Tíminn - 13.01.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Tjmirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarf lokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr. 400 prdálk-
sentimetri.
Verð í lausasölu 55.- kr. og 65.- kr. um helgar. Áskrift 600.-
i
Peningafrjálshyggjan
Sjaldan hafa komið í ljós skýrari andstæður
varðandi skoðanir á vaxtamálum og áhrifum þeirra
á efnahagslífið og afkomu fyrirtækja en í yfirlýsing-
um ýmissa þjóðkunnra manna og forystumanna í
atvinnulífi að undanförnu.
Guðjón B. Ólafsson, forstjóri Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga, hefur [ýst skoðun sinni að
þessu leyti og bent á að fjármagnskostnaður eigi
fyrst og fremst þátt í því að rekstrarafkoma
kaupfélaga og margra samvinnufyrirtækja sé erfið
og í óvissu, enda séu vextir hér miklu hærri en í
viðskiptalöndum okkar.
Undir þessa skoðun hafa tekið margir aðrir
fyrirsvarsmenn atvinnurekstrar og einstakra fyrir-
tækja, sem mörg hver eru að hætta rekstri eða
gjörbreyta rekstrarfyrirkomulagi, ef þau eru ekki
beinlínis gjaldþrota vegna mikils fjármagnskostn-
aðar.
í áramótagrein Steingríms Hermannssonar for-
manns Framsóknarflokksins í Tímanum eru vaxta-
málin gerð að sérstöku umtalsefni. Þar rekur hann
hvert dæmið á fætur öðru um það að stjórn
peningamála hefur farið úr skorðum og að ákvörðun
vaxta hefur komist í hendur á „gráa“ peninga-.
markaðnum, sem spennir vextina langt upp fyrir
það sem þó eru taldir vera raunvextir bankanna.
Það merkir á mæltu máli að vextir og fjármagns-
kostnaður er í rauninni á valdsviði peningabraskara,
en hvorki bankakerfisins né ríkisvaldsins.
Steingrímur Hermannsson hefur lýst áhyggjum
sínum út af þessari þróun í vaxtamálum og hvernig
komið er stjórn peningamála. Peningafrjálshyggjan
hefur náð heljartökum á atvinnurekstrinum í land-
inu, ekki eingöngu vegna þess að peninga-
braskararnir láta að sér kveða, heldur af því að
peningafrjálshyggjan á sér formælendur á æðstu
stöðum í bankakerfinu.
Ekkert sannar betur að stjórnleysið í vaxta- og
peningamálum er orðið algjört en ummæli Jóhann-
esar Nordals seðlabankastjóra í löngu viðtali við
Alþýðublaðið um helgina. Þar kemur skýrt fram sú
skoðun að Seðlabankinn eigi ekki að skipta sér af
vaxtamálum. Jóhannes Nordal, sem kemur jafnan
fram sem aðaltalsmaður Seðlabankans, leggur
blessun sína yfir þá skoðun að ákvörðun vaxta og
annars fjármagnskostnaðar sé markaðsmál og skuli
lúta siðferði peningafrjálshyggjunnar. Það þarf því
engan að furða þótt braskarar, sem eru að skemmta
sér við það við frumstæðar aðstæður á íslandi að
leika kauphallarjöfra, uni vel hag sínum og finni til
áhrifa sinna. Starfsemi þeirra er dyggilega studd af
ýmsum embættismönnum og æðstu valdamönnum í
peningastofnunum þjóðarinnar, þ.á m. Seðlabanka
Islands, sem er að sjálfsögðu ríkisstofnun en ekki
sjálfstætt vald og lýtur forræði ríkisstjórnar á
hverjum tíma.
Sá skoðanamunur sem er varðandi stjórn pen-
ingamála krefst þess að þessi mál verði rædd
ítarlega innan ríkisstjórnarinnar og gerð á þeim
málefnaleg úttekt.
Miðvikudagur 13. janúar 1988
llllilllllllllllllltll GARRI i'iií!liiii;. .... ....... ... .. :1'iiili' ... Ifr 1» j
VALD BORSINS
Garri hitti góðkunningja sinn á
dögununi. Það skal tekið fram að
sá er geðprýðismaður sem mikið
þarf til að setja úr jafnvægi. En
núna var honum þó greinilega
runnið ■ skap. Þegar Garri spurði
nánar var ástæðan sú að maðurinn
átti barn sem var í tannréttingu hjá
einum af tannlæknum borgarinnar.
Hann hafði þcnnan sama dag faríð
með barnið í eftirlit og það hafði
setið nákvæmlega í kortcr inni hjá
tannlækninum. Fyrir það eitt að
líta upp í barnið þessa örstuttu
stund hafði tannlæknirinn tekið
litlar tvö þúsund og fimm hundruð
krónur. Sú verðlagning á veittri
þjónustu hafði gjörsamlega gengið
fram af þessum kunningja Garra.
Og lái honum raunar hver sem vill.
