Tíminn - 28.05.1988, Blaðsíða 4

HELGIN
Laugardagur 28. maí 1988
Skálholtsstaður um 1760. Þarna mun flest enn með sömu ummerkjum og þegar Þórdís og Árni sátu á hljóöskrafi í afluktum kamesum. Margur vildi vita þaö nú hvað þeim fór í milli.
EÐA „BEISKT OG VILLT VÍNTRÉ"?
sekréteranum... En í næsta bréfi
kveður við annan tón. Segir liann
þar að ef svo sé að Þórdís hafi
„trúlofað sig öðrum“ næstliðinn
vetur, þá ætli hann sér ekki að eltast
við hana meir. Og síðar segir hann:
„Ég trúi á eilífan Guð, en ekki
biskupinn eða monsieur Árna...
Minnstu orða Páls postula: Ef hún
er hjá öðrum manni, meðan maður
hennar er á lífi, þá kallast hún hóra.
Illa hefur þú svikið mig og tælt og
svívirðilega með mig farið.“ Heldur
Magnús áfram í sama dúr, þótt ekki
verði það rakið hér.
Málarekstur enn
Árna Magnússyni varð tafsöm
innheimtan á sektum þeim sem
Magnús hafði verið dæmdur í. Þæfð-
ist Magnús lengi fyrir, en bauð
honum loks jörðina Baldurshaga í
Mývatnssveit og auk þess tvo skart-
gripi. En Árni neitaði að taka jörð-
ina, þar sem löghald var á henni fyrir
hönd Þórdísar, konu Magnúsar.
Magnús stefndi nú öllum þeim
dómum sem um hann höfðu gengið
til Alþingis 1705, en fékk þar síst
betri útreið en áður. Var hann að 1
þessu sinni dæmdur í 300 ríkisdala
sekt fyrir ófrægingarbréf sitt um
Árna og tvö nýrri bréf, sem voru
mjög gífuryrt í hans garð. Þá var
Magnúsi gert að greiða 50 merkur til
konungs og tvö og hálft hundrað í
málskostnað. Þess er vert að geta að
Páll Vídalín, vinur Árna og starfs-
bróðir, sat þetta sumar í lögmanns-
sæti og hefur vafalaust ráðið miklu
um dóma.
Bræðratungubóndi
siglir til Hafnar
Áður er getið um að ýmsir and-
stæðingar Árna muni hafa att Magn-
úsi áfram og vitað er að sjálfur áleit
Árni að það væri þeirra verk, er
Magnús skaut málum sínum öllum
til Hæstaréttar í Kaupmannahöfn.
Tók Magnús sér far utan 1706 í því
skyni að túlka þar mál sitt og leita
sér fulltingis. Er fátt með sannindum
vitað um þessa för hans, en þó ganga
um það sögur að hann hafi lent þar
í drykkjusukki. Var heilsu hans nú
mjög tekið að hraka, svo ekki er að
undra að seint gengi málatilbúnaður-
inn. En trúlega hafa ýmsir fjand-
menn Árna veitt honum stuðning,
þar á meðal ýmsir kaupmenn, sem
áttu assessornum grátt að gjalda.
Fékk Magnús ytra til liðs við sig
„einn líðilegan stúdent" til að flytja
mál sitt. Sá hét Jón Torfason, var að
vísu greindur maður, en hafði miður
gott orð á sér, þótti slarkgefinn og
óvandaður að meðölum. Gerðist
hann nú hægri hönd Magnúsar, enda
voru þeir frændur, þremenningar frá
Ara í Ögri.
En þá gerðist sá atburður, hinn 8.
mars 1707, að Magnús andaðist í
Kaupmannahöfn, „af illlífi“, að því
er segir á einum stað. En áður en
hann lést hafði hann gert erfðaskrá
og veitt Jóni Torfasyni fullt og
óskorað umboð til að framfylgja
henni.
Vorið 1707 tókst Jóni að fá hæsta-
réttarstefnu í málinu, ekki aðeins
gegn Árna, heldur og Jóni Vídalín.
Kemst Árni svo að orði, þegar hann
getur þessa, að Jóni hafi nú tekist að
fá yfir sér stefnu „þannig lagaða að
mig rekur ekki minni til að hafa
þekkt neitt slíkt.“ Sumarið 1707
kom Jón heim til íslands og hafði
með sér hæstaréttarstefnuna gegn
biskupi.
