Tíminn - 06.04.1988, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 6. apríl 1988
Tíminn 9
illillllll VETTVANGUR 1 ^iilÍÍ!1!
Ólafur Ragnarsson:
AF SKÆTINGIOG TUDI
Um framhaldsskrif Eysteins Sigurössonar
Bókmenntagagnrýnandi Tímans birtir heilsíðugrein í
blaði sínu síðast liðinn fimmtudag sem hann segir vera
athugasemd við skrif mín nokkrum dögum fyrr. Þau voru
til komin vegna ritdóms gagnrýnandans í blaðinu um bók
Halldórs Laxness, Dagar hjá múnkum, en í dómnum komu
fram furðulegar meinlokur og ósmekklegar dylgjur í minn
garð og skáldsins. Halldór Laxness var mér sammála um
að slíkum sendingum væri ekki hægt að láta ósvarað. Um
framhaldsgrein gagnrýnandans sagði skáldið: „Hún er
augljóslega skrifuð til að vekja upp illindi eins og hin fyrri.“
Þegar þannig er haldið áfram með útúrsnúninga, skæting
og beinar rangfærslur verður ekki hjá því komist að stinga
niður penna að nýju þótt æskilegra væri að geta varið
tímanum í uppbyggilegri viðfangsefni.
Ósk um yfirlýsingu
Eysteinn Sigurðsson eyðir löngu
máli í að útskýra hvers vegna útgef-
andi bókarinnar, Dagar hjá
múnkum, hefði átt að gefa um það
yfirlýsingu á síðum bókarinnar að
Halldór Laxness hefði gert breyting-
ar á handriti dagbókarinnar fyrir
fyrstu prentun textans. Þetta málæði
er út í hött.
í Ijósi þess að bókin Dagar hjá
múnkum er skrifuð í skáldsagnastíl,
sem einskonar essayroman, að sögn
höfundar, en ekki vísindalegt fræði-
rit væri slík yfirlýsing af hálfu út-
gefanda hláleg. Undir formerkjum
skáldverksins hefði Halldór Laxness
í raun getað umskrifað dagbókina
eða einfaldlega samið nýja inn í verk
sitt ef honum hefði sýnst svo en þá
leið fór skáldið ekki heldur nýtti
megintextann allan og lét nægja að
færa stafsetningu til nútímahorfs og
setja góð og gegn íslensk orð á stöku
stað þar sem fyrir voru útlendar
slettur.
í formála bókarinnar, Dagar hjá
múnkum, getur Halldór Laxness
þess sem hann taldi þörf á að fram
kæmi varðandi tilurð bókar sinnar,
efni, form og stíl. Þar sá hann ekki
ástæðu til að tíunda smávægilegar
leiðréttingar f handriti dagbókar sem
varð kveikja að verkinu. Halldór
sagði þarna allt sem segja þurfti.
Skætingi í minn garð fyrir að hafa
ekki gefið opinberlega yfirlýsingu
um að Halldór hefði lagfært handrit
sitt áður en það var prentað vísa ég
beint til föðurhúsanna.
Vonska villir sýn
Barnalegar tilraunir Eysteins til
þess að gera lítið úr þekkingu minni
á skrifum Peters Hallberg um Hall-
dór Laxness lýsa best málefnafá-
tækt manns sem er í erfiðri varnar-
stöðu.
Eitthvað hefur skapvonskan villt
honum sýn þegar hann las grein
mína í Tímanum á þriðjudag því að
þar kom skýrt og greinilega fram að
einmitt skrif Peters Hallbergs í bók-
inni Vefarinn mikli hefðu verið
ástæðan fyrir því að ég fór að
spyrjast fyrir um það hvar klaustur-
dagbókin væri niður komin.
Þessar upplýsingar hafa ekki kom-
ist inn í koll Eysteins Sigurðssonar
því að hann segir: „Af grein Ólafs er
hins vegar ekki að merkja að hann
hafi nokkru sinni opnað það rit“.
Ég neyðist víst til í þessu sambandi
að benda Eysteini Sigurðssyni á - ef
hann vildi kynna sér fyrri verk
Halldórs Laxness - að glugga í
bókina Af menníngarástandi sem út
kom hjá Vöku-Helgafelli árið 1986.
Þar er að finna greinar eftir-Hall-
dór Laxness frá þriðja tug aldarinnar
en eins og fram kemur í bókinni tók
sá er þetta ritar saman skýringar
með ritgerðunum.
í þessum skýringum er hvað eftir
annað vitnað í fyrrnefnt rit Peters
Hallbergs, Vefarinn mikli, enda
óvíða að finna betri heimildir um
æskuskáldskap Halldórs Laxness.
Ætli mér hefði ckki reynst erfitt
að vitna á prenti í þann texta ef ég
hefði „ekki nokkru sinni opnað það
rit" eins og umræddur Eysteinn
tönnlast á.
Mér virðist einsýnt að hann þurfi
að lesa fleiri bækur Halldórs Laxness
áður en hann ryðst á ný fram á
ritvöllinn til að fjalla um bækur
skáldsins.