Nú veit Garri vel að maðurinn,
sem þama um ræðir, er síður en
svo það illa staddur fjárhagslega að
þessi upphæð skipti hann nokkru
sem nemur. Líka mun a.m.k.
helmingur hennar fást endur-
greiddur frá sjúkratryggingum. En
það var sanngirnin á bak við þetta
sem fór i skapið á honum. Og því
verður vissulega ekki neitað að
upphæð á borð við þessa er tölu-
vert langt fyrir ofan það sem fólk
hér á landi þarf upp til hópa að
sætta sig við að bera úr býtum fyrir
vinnu sína.
Eins og gengur reyndi Garri að
róa þennan kunningja sinn með
því að tína til einhverjar sögur sem
hann kunni um kostnaðinn af þjón-
ustu þessarar stéttar. Reyndist
raunar af nógu að taka, og svipað
varð uppi á teningunum hjá öðmm
kunningjum, sem bar þarna að og
kunnu flestir einhvcrjar sögur að
segja.
í opinberu tryggingakerfi
Eftir á fór Garri hins vegar að
hugleiða þessi mál, sem og þá
staðreynd að öllum ber saman um
það að tannviðgerðir hér á landi
séu óheyrilega dýrar. Nú er Garri
að sjálfsögðu ekki nægilega kunn-
ugur cinstökum kostnaðarliðum,
sem fylgja því að reka tannlækna-
stofu, til þess að hann geti út af
fyrir sig um það dæmt hvort þessi
þjónusta sé seld á hærra verði en
efni standa til.
En hitt er annað mál að það dylst
engum að tannlæknar hafa borinn
að vopni. Það fer ekki á milli mála
að upp til hópa er landsmönnum
meinilla við að láta bora út á sér
tennurnar. Þess vegna reyna
menn, kannski ómeðvitað, að forð-
ast það í lcngstu lög að reita þessa
stétt manna til reiði.
Af því leiðir líka hitt að tann-
læknar eru kannski í öllu betri
aðstöðu heldur en ýmsar aðrar
stéttir til þess að vera hcldur í efri
kantinum þegar þcir verðleggja þá
þjónustu sem þeir veita þjóð sinni.
Margir beinlínis veigra sér við að
standa uppi í hárinu á þeim.
En það breytir því ekki að verð-
lagning á borð við þá sem maður-
inn lýsti verður að teljast verulega
há. Þar er líka að því að gæta að
þarna var verið að rétta af tennur í
barni, og eftir því sem Garri veit
best hlýtur þar að vera farið eftir
samningum við Tryggingastofnun
ríkisins.
Og eiginlega er það ekki nógu
gott ef verðlagning á borð við
þessa viðgcngst inni í hinu opin-
bera tryggingakerfi. Það sýnir þá
að vald borsins hlvtur að vera
orðið mikið í íslensku þjóðfélagi ef
hann er jafnvel búinn að ná tangar-
haldi á sjálfu tryggingakerfinu.
Nítján komma tvær
Þá gat Garri ekki á strák sínum
setið heldur hélt áfram að reikna
svolítið. Tvö þúsund og flmm
hundruð á korterið gera tíu þúsund
á tímann. Miðað við átta stunda
vinnudag og flmm stunda vinnu-
viku gerir þetta fjögurhundruð
þúsund á viku. Eða eina komma
sex miljónir á mánuði. Og nítján
komma tvær miljónir á ári.
Óneitanlega dálagleg summa, og
það jafnvel þótt gert sé ráð fyrir að
af henni þurfí að greiða einhverja
húsaleigu og laun aðstoðarmann-
eskju. Og líka jafnt fyrir það þótt
hún væri lækkuð eitthvað til að
gera ráð fyrir kaffítímum og hléum
fyrir mennina til að skjótast frá í
vinnutímanum, svo sem til að
leggja aurana sína inn í banka.
Tannlæknanna vegna vonar Garri
satt að segja að rekstri þeirra fylgi
einhver sá umtalsverði kostnaður
sem réttlæti fjárhæðir af þessari
stærðargráðu.
Fyrir Garra liggur hér beinast
við að taka samanburð af sjálfum
sér. Hann er nokkuð dæmigerður
íslenskur launamaður, og nú um
næstu mánaðamót þarf hann eins
og venjulega að færa til tíundar á
skattaframtal þær upphæðir sem
hann hcfur unnið sér inn á síðasta
ári. Það er nokkuð Ijóst að heildar-
summan þar verður innan við eina
iniljón. Og bliknar sú fjárhæð
óneitanlega nokkuð við hliðina á
hinum nítján komma tveimur, eða
hvað svo sem þær eru margar.
Garri
VÍTTOG BREITT
lllllllllllllll
llllllllill!
Illlllllll
Þegar grunnmenntun skortir
„Met þeirra Sir Roberts Wal-
poles and Williams Pitts- sem voru
forsætisráðherrar... “
Svona getur kunnátta og leikni í
meðferð erlends tungumáls leikið
íslenskan Staksteinahöfund grátt
sem heldur að hann sé að snara
tilvitnun úr enskri blaðagrein yfir á
íslensku. Hér er augljóslega um
pennaglöp að ræða en ekki kunn-
áttuskort í íslensku máli. En við
lestur þessa stutta setningabrots
læðist að manni sá grunur að
þýðandinn hugsi fremur á ensku en
íslensku.