Árni verður fyrir
miklu áfalli
Enn hafði Árni ekki fengið lúkn-
ingu á þeim sektargreiðslum sem
Magnús átti að standa honum skil á
samkvæmt Alþingisdómi. Gerði
hann nú kröfu til að fá 47 hundruð í
Bræðratungu, en Magnús brá skjótt
við og seldi jörðina móður Odds
lögmanns Sigurðssonar, Sigríði
Hákonardóttur, en lögmaðurinn var
mikill andstæðingur Árna. Neitaði
og amtmaður, Christian Möller,
harðlega um leyfi til að taka jörðina
fjárnámi, en einnig hann fyllti fjand-
mannaflokk Árna. Endaði þetta svo
að Oddur lögmaður féllst á að ógilda
kaup móður sinnar á jörðinni, en þá
hafði Árni boðist til að gefa upp
kröfu þá er hann hafði gert tii
jarðarinnar, greinilega af hlífð við
Þórdísi og börn hennar, er Magnús
var nú sálaður.
En mest gekk úrskeiðis fyrir Árna
er Hæstiréttur loks kvað upp dóm
sinn hinn 18. mars 1709. Féll málið
á Árna. Hann var að vísu ekki
dæmdur sekur um þær ávirðingar
sem Magnús hafði kært hann fyrir og
taldi Hæstiréttur að bréf Magnúsar
skuli ekki verða Árna „til niðrunar
eða óvirðingar eða hans góða nafni
og rykti." En að öðru leyti voru
dómar dæmdir ómerkir og málið
gert ónýtt. Þótt bréf Magnúsar séu
talin hafa verið frumhlaup, þá skuli
þær sektir er hann var dæmdur í falla
niður, þar sem þær mundu nú koma
niður á ekkju hans og börnum að
honum látnum. Einn hæstaréttar-
dómarinn, N. Slange, var sérlega
þungorður í sinni umsögn og sví-
virðilegur í garð Árna og taldi Magn-
ús hafa haft fullgildar ástæður til að
rita Árna slík bréf. Hefði hann gefið
fullt tilefni til slíkra ásakana með
gálauslegum afskiptum af Þórdísi og
grunsamlegri umgengni. Vildi
Slange snúa hlutunum alveg við:
skyldu fyrri dómar gegn Magnúsi
vera sem ódæmdir og Árna gert að
greiða erfingjum hans 300 ríkisdali,
eða jafnháa upphæð og Magnús
áður hafði verið dæmdur til að
greiða.
Þótt dómari þessi væri einn um
þetta álit, þá var ósigur Árna mikill
og hlakkaði í andstæðingum hans.
Hins vegar er ekki unnt að neita því
sem sumir hæstaréttardómararnir
bentu á, að Árni hefði farið heldur
geyst í sakirnar. Æskilegra hefði
verið, eins og komist var að orði, að
hann hefði „annað tveggja, fyrirlitið
óorðið eða leitað sér uppreisnar
fyrir það með vægara móti. Hefði
það vel getað orðið með fyrirgefn-
ingarbón Magnúsar, enda hefði að
líkindum mátt leiða málið þannig til
lykta, ef Magnús hefði lifað.“
Enginn veit...
Þá líður að lokum þessa ágrips af
Bræðratungumálum, sem skáld hafa
smíðað úr rósrautt ástarævintýri,
sem minnir á óperu þar sem sögu-
frægar persónur eru í hverju liiut-
verki og sjálf saga lands og þjóðar
orkestrið í bakgrunninum.
Enginn veit þó hvort þarna var um
einhver ástamál að ræða eða ekki og
um það verður aldrei vitað.
En hafi svo raunverulega verið,
þá hefur Árna ekki verið of gott að
njóta þeirra sælustunda, svo skamm-
vinnar sem þær hafa hlotið að vera.
Árið 1709 kvæntist hann norskri
konu, Mettu Fischer, ekkju eftir
konunglegan söðlasmið. Hún var
kona auðug, en allmiklu eldri en
Árni og að því er Jón Grunnvíkingur
segir, „Einn heimulegur húskross,"
á húsbónda hans, „hvað þó fáir gátu
formerkt utan þeir nákunnugustu,
sérdeilis ef hann hafði dálítið í
kollinum."
Þórdís fluttist að Bræðratungu
eftir lát Magnúsar og bjó þar til
dánardægurs, en hún andaðist sjötug
að aldri árið 1741.
Menn hafa skrifað skemmtilegar
ritgerðir um þessi mál og reynt að
giska á hvað hæft hafi verið í áburði
Magnúsar og er höfundunum stund-
um mikið niðri fyrir. Þykir ýmsum
málstaður Árna enn ærið grunsam-
legur, en aðrir hafa fortakslaust
viljað álíta ákærur andstæðings hans
sem óra sálbilaðs ofdrykkjumanns.
En hér um þýðir lítið að velta
vöngum, þótt víst geti það verið
gaman. Þiljur löngu horfinna kam-
esa og afkima Skálholtsstaðar voru
einar vitni að því sem þeim tveimur
fór í milli - væri það þá nokkuð (!)
- og þar mun verða við að sitja.