Tíminn - 06.05.1988, Síða 10

10 Tíminn
Föstudagur 6. maí 1988
II AÐ UTAN llllllllllllilEllllllllllllll! lllllllllllllllilllllllllill llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllil lllllllllllllll lllllllllllllllllllllll

Karlar í kvennastörf
um oftast veikir
í Lo-Aktuelt, blaði norsku verkalýðssamtakanna, birtist
nýlega grein um sænska rannsókn sem gerð var á
veikindaforföllum starfsfólks í Lundi og Helsingborg. Þar
kemur fram að karlar sem vinna í dæmigerðum kvenna-
starfsgreinum séu oftar sjúkir frá vinnu en starfssystur
þeirra. Ennfremur að í kvennahópnum séu það þær yngstu
sem oftast tilkynna veikindaforföll. Þegar hins vegar eldri
konurnar veikjast er oftast um að ræða fjarvistir til lengri
tíma.
að meðaltali fjarverandi 8,6 daga
en konurnar 6,4 daga.
Samhengi milli aðstæðna og
fyrirkomulags annars vegar
- og f jarvista hins vegar
Hvaða samhengi er milli veik-
indaforfalla, vinnuaðstæðna og
vinnufyrirkomulags? t*að voru
þessar spurningar sem sænsku
rannsóknarmennirnir Antoinette
Hetzler og Kjell E. Eriksson leit-
uðu svara við í rannsókninni. Þau
tóku til rannsóknar þrjár svokall-
aðar kvennastarfsgreinar og athug-
uðu fjarvistir meðal fólks sem vann
við dagheimili, sjúkrahús og ræsti-
ngar. I Ijós kom að þeir fáu karlar
sem starfa við þessi dæmigerðu
kvennastörf áttu tíðastar og lengst-
ar fjarvistir frá vinnu vegna veik-
inda og kom sú niðurstaða á óvart.
Karlar í fyrrnefndum störfum voru
í hvaða starfsgreinum
eru mestar fjarvistir?
Karlar í störfum sem eru að
yfirgnæfandi meirihluta unnin af
konum uppfylla ekki þær kröfur
sem starfið gerir, ef sjúkraskýrsl-
urnar eru hafðar til hliðsjónar.
Engu að síður eru karlarnir eftir-
sóttari á vinnumarkaði. Það hefur
alltaf verið gripið til líffræðilegra
skýringa í sambandi við hinar
„miklu“ fjarvistir kvenna. Upplýs-
ingarnar í sænsku könnuninni sýna
hins vegar aðra mynd af sjúkraleyf-
um.
Á vinnumarkaðnum, þar sem
ákveðin kyngreining er í starfs-
greinum, hefur verið illmögulegt
að bera saman vinnuframlag og
fjarvistir karla annars vegar og
kvenna hins vegar. Ef á að halda
áfram að skýra sjúkrafjarvistir út
frá einstaklingsbundnum eiginleik-
um, verður rökfærslan, byggð á
þessari skýrslu, sú að karlar hafi
ekki þá eiginleika til brunns að
bera sem nauðsynlegir eru í
kvennastarfsgrein að áliti rann-
sóknarmannanna. En það er litið
svo á að það sé árangursríkara að
komast að raun um hvaða vinnuað-
stæður það eru sem leiða til veik-
indaforfalla, stendur í skýrslunni.
Erfið og óvægin kvennastörf
Rannsóknarmennirnir tóku
48.000 sjúkratilfelli til rannsóknar.
Þetta er helmingurinn af fjarvistum
starfsfólks í Lundi og Helsingborg
á því tímabili sem rannsóknin nær
til.
Áður fyrr var gengið út frá því
sem gefnu að miklarsjúkrafjarvist-
ir ungra kvenna stöfuðu af tvöföldu
vinnuálagi, eða bara hreint og
beint að konur væru verr til þess
fallnar að standast vinnuálagið.
En nú verður að finna aðrar
skýringar á fjarvistum kvennanna,
þegar þessi rannsókn veitir mögu-
leikana á því að gera samanburð á
körlum og konum í dæmigerðum
kvennastörfum og karlarnir reyn-
ast hafa tíðastar og lengstar fjar-
vistir, segja þau Antoinette Hetz-
.ler og Kjell E. Eriksson. Þau draga
þá ályktun af niðurstöðum rann-
sóknarinnar að kröfurnar sem
gerðar eru til þeirra sem gegna
þessum dæmigerðu kvennastörfum
séu erfiðar og óvægnar. Og að
sömu kröfur séu gerðar til karla og
kvenna.
Fyrri rannsóknir sýna að fólk
sem vinnur erfiða líkamlega vinnu
hefur yfirleitt færri og lengri
sjúkrafjarvistir. Aftur á móti er
fólk sem vinnur við þau störf og
aðstæður þar sem það þarf oft að
hafa tengsl við fólk, oft undir
sálrænu og félagslegu álagi sem
leiðir til fleiri og styttri veikinda-
tíma. í Lundi vöruðu því sem næst
átta af tíu veikindatilfellum bara í
einn dag.
