Tíminn - 22.09.1987, Side 15

Þriöjudagur 22. söptember 1987
Tíminn 15
AÐUTAN : VI'
Nú þykir sannaö samhengi milli tölvuskerma og húösjúkdóma:
Geislun við af hleðslu
rafagna getur valdið
skaða á húð
Hver sá sem vinnur við tölvu-
skerm verður fyrir árás rafhlaðinna
smáagna sem geta gefið frá sér
geislun þegar þær afhlaðast. Þetta
kemur fram í rannsóknum sem
vísindamenn við Sahlgrenska
sjúkrahúsið í Gautaborg hafa unn-
ið að. Niðurstöður rannsókna
þeirra, sem kynntar voru á alþjóð-
legri ráðstefnu á Hawaii fyrir
skömmu, kunna að vera mjög
þýðingarmiklar þegar leyndardóm-
urinn leysist um samhengi milli
vinnu við tölvuskjái og húðsjúk-
dóma. Erfiðasti hjallinn í þessum
rannsóknum er að mæla og skrá
niður geislunarmagnið. „En ég hef
trú á því að við séum á réttri leið
til að finna lausn á því vandamáli
með aðstoð ljósmyndatækni,“ seg-
ir Eugen Ungethúm, sem hefur
yfirumsjón með rannsóknum á
vinnuhollustuvernd á Sahlgrenska
sjúkrahúsinu, í blaði opinberra
starfsmanna í Svíþjóð, TCO-tidn-
ingen. Hann sér nú fram á að
eðlisfræðingar og læknar vinni
saman og samræmi rannsóknanið-
urstöður sínar til að leysa þetta
vandamál.
Rafhlaðnar smáagnir
á rafsegulsviðinu
enda með því að
lenda í andliti þess
sem við tölvuna
vinnur
Eugen Ungethúm hefur stjórnað
rannsóknum á vinnuhollustumið-
stöðinni á Sahlgrenska sjúkrahús-
inu, sem fjallað hafa um rafsegul-
sviðið sem getur mynaast milli
tölvuskjásins og þess sem við tölv-
una vinnur. Við þessar rannsóknir
hafa vísindamennirnir gert mæling-
ar bæði á vinnustöðum og rann-
sóknarstofum. Á rafsegulsviðinu
eru á ferðinni rafhlaðnar smáagnir
sem með tímanum rata í ásjónu
þess sem við tölvuna situr.
Styrkur rafsegulsviðsins eýkst
gífurlega við allar ójöfnur á húð-
inni. Þar sem hár, bólur og aðrar
ójöfnur standa út úr húðinni mælist
rafsegulsviðið mun sterkara en það
mælist í bakgrunninum, í nánd við
skjáinn, og er það þó hreint ekki
svo veikt þar.
Inrian rafsegulsviðsins dragast
rafhlaðnar smáagnir að andliti
tölvunotandans. Þegar þær lenda á
hárstrái, bólu eða annarri ójöfnu
eru skilyrðin fyrir hendi fyrir af-
hleðslu. Rannsóknirnar hafa leitt í
ljós að slík afhleðsla er að öllum
líkindum í formi geislunar. { því
sambandi segir Eugen Ungethúm:
- Það er óumdeilanleg hætta á
geislun í næsta nágrenni við húð-
ina. Sennilega er þar um útfjólu-
bláa geisla að ræða.
En vísindamönnunum hefur
ekki enn tekist að mæla og skrá
niður bylgjulengdina á þeirri geisl-
un sem á sér stað við afhleðsluna.
Þar er um ákaflcga erfiða mælingu
að ræða á því afarsmáa svæði sem
afhleðslan mun eiga sér stað. Eug-
en Ungethúm, sem sjálfur er sér-
fræðingur í að mæla rafmagns-
fræðileg fyrirbæri og hefur áður
verið valinn í hóp á vegum Heil-
brigðisstofnunar Sameinuðu þjóð-
anna (WHO) sem kannað hefur
rafmagnað umhverfi tölva, hefur
þó góða trú á að þessi mælingar-
vandi leysist í nánustu framtíð.
Skjáirnir skulu
jarðtengdir
Rafsegulsviðið umhverfis tölvu-
skjáina, sem Eugen Ungethúm
hefur gert rannsóknir á, er enginn
vandi að losna við með því að
jarðtengja skjáinn. Eugen hvetur
líka bæði þá sem vinna við tölvurn-
ar og framleiðendur til að gæta
þess að skjáirnir séu raunverulega
jarðtengdir. Rafsegulsviðið um-
hverfis tölvuskjáinn á að standa á
núlli.
