort við að
bjarga sér, hvort heldur var á sjó
eða landi.
Og sjórínn er góður, einhver
allra auðugasti bletturinn á öllu
hina mikla yfirborði, er særinn
hylur á þessum hnetti, einhver
allra auðugasta gullnáman, sem
enn er kunnugt um.
Og eykur það ekki bjartsýnina
og trúna á framtíðina, að líta um
öxl og athuga framfarirnar, sem
orðið hafa síðustu árin - fram-
farirnar í sjálfum svefnrofun-
um?
Ellegar hvort það glaðnar
ekki yfir henni (bjartsýni), við
að koma á bæ í afskekktri sveit,
húsið úr timbri, hlöður undir
járni, fénaðarhúsin reisuleg,
þótt úr grjóti og torfi séu gerð.
Vel hirtur kálgarður við bæinn,
túnið girt, en tveir nátthagar
utan túns. Húsbændurnir,
hnignir að aldri, eiga þetta allt
og bústofninn skuldlaust. En
þau eru búin að koma upp tólf
börnum og börnin öll heima. Og
með hverju hafa þau getað eign-
ast þetta og alið upp barnahóp-
inn? Með 80 ám! Kýrnar tvær,
ekki voru seldar afurðirnar af
þeim. Hrossin til heimabrúkun-
ar, jörðin ekki heyskaparjörð.
Bóndinn einu sinni látið í burtu
hross án þess að þurfa að kaupa
annað í staðinn. Og ekki voru
aukatekjurnar. Ekki svo mikið
sem rekaspýta, engin veiði.
Ærnar höfðu borgað allt, sem
fengið var úr kaupstaðnum, og
opinberu gjöldin. Auk þess
höfðu þær hjálpað kúnum og
kálgarðinum til þess að fæða
heimilisfólkið, og klætt höfðu
þær það að mestu. Þetta er
sannarlegur fyrirmyndarbú-
skapur - með gamla laginu!“
Slíkt var upphafið að fyrstu
greininni í greinaflokknum um
landbúnað!
IV.
Þegar Héðinn Valdimarsson
um sumarið kom alkominn heim
eftir að hafa lokið háskólanámi,
varð ekki af því, að hann tæki
við ritstjórn Tímans, heldur
voru honum fengin ábyrgðar-
störf við Landsverslunina.
Engu er líkara en að æðri
máttarvöld réðu hér ferðinni.
Ég vildi ekki verða blaðamaður,
taldi mig ekki hafa til þess næga
menntun. Þetta voru engir með-
almenn, blaðamennirnir í þá
daga, allir langskólagengnir,
Björn Jónsson, Hannes Þor-
steinsson, Skúli Thoroddsen,
Einar H. Kvaran og Benedikt
Sveinsson yngri o.fl. ámóta. Allt
um það fékk ég ekki lausn.
En fyrir bragðið átti ég þess
kost að bjóða æskuvini mínum,
Tryggva Þórhallssyni, þetta
hlutskipti, þegar kom fram á
haustið. Og er þetta eitt dæmi
þess, hverjar krókaleiðir örlögin
einatt fara.
Sjálfur er ég kominn til skiln-
ings á því, að það hafði þýðingu
fyrir Framsóknarflokkinn að
það var maður uppalinn eins og
ég, sem fyrst réðist sem fastur
starfsmaður að Tímanum. Upp-
alinn til sjós og sveita, kúasmali,
hestastrákur, verslunarsendill,
smali norður á Skeggjastöðum
við Bakkafjörð, prentnemi í
gamla stíl, og loks „póðaður"
með ungmennafélagsbakterí-
unni á hentugasta tíma. Hafði
orðið að stórri ósk, að fá stofnað
ungmennafélag í höfuðstaðn-
um, næ að svala útþrá og kynn-
ast lýðskóla, sem okkur þrjá
unga menn dreymdi um að koma
á fót hér heima (hvað ekki
varð), en klykkti út með því að
fara upp í sveit og hamast af lífi
og sál við landbúnað í þrjú ár,
og loks skyldi einn af manns-
pörtunum vera samvinnumaður!
Af þessu hygg ég, að árin við
búskapinn hafi verið mér besti
skólinn, og ekki síst það hversu
til tókst við blaðamennskuna.
Hins vegar virðist sósíalisminn
hafa náð sterkustu valdi yfir
Héðni Valdimarssyni, þótt hann
eins og ég hafi alist upp á einu
merkasta prenstmiðjuheimili
sinnar tíðar. Hinsvegar var það
Iífið sjálft í tveim höfuðstöðum
og skólarnir, sem ætlá mætti að
aðallega hefðu mótað Héðin.
V.
Enn meiri þýðingu hlaut það
að hafa, þegar það ber við á
haustnóttum 1917, að Tryggvi
Þórhallsson verður ritstjóri
Tímans. Þykir mér rétt að skýra
frá því hér, að ég hefi örugga
heimild fyrir því nú, að það var
rétt, er ég sagði eitt sinn á
prenti, að samkeppnisprófið um
dósentsembætti það, sem
Tryggvi hafði verið settur til að
gegna við guðfræðideild háskól-
ans, var sett upp til þess að
annar maður hlyti þetta hlut-
skipti. Jón Helgason var í þeirri
aðstöðu að hafa heitið prófessor
Magnúsi Jónssyni kennarastóli
við guðfræðideild háskólans, en
Hallgrímur Kristinsson Aðalsteinn Kristinsson Jón Árnason