Meira álag
Karlastarfsgreinar hafa verið
meira grandskoðaðar af rannsókn-
armönnum en kvennastarfsgrein-
ar. Ef undan er skilið ræstingarfólk
og vinnuaðstæður þess var erfitt að
ná saman heildarmynd af atvinnu-
lífi kvenna og vinnuaðstæðum við
kvennastörfin.
Gerólíkt álag fylgir því að vinna
með fólk en því að vinna með
hluti. Það er líka einfaldara að
skilgreina líkamlegt álag, sem t.d.
kemur við að lyfta þungum hlutum,
en sálræna álagið sem fylgir því
t.d. að vera alltaf að veita móttöku
sálrænt eða líkamlega sködduðu
fólki á neyðarvakt - eða kannski
umgangast börn annarra í átta
tíma á dag og þurfa að bera ábyrgð
á heilsufari þeirra og þroska. Núna
„tilheyrir" slíkt starfsvettvangi
kvenna.
Hina miklu sjúkrafjarvist
kvenna verður að skýra á þann veg
að tími sé kominn til að gefa
vinnuaðstæðum kvenna meiri
gaum, er skoðun sænsku rannsókn-
armannanna. Þau gera sér vonir
um að skýrslan þeirra sé skref í átt
að ákveðnum og fordómalausum
rannsóknum á stöðu kvenna í at-
vinnulífinu.
VIDSKIPTALIFIÐ
Staðan í alþjóðlegum peningamálum
Wall Street Journal birti 23.
febrúar 1988 grein eftir fjármálaráð-
herra Frakklands, Edouard Balla-
dur, „Endurreisn alþjóðlega pen-
ingakerfisins“, og fer stutt endur-
sögn greinarinnar hér á eftir.
Frá 1960 hafa helstu iðnaðarlönd
horfið frá þv{ ráði að halda gengi
gjaldmiðla sinna stöðugu og að hafa
gull þeim að bakhjarli. Vel hefur
ekki farið. „Fljótandi" gengi gjald-
miðla verður talið vera ein höfuðor-
sök að óstöðugleika í efnahagsmál-
um á síðustu 15 árum: Sveiflum á
verði olíu og hráefna, miklum
greiðsluhalla sumra landa, óreiðu í
alþjóðlegum peningamálum af völd-
um farandfjármagns á snöpum eftir
stundargróða.
Lönd, sem mikið eiga undir versl-
un við önnur lönd, æskja samvinnu
landa á milli um umbætur og úrbæt-
ur. Með Louvre-samkomulaginu var
endi bundinn á fljótandi gengi
gjaldmiðla, en að því stóðu Banda-
ríkin, Bretland, Frakkland, Japan,
Ítalía, Kanadaog Vestur-Þýskaland.
Snérist samkomulagið um tvennt:
Samræmingu á stefnu aðildarland-
anna í efnahagsmálum og stöðugt
gengi gjaldmiðla þeirra. Sameigin-
lega yfirlýsingu birtu þau 23. des-
ember 1987, um leið og þau gerðu
með sér (óbirt) samkomulag um
gengismál (agreed upon secret ex-
change clauses). f raun réttri var
yfirlýsingin nýtt Louvre-samkomu-
lag, samkomulag, sem gert var eftir
sviftingarnar á alþjóðlegum pen-
ingamörkuðum í haust og með tilliti
til þeirra. En það var sakir sam-
ábyrgðar þeirra og samvinnu, að í
haust tókst að hemja alþjóðlegu
peningakreppuna, hina alvarleg-
ustu, sem hefur orðið frá lokum
síðari heimsstyrjaldarinnar.
En verður á komið sannnefndu
alþjóðlegu peningakerfi, sem við-
hefur eina allsherjar gildiseiningu,
sjálfkrafa aðlögunaferli og viðurlög,
sem ekkert land getur skorast
undan? Að þremur leiðum virðist
ing of the wills“). (3) Loks mætti
koma á alþjóðlegri skipan í líkingu
við þá, sem gullfóturinn stóð undir á
19. öld.
Um seinan er samt sem áður að
reisa gullfótinn við. Framboð gulls
er á valdi þeirra landa, sem það er í
numið. Ekkert land Ijær nú máls á
innlausn seðla við gulli. Og hagstæð-
ur greiðslujöfnuður leiðir til verð-
hækkana í löndum með gjaldmiðil
sinn á gullfæti.