Hann gleymir að þýða samteng-
inguna „and“, og þar ofan í kaupið
er enskur ritháttur látinn halda sér
í aðalstitli og hann skrifaður með
stórum staf.
Málfarið í Morgunblaðinu er
síst verra en gengur og gerist í
öðrum blöðum og áreiðanlega
miklu betra en ljósvakaíslenskan.
Þeir sem ráðast til starfa á ritstjórn
Mogga gangast undir próf, m. a. í
íslensku, og blaðamönnum er gert
að sækja námskeið í þeirri grein.
Af þessu stærir Morgunblaðið
sig með réttu. Ritstjórar skrifa oft
um málvernd og vara við erlendum
áhrifum, og blaðið er vettvangur
margvíslegra skrifa um það efni.
Samt er andvaraleysið gegn
ásókn ensku svo magnað að málun-
um er grautað saman í fljótfærnis-
legri þýðingu án þess að viðkom-
andi geri sér grein fyrir hvort málið
hann er að skrifa.
Dagblöðin eru einatt skotspónn
málvöndunarmanna og má margt
að málfari þeirra finna. Samt er
óhætt að fullyrða að meðferð ís-
lensku í blöðunum er réttari og
vandaðri en almennt gerist í mæltu
máli manna og barna á meðal.
Það segir sína sögu um hvert
stcfnir.
Ólæsi og ruglandi
Að lokinni umfjöllun um breska
forsætisráðherra vendir Stak-
steinaskrifari kvæði sínu í kross og
vitnar á óaðfinnanlegu máli í ensk-
an dálkahöfund, sem hefur áhyggj-
ur af ólæsi í heimalandi sínu. Þar
eru margar milljónir starfandi
manna ólæsar og óskrifandi.
Ólæsi fer í vöxt i Bretlandi og
kennir höfundur getuleysi þeirra
sem fást við kennslu um, fremur en
menntakerfinu sem slíku. Hann
gengur jafnvel svo langt að álíta að
ólæsi meðal kennara sé ekki
óþekkt.
Sama dag og Staksteinar
gleymdu að þýða og lýst var yfir
áhyggjum af ólæsi í Bretlandi sló
Alþýðublaðið upp frétt um að
iðnnámið á fslandi væri orðið úrelt.
Tveir mætir menn voru leiddir
fram til vitnis, þeir Ingjaldur
Hannibalsson, iðnaðarverk-
fræðingur, og Ingvar Ásmundsson,
skólastjóri. Þeir eru á sama máli
um að grunnmenntun sé látin sitja
á hakanum en kennslutímanum
eytt í að kenna greinar og vinnuað-
ferðir sem úreldist von bráðar.
Ingjaldur segir: „Ég hef verið
með þá kenningu að það sem fólk
helst þyrfti að læra í skóla séu
ákveðin grunnatriði, til að geta
aðlagað sig að breytingum í þjóð-
félaginu s.s. að lesa, skrifa, tala
íslensku og eitt alþjóðlegt tungu-
mál, stærðfræði- og tölvuþekkingu
og rökrétta hugsun."
Ingvar: „Menn þyrftu fyrst og
fremst að læra að lesa, skrifa, tala
og hugsa, og þyrfti að leggja
áherslu á íslensku, eitt erlent mál
og stæröfræði."
Hér er verið að tala um iðnskóla-
nám. En hið sama á við um nánast
hvaða nám sem er. Ef grunnnámið
bregst er tilgangslítið að reyna að
troða öðrum lærdómsgreinum í
nemendur og útskrifa þá svo eftir
krossapróf.
Lenging skólaskyldu og ótal
námsvísar og valgreinar eru engin
trygging fyrir betri og enn síður
'hagnýtari menntun. Hjáfræðitikt-
úrur við gerð námsskráa og um
hvernig eigi að kenna krökkum að
lesa, Tanzaníufræði og friðarupp-
eldi og síðar endalausar valgreinar
um allt og ekkert stuðla ekki
endilega að fjölbreyttari menntun,
aðeins ruglingslegri.
Ef allir koma læsir, skrifandi og
vel mæltir á íslenska tungu út úr
skólakerfinu og hafa auk þess vald
á erlendu máli, stærðfræði og rök-
réttri hugsun verður menntakerfið
aldrei of dýrt. Viðbótarmenntun
og hagnýt verkkunnátta koma þá
af sjálfu sér.
Að tala, lesa, skrifa og hugsa á
íslensku er grundvöllur allrar
menntunar. Ef hann bregst er sama
hve blaðamaður lærir ensku vel,
hann verður aldrei fær um að snara
setningu af því máli yfir á þá tungu
sem Morgunblaðið vill svo gjarnan
vera skrifað á. OÓ