Tal undir rós
Fyrirsögn greinar Eysteins:
„Týnda“ dagbókin, sýnir glöggt
hvernig hann heldur áfram að draga
í efa orð Halldórs Laxness í formála
bókarinnar Dagar hjá múnkum þar
sem hann segir um dagbókina:
„Kompu þessa hafði ég talið glataða
fyrir mörgum tugum ára... “
Hvers vegna gengur ekki gagnrýn-
andinn beint til verks og segir ein-
faldlega að Halldór Laxness segi það
ósatt að dagbók hans hafi verið
týnd? Væri það ekki stórmannlegra
en að tala um þetta undir rós og
segja svo að ekki sé við Halldór
Laxness að sakast í þessu efni heldur
forleggjarann?
Halldór Laxness hafði ekki séð
þessa dagbók sína frá því á þriðja
tug aldarinnar og það lá á engan hátt
í augum uppi hvar hún væri niður
komin eins og Eysteinn vill vera
láta. Peter Hallberg kvaðst hafa
fengið afrit af efni hennar frá Stefáni
Einarssyni prófessor í Bandaríkjun-
um, sem látinn er fyrir mörgum
árum.
Eftir leit og fyrirspurnir hjónanna
á Gljúfrasteini og undirritaðs fékk
Auður Laxness loks upplýsingar um
það hjá Sigríði Björnsdóttur, dóttur
Ingibjargar Árnadóttur, seinni konu
Stefáns að hún hefði nokkru eftir lát
hans tínt saman ýmislegt dót út
fórum hans, sett það niður í ferða-
tösku og komið því í Landsbóka-
safnið. Ekki vissi hún hvort dagbók
Halldórs hefði verið þar á meðal.
í framhaldi af þessu hafði ég
samband við Landsbókasafnið og
Ólafur Ragnarsson
var mér tjáð að ekki væri lokið
flokkun eða skráningu gagna úr
fórum Stefáns en sjálfsagt væri að
kanna hvort dagbókin hcfði komið
til safnsins með þessurn plöggum.
Rúmri viku síðar var hringt til mín
úr safninu og sagt að dagbókin væri
fundin og ég gæti fengið Ijósrit af
henni. Það sótti ég og fór með
rakleitt upp að Gljúfrasteini þar sem
Halldór leit klausturdagbók sína
augum á ný mörgum áratugum eftir
að hún hafði upphaflega verið í
fórum hans.
Þctta eru staðreyndir málsins.
Rætin skrif Eysteins Sigurðssonar
um þetta efni dæma hann best
sjálfan. Það að hann skuli enn klifa
á fullyrðingum sínum úr fyrri grcin-
inni um að dagbókin hafi í raun ekki
verið týnd og hægt hefði verið að
ganga að henni á vísum stað sýnir
dæmafátt smekkleysi.
Umfjöllun allt árið
Fyrrnefndur bókrýnir Tímans seg-
ir að ég hnýti í sig fyrir að hann skuli
á þessum árstíma vera að skrifa um
bækur sem komið hafi út fyrir jólin.
Þetta er þvættingur. Ég sagði ein-
ungis að hann hefði nýlega tekið á
sig rögg og lesið nokkrar eftirlegu-
111111111 BÓKMENNTIR lllllllllllllllllllllilllllííílllllll
bækur frá síðustu bókatíð, en hvorki
kom fram að mér þætti það gott eða
slæmt. Síðan gefur hann sér það eins
og fleiri forsendur að ég vilji ekki að
skrifað sé um bækur á þessum árs-
tíma. Þvert á móti hef ég marglýst
þeim sjónarmiðum að þörf sé á að
dreifa umfjöllun og umræðu um
bækur yfir lengri tíma en almennt
hefur gerst og fagna því að bækur
séu hluti af þjóðlífsmynd fjölmiðla
allt árið. Öll kynning bóka og fagleg
umfjöllun er af hinu góða en ósvífin
og óábyrg skrif um virta höfunda eru
forkastanleg á hvaða tíma ársins
sem þau birtast.
Mál að linni
Svo vill til að ég er þessa dagana
staddur á alþjóðlegri bókakaup-
stefnu í Lundúnaborg þar sem menn
keppast við að kynna nýútkomnar
og væntanlegar bækur víðsvegar að
úr heiminum. Hér sameinast heima-
menn og gestir undir því merki að
styrkja stöðu bókarinnar sem menn-
ingarmiðils með jákvæðri kynningu
og umfjöllun af ýmsu tagi.
Ánægjulegra hefði verið að setja
þessar línur á blað til að segja
íslenskum blaðalesendum eitthvaö
af því jákvæða sem hér er að gerast
en að þurfa að standa í leiðrétting-
arskrifum og opinberu stappi við
gagnrýnanda sem ekki lætur segjast
og heldur áfram útúrsnúningum og
tuði.
Nú er mál að linni. Eystcinn
Sigurðsson hefur skrifað tvær grcin-
ar um nýjustu bók Halldórs Laxness,
Dagar hjá múnkum, og ég hef birt
svargreinar með lciðréttingum við
þær báðar. Væri ekki rétt að láta
þetta nægja og hlífa Nóbelsskáldinu
og lesendum Tímans við frekara
orðaskaki um þetta efni.