Sem sagt, tvennt kemur til álita:
Gengi gjaldmiðla verði annað hvort
miðað við„ hlutkenndan mæli-
kvarða, gull og þá væntanlega jafn-
framt varning (commodities) ellegar
við meðaltal nokkurra gjaldmiðla,
(og þá jafnvel gulls að hluta). Varð-
andi síðarnefnda kostinn koma til
álita ábendingar hinnar svonefndu
„Tuttugu landa nefndar", sem Al-
þjóðlegi gjaldeyrissjóðurinn setti á
fót 1972. En gæti slíkur viðmiðunar-
gjaldmiðill, (þ.e. meðaltal nokkurra
helstu gjaldmiðla), komið í stað
gulls? Við þá tilhögun þyrfti sérhver
gjaldmiðill að vera „skiptanlegur" í
viðmiðunar-gjaldmiðilinn á föstu
gengi. Að auki færi greiðslujöfnun
seðlabanka á milli fram í viðmiðun-
ar-gjaldmiðlinum. En við þá tilhög-
un þyrftu lönd að viðhafa aðhald (í
peninga- og efnahagsmálum). Og sú
tilhögun stigi feti lengra en upptaka
„skipunar evrópskra peningamála"
á alþjóðlegum vettvangi.
Vandkvæði yrðu hins vegar á
skilgreiningu slíks alþjóðlegs gjald-
miðils, á útgáfu hans og gjaldgengi.
Að auki yrði pólitískum vandkvæð-
um bundið að telja lönd á að taka
hann upp.
En forystumönnum helstu við-
skiptalanda ber skylda til að huga
að, hvernig alþjóðlegum peninga-
málum verði best fyrir komið.
Fáfnir.
1111111111 PLÖTUR ^ :
Stjörnugjöf frá einni til fimm=**it
Morrissey - Viva Hate: Nokkur dæmi:
mega koma slíku kerfi á: (1) Fyrir
útfærslu Louvre-samkomulagsins
(2) Með upptöku skipunar
evrópskra peningamála, EMS, á al-
þjóðlegum vettvangi, en hana tóku
EBE-lönd upp til að bægja frá sér
óreiðu í alþjóðlegum peningamálum
og til að skýla verslun sín á milli.
Aðildarlönd skrá gjaldmiðil sinn í
ECU (European Currency Unit),
sem er vegið meðaltal dollars,
franka, jens, marks og sterlings-
punds. Ef gengi gjaldmiðla aðildar-
landa á peningamarkaði víkur frá
því jafnvirði þeirra í ECU umfram
tilskilin mörk, - nú 2,25% - er
seðlabanka þeirra skylt að að hlutast
til á markaðnum ( þ.e. selja eða
kaupa eigin gjaldmiðil). Viðmiðun
að þessum hætti er þannig meðaltal
gjaldmiðla helstu viðskiptalanda, en
ekki dollar eins og að Louvre-sam-
komulaginu. Að þessum hætti er að
auki (sjálfkrafa) brugðist við frávik-
um frá jafnvirði gjaldmiðla, en mál-
um ekki miðlað, eins og Louvre-
samkomulagið leggur niður („meet-
EKKI FYRIR
ÞUNGLYNDA
Við hverju býst einmana snót í
Dölunum þegar að átrúnaðargoðið
Morrissey hættir í The Smiths og
gefur út sólóplötu? Líklega að
endurtekning á hljómsveitinni fylgi
í kjölfarið. Því sama bjóst Rauða-
vatnsíbúinn ég. Þess vegna var
ofboðslega gaman að hafa rangt
fyrir sér.
Platan Viva Hate er nefnilega
alls ekki eftiröpun á The Smiths.
Hún er ekki einu sinni eftiröpun á
Morrissey. Skýringin er líklega
fólgin í því að bassa- og gítarleikar-
inn Stephen Street semur lögin,
meðan Morrissey semur lýríkina.
Plötunni er skipt í 12 kafla, sem
allir segja sína sögu, eins og ljóðum
vera ber. Eins og búist var við af

Morrissey, eru textarnir svo niður-
drepandi, dapurlegir og svart-
nættislegir, að engu tali tekur.
„Armageddon - come Arma-
geddon" (Armag. þýðir Ragnar-
ök), „Im sovery sickened“, „Break
up the family", I dont mind if you
forget me“, „When will you die“,
og svo framvegis og svo framvegis.
Þetta er góð plata, þó ég mæli
ekki með henni fýrir þunglynt fólk.
Lögin eru góð, lýríkin eins og áður
sagði í þyngri kantinum, en ein-
hvern veginn smellur þetta svo
skemmtilega saman að úr verður
þessi líka ágæta plata.
Ég get alveg hikstalaust mælt
með henni við þig, ágæti Tímales-
andi, þar sem ég veit að þú værir
ekki búinn að lesa svona langt í
þessum stúf ef þú hefðir ekki
áhuga á að festa kaup á plötu.
Mitt ráð er því eftirfarandi:
Stattu upp, brjóttu Tímann vel
saman og leggðu á borðið. Farðu í
skóna og yfirhöfnina, skelltu þér í
næstu plötuverslun, dragðu upp
veskið og borgaðu með reiðufé,
ávísun eða greiðslukorti. Þú verður
ekki svikinn, þó það líði ekki yfir
þig af hrifningu. -SÓL