Tíminn - 24.01.1988, Qupperneq 14

14 Tíminn
Sunnudagur 24. janúar 1988
HERFYLKING
VESTMANNAEYJA
p
I rátt fyrir að íslendingar hafi hingað til ekki verið
bundnir herskyldu, er ekki þar með sagt að hér á iandi
hafi ekki verið komið á fót her, skipuðum íslenskum
hermönnum.
í frásögninni sem hér fer á eftir er sagt frá herfylkingu
sem komið var á fót í Vestmannaeyjum til að verjast
árásum ræningja og annarra ofstopamanna sem gerðu
strandhögg í Eyjum og létu greipar sópa um það sem
fémætt þótti og drápu eða höfðu á brott með sér
Eyjaskeggja, án teljandi ástæðu að því er virðist.
ÓTTIVIÐ RÆNINGJA
LANDLÆGUR
Um miðja 19. öld var Herfylkingu
Vestmannaeyja komið á fót af An-
dreas August von Kohl sem tók við
sýslumannsembætti í Vestmanna-
eyjum 1853. Fljótlega eftir að hann
tók við embætti stofnaði hann her-
deildina.
Óttinn við ræningja mun hafa
verið landlægur í Eyjum allt frá
dögum Tyrkjaránsins 1627. Til eru
um það nokkrar frásagnir að fólk
hafi flúið í felur, ef sást til ókunnra
skipa úti fyrir ströndinni.
1 umsókn Eyjaskeggja til stjórnar-
innar er komist svo að orði að
herflokkinn eigi að nota til varnar
gegn útlendingum, ef á þurfi að
halda og einnig til að halda uppi aga
og reglu á eyjunum. Eyjamenn ætl-
uðu þó ekki að ráðast í þessar
framkvæmdir nema að stuðningur
kæmi til frá stjórninni í Kaupmanna-
höfn og hún sendi þeim nauðsynleg
stríðstól.
Stjórnin tók máli Eyjamanna vel,
en sá hængur var á að í Danmörku
voru reglur sem sögðu til um það að
einkaherir fengju ekki vopn úr
vopnabúri konungs nema gegn fullri
greiðslu. Varð því úr að sendar voru
30 byssur með tilheyrandi skotfærum
á reikning dómsmálaráðuneytisins.
Vopnasendingin kom til íslands í
júlí 1856. Kohl hershöfðingja þótti
lítið að hafa aðeins 30 byssur og bað
um fleiri, þar á meðal korða handa
yfirmönnum sveitarinnar, bumbur
og ýmislegt fleira. Segir hann í
bréfinu til stjórnarinnar að helming-
ur liðs síns verði að láta sér nægja
trébyssur og trésverð.
HERFYLKINGIN
FORMLEGA STOFNUÐ
Enn brást stjórnin vel við og í
september 1858 átti herfylkingin 60
fótgönguliðsbyssur, riffla með
stingjum og nokkra korða. Einnig
átti herfylkingin nokkuð af skotfær-
um, leðurtöskur, bumbu, fána og
fleira. Herfylkingin var formlega
stofnuð 19. september sama ár.
Æðsti maður hennar var fylkingar-
stjóri eða höfuðsmaður. Var það
lengst af von Kohl sjálfur. Næstir að
tign voru tveir liðsforingjar, einn
yfirflokksforingi og fjórir deildarfor-
ingjar. Ekki var almenn herskylda í
Eyjum, en ef menn gengu í herdeild-
ina, urðu þeir að starfa í minnst eitt
ár og áttu þeir að lúta heraga. Ef
forföll voru ekki lögleg gat það
varðað brottrekstri úr hernum.
Drykkjuskapur var ekki liðinn og
varðaði brottrekstri við annað brot.
Þegar fylkingin var fjölmennust
munu hafa verið í henni 104 menn.
Heræfingarnar voru með ýmsu
móti, bæði í formi íþróttaæfinga og
eins var sveitinni skipt í tvennt og
flokkarnir látnir sækja hvor að
öðrum.
ÁHUGINN DVÍNAR
Andreas von Kohl andaðist aðeins
tveimur árum eftir aö herfylkingunni
var formlega komið á fót, en fljót-
lega upp úr því fór áhugi manna í
herdeildinni að dvína. Henni var þó
haldið saman, en kostnaðurinn við
hana var alltaf nokkur og varð æ
erfiðara að velta honum, eftir því
sem fækkaði í herdeildinni. Var því
tekið til þess ráðs að skrifa stjórninni
í Kaupmannahöfn og þess farið á leit
við hana að herskylda yrði lögleidd
í Vestmannaeyjum. Ef þessi ósk
hefði náð fram að ganga, hefðu allir
vopnfærir menn á vissum aldri orðið
félagar í Herfylkingu Vestmanna-
eyja. Jafnframt var farið fram á að
aílur kostnaður yrði greiddur af
almannafé.
Þar sem stjórnin vildi ekki veita
herdeildinni stuðning nema að mjög
takmörkuðu leyti fór að halla undan
fæti fyrir henni og mun síðast hafa
komið saman undir vopnum við
jarðarföreinsforingjans í maí 1869.
Ekki kom til þess að herfylkingin
þyrfti að eiga í útistöðum við ræn-
ingja eða ofstopamenn þann tíma
sem hún var starfandi. Þess er þó
getið að einhverju sinni hafi herfylk-
ingin verið kölluð saman í skansinn.
þegar sást til ferðar ókunns skips.
Segir sagan að jafnvel hafi verið
skotið af fallbyssum á skipið, en
þetta var þá aðeins kaupskip á leið
til Reykjavíkur. Ætlunin hafði verið
að hafa stutta viðdvöl í Eyjum en
vegna herskárra Eyjamanna urðu
kaupskipsmenn frá að hverfa.
Haft er á orði að eitt gott hefði
leitt af þessari herfylkingu sem var
að drykkjuskapur og svall minnkaði
til mikilla muna í Eyjum, enda lágu
við því þungar refsingar ef liðsmenn
herfylkingarinnar hefðu vt'n um
hönd.
Eyjamenn munu hafa verið upp
með sér af hernum sínum og hvöttu
þeir Reykvíkinga til að koma upp
sínum eigin herflokki. Voru þeir
meira að segja svo rausnarlegir að
þeir buðust til þess að lána Reykvík-
ingum einn af flokksforingjum sín-
um til þess að sjá um heræfingarnar
og kennslu í vopnaburði. Reykvík-
ingar munu hins vegar hafa tekið
þessu boði Eyjamanna fálega og
jafnvel talið þetta móðgun við sig,
enda varð sú raunin að ekki varð það
úr að komið yrði á fót her í Reykja-
vík.
Eyjamenn voru ekki einir um að
koma upp vörnum til að koma í veg
fyrir að óboðnir gestir kæmust á land
óáreittir. Áður en til stofnunar her-
fylkingarinnar í Vestmannaeyjum
kom, höfðu verið reistir skansar eða
virki í Vestmannaeyjum, Bessastöð-
um, á Arnarhóli og víðar. Segir
sagan að þar hafi verið komið fyrir
fallbyssum og skyttur hafðar á verði
til að varna því að óvelkomin skip
kæmust að landi.
I dag má sjá þessa skansa í
Vestmannaeyjum og á Bessastöðum
en skansinn á Arnarhóli var rifinn
um 1800. Hafa tveir hinir fyrrnefndu
verið friðlýstir. ABÓ
Skansinn í Vestmannaeyjum, eins og talið er að hann hafi litið út. Líkanið er í eigu Byggðasafns Vestamannaeyja.