Heillavænlegra væri að nýta prent-
svertuna og síðurýmið til að fjalla á
jákvæðan hátt um ýmsa þætti bók-
iðju landsmanna og þær hræringar
sem nú eru á döfinni í bókahcimi
grannþjóða okkar. Ég vona að
Eysteinn Sigurðsson geti orðið mér
sammála um það og hér verði numið
staðar.
Smátt er fagurt
Christlan Matras:
Séö og munað,
Þorgeir Þorgeirsson þýddi,
Þýöingaútgáfan, Rv. 1987.
Þegar ég hafði blaðað í gegnum
þessa bók datt mér í hug enska
orðtakið „small is beautiful", sem á
íslensku myndi mega þýða með
orðunum smátt er fagurt. Það er
ekki aðeins að hún sé með allra
minnstu bókum í broti. Innihaldið
er ekki nema tuttugu Ijóð, og þau af
styttri gerðinni, flest þetta frá tveim-
ur og upp í sex línur.
Máski er þetta talsvert smærra í
sniðum en það sem eiga mætti von á
frá höfundinum. Christian Matras er
nefnilega einn helsti fræðimaður í
færeysku máli og bókmenntum á
þessari öld. Hann var lengi prófessor
í Kaupmannahöfn í grein sinni en
flutti svo heim til Færeyja og tók þar
við prófessorsstöðu við Fróðskapar-
setur Færeyinga. Eftir hann liggja
fjölmörg fræðirit, og hann er annar
aðalhöfundur færeysk-dönsku orða-
bókarinnar. En hann er skáld li'ka og
hefur ort talsvert, meðal annars
þessa bók sem hann gaf út 1978.
Það er vandi að yrkja smáljóð, en
það er þó augljóslega markmið höf-
undar í þessari bók. Ég tek fram að
ég hef ekki lesið bókina á frummál-
inu, en hér þykist ég þó skynja
hvarvetna í gegnum þýðingu líkt og
keim af færeysku landi og menningu
sem höfundur hafi tekið sér fyrir
hendur að túlka innan marka þessa
knappa forms. Til dæmis í Ijóði sent
heitir Færeyjar ygldar á brún:
/ morgun voru þær ygldar á brún
eyjarnar
En vöktu mér hljóm
af heljarrómi
sem undir áranna fargi
drynur í bland við dimmleita gleði.
Það er vandasamt að koma mynd
og boðskap til skila með kjarnanum
einum saman, og þá raunverulega
þannig að ljóðin geri ekki annað en
að kveikja hughrif hjá lesandanum;
hann verði með öðru orðalagi að
halda áfram að yrkja og leggja til
sjálfur það sem kannski mætti tala
um sem hismið utan um kjarnann.
En í stuttu máli sagt get ég ekki
betur séð en að þetta takist býsna vel
í Ijóðunum í bókinni og tilganginum
sé þannig náð. Og eðli málsins
samkvæmt kalla þau á vandlegan
lestur.
Þorgeir Þorgeirsson rithöfundur
Christian Matras prófessor og
Ijóðskáld.
hcfur fært ljóðin í vandaðan íslensk-
an búning, svo sem hans er von og
vísa. Ég sé ekki betur en að hann
Dúi Másson: Ævintýri gula jakkafata-
mannsins, Ijóð og sögur, Guörún
Lilja myndskreytti, Skellandi hurðir
slamm hf., Rvk. 1987.
Þetta er lítið kver, rétt innan við
30 síður af sögum og ljóðum og
skreytt allmörgum teikningum.
Bókin skiptist í tvo hluta sem heita
Ævintýri gula jakkafatamannsins
og Benztnljóð. í stuttu máli virðist
ljóst að fyrir höfundi vaki að gera
hér einhvers konar súrrealískar
tilraunir með form og stíl. í fyrri
hlutanum tengir maður í gulum
jakkafötum einstaka þætti frásagn-
arinnar saman, en allt samhengi er
þó í lágmarki og efnið töluvert
meira í ætt við draumórakennt
hugarflug heldur en beinharðar
hafi unnið gott verk með því að búa
þetta litla kver í hendur hérlendum
lesendum. -esig
skynsemiskröfur raunsæs skáld-
verks.
Þetta er út af fyrir sig ekki
lastandi, enda hafa ýmsir höfundar
hér fengist við tilraunastarfsemi í
þessum anda, kannski fyrst og
fremst Sjón. Og einnig má segja að
ýmislegt hér sé ekki óskylt því sem
til dæmis Guðbergur Bergsson hef-
ur verið að gera við skáldsagna-
formið hér um árabil.
En hér er þó allt í of smáum stíl
til þess að mögulegt sé að leggja
nokkurn dóm á raunverulega getu
höfundarins. Þetta má vissulega
vera forvitnileg byrjun, en það
verður hins vegar að ráðast af
framhaldinu hjá höfundi hvernig
honum á eftir að vegna. -esig
Súrrealísk tilraun