Rannsóknir Eugens Ungethúms
koma líka til góða prentsmiðjum
og öðrum vinnustöðum þar sem
rafsegulsvið eru mjög algeng.
Hann hefur áður sýnt fram á að
loftmengun er á sveimi í rafsegul-
sviðinu og skaðar hörund og slím-
húð tölvuneytenda.
Eugen Ungethúm hcfur yfírum-
sjón með rannsóknum á vinnu-
hollustu við Sahlgrenska sjúkra-
húsið í Gautaborg. Hann segir nú
sannað samhengi milli húðsjúk-
dóma og vinnu við tölvuskjái
Framleiðendur hafa
tekið mið af könn-
unum á tölvuskjám
að vissu marki
Vorið 1986 settu samtök opin-
berra starfsmanna í Svíþjóð á fót
eftirlit með tölvuskjám og hafa
framleiðendur, bæði í Svíþjóð og
öðrunt löndum, tekið mið af þeim
athugunum sem þar hafa verið
gerðar. Sem dæmi má nefna að
kröfur ríkisstarfsmannanna um
veikara segulsvið umhverfis tölv-
urnar hafa leitt til þess að IBM
hafa sett á markað „monokromisk-
an“ skjá þar sem tekið er tillit til
þessara krafna.
Að sögn Hans Wendschlag í
þróunardeild IBM í Svíþjóð var
enginn vandi að koma þessu al-
þjóðlega risafyrirtæki í skilning um
að væru kröfur settar fram í Sví-
þjóð varðandi ákveðinn stuðul þar
í landi eða um öryggi væri engin
undankomuleið, við þeim yrði að
bregðast. Og nú sé farið að leggja
eyrun betur að því hvaða kröfur
Svíar gera því að séu þær uppfylltar
eru allar heimsins kröfur sem fram
kunna að koma uppfylltar.
Og talsmaður Hewlett-Packard
í Svíþjóð segir fyrirtæki sitt taka
fullt tillit til þeirra krafna sem fram
eru settar vegna eftirlitsins. “Fram-
leiðendur setja ekki vísvitandi á
markað vöru sem skaðar neytand-
ann. Þegar það gerist er það vegna
fákunnáttu og að neytendur eru
ekki einhuga í afstöðu sinni,“ segir
hann. Og aðrir tölvuframleiðendur
hafa tekið í sama streng og segjast
vera að kynna sér þær kröfur sem
fram hafa verið settar. Reynist þær
skynsamlegar og í samræmi við
vilja markaðarins segjast þeir
reiðubúnir að taka þær til greina.
Það eru fyrst og fremst kröfur
opinberra starfsmanna um að
draga úr geisluninni sem valda
framleiðendum höfuðverk. Sumir
tæknimenn benda á að sú vinna
sem hefur verið lögð í að vanda
betur leturgæðin verði til lítils ef
öll áhersla verði lögð á að draga úr
geisluninni. IBM fellst t.d. ekki á
kröfuna um geislun og hámarks-
hitaútgeislun. Þær kröfur verði að
meta í hlutfalli við alla aðra geisla-
og hitagjafa segja þeir.
AÐ HANDAN
Er þörf á flugmönnum fyrir handan?
Iram til annars hnattar og fullkomn-
Mikilhæf flugkona og álit
hennar á framhaldslífi
í Tímanum 10. júlí 1987 er
skemmtileg fréttagrein. Þar segir frá
flugkonunni Gardner White frá
Texas, sem er 85 ára, og því fædd
áður en Wright-bræðrum tókst fyrst-
um manna að fljúga. I 60 ár hefur
hún stundað flug af kappi, og kennt
4.800 flugmönnum flug, fengið sér-
stök Lindbergverðlaun, verið að-
stoðarflugmaður, og við og við lagt
stund á hjúkrun. Enn flýgur hún
daglega í einkaflugvél sinni og gerir
þá stundum ýmsar „flugkúnstir" sem
ýmsir yngri flugmenn þora ekki og
kunna ekki eftir að leika. - Henni
Ednu er því ekki fisjað saman.
Hún segist ætla að halda áfram að
fljúga, þangað til hún lognist útaf.
En svo bætir hún við, og það finnst
mér hámark þess, sem um hana er
sagt og eftir henni haft. Hún segir:
„Ef þörf er á flugmönnum fyrir
handan, ætla ég að verða einn
þeirra.“ (Leturbr. mín. I.A.)
Það er bæði skemmtileg hugsun
og merkileg, sem felst í þessum
orðum hinnar öldruðu flugkonu, því
fáir eru þeir, sem láta hafa eftir sér
áætlanir um framtíðarstarf, eftir að
flust er brott áf okkar jörð.
Edna flugkona telur líklegt að
þörf sé á flugmönnum „fyrir
handan", og þá ætlar hún að taka
þátt I því starfi.
Þetta er ólíkt því viðhorfi, sem
haldið er á loft, bæði af kirkjunnar
þjónum og af dulhyggjumönnum
hvers konar, að í framlífi sé allt
andlegt einungis og óefniskennt. {
þeirra augum er því óraunhæft að
tala um flugvélar „fyrir handan" eða
neinar þær athafnir sem líkst gætu
störfum okkar jarðar manna. Að
mati þeirra er því ekkert líkt með
frumlífi okkar jarðarbúa og því lífi
sem við tekur þegar héðan er haldið.
En hún Edna flugkona veit betur,
og það er lofsvert, að hún skuli þora
að segja heiminum frá þeirri skoðun
sinni.
Tækni framlífsmanna
Því sannleikurinn er sá, að fram-
lífið mun vera eins raunverulegt og
efniskennt eins og jarðlíf það, sem
við jarðarbúar þekkjum þrátt fyrir
allan mun, því á öðrum jarðstjörn-
um annarra sólkerfa munu framtíð-
arheimkynni okkar með vissu vera,
og starfsvettvangur. Og ef svo er,
sem ég tel ekki vafa á, þá má líka
víst telja, að ýmisleg tækni muni þar
þekkjast, ekki síður en hér. Menn,
sem héðan flytjast geta stundað þar
áhugamál sín, og þeir sem fyrir það
eru gefnir, munu þá geta kynnt sér
ýmsar tækninýjungar, sem þar eru
efst á baugi.
Á sumum framlífshnöttum munu
t.d. farartæki ýmis konar vera smíð-
uð og notuð til ferðalaga, flugvélar
ekki undanskildar, og hef ég trú á,
að Ednu flugkonu geti þar orðið að
þeirri ósk sinni að gerast flugmaður
í nýjum heimkynnum. Ósk hennar
er langt frá því að vera óraunhæf.
Frásagnir um flugsam-
göngur á framlífshnetti
Annars mun það sannleikur vera,
að þótt margt sé líkt á hnöttum
framlífsmanna, þá mun og margt
ólíkt vera, einnig að því, er ferða-
máta sncrtir.
Ekki eru öll sund lokuð, milli
frum- og framlífsbúa. Ýmsar fregnir
- þótt ítarlegri mættu vera - berast
okkur um geimdjúpin, frá þeim sem
brott eru fluttir. Þess minnist ég, að
ég og nokkrir vinir mínir, áttum eitt
sinn furðu fróðlegt viðtal - með
aðstoð mikilhæfs fjarskynjara - við
góðan vin okkar, sem þá var látinn
fyrir allnokkru. Sagðist hann hafa
komið fram á öðrum hnetti, þar sem
allt væri mjög miklu dásamlegra en
það, sem um er að ræða á jörðunni.
Sagði hann frá mörgu merkilegu.
En þar sem ég er hér að ræða um
farartæki og ferðamáta, ætla ég að-
eins að drepa á það, sem fram kom
um þau mál.
Þessi vinur okkar, sem liðinn var
og 1
ari, sagði okkur, að á stuttum vega-
lengdum væri algengt að svífa í lofti.
Væri það mögulegt, vegna þeirrar
miklu samstiliingar afla, sem þarna
væru ríkjandi. Væru og stundum
farnar fjölmennari svifferðir milli
staða sem fjarlægari væru. Hefði
hann þá þegar sjálfur tekið þátt í
slíkum ferðum.
Þá gat hann þess, að vélknúin
flugtæki og hraðfleyg, væru notuð til
ferðalaga á langleiðum milli fjar-
lægra landa og heimsálfa á þessum
nýja hnetti sínum.
Ég má víst ekki eyða hér meira
rúmi að sinni, þótt margt fleira
mætti segja úr frásögn þess brott-
flutta vinar.
En framlífssögur ýmsar styrkja
mjög þann undirstöðuskilning á eðli
tilverunnar, að lifað sé og þroskast
til æ meiri fegurðar, vits og samstill-
ingar við verund alls sem er á hinum
ýmsu byggilegu hnöttum geimsins,
og að lífið og efnisheimurinn eru
hvort öðru tengt á órjúfandi hátt.
Ingvar Agnarsson.