Tíminn - 28.05.1988, Blaðsíða 10

10
HELGIN
Laugardagur 28. maí 1988
BOSTON
ZxíviRu
FLUGLEIDIR
-fyrír þíg-
líEmper
Fjölhnífavagnar

Stórir - Sterkir - Með
eða án hliðarbands
KAUPFÉLÖGIN
BÚNADARDEILD
SAMBANDSINS
ARMULA3 REYKJAVÍK SÍMI 38900
KAUPFELOGIN
BÚNADARDEILD
ARMULA3 REYKJAVIK SIMI 38900
EWYORK
7x í viku
FLUGLEIDIR
-fyrír þig-
Bruðl og óráðsía
í bandarískum heil
brigðismálum
Fjármálaráðherra hefur nýlega Iýst þeirri skoðun sinni
að skynsamlegast væri að fá þekktan bandarískan sérfræð-
ing til að gera úttekt á rekstri heilbrigðisþjónustunnar hér
á landi, þar sem hljóti að vera unnt að draga eitthvað úr
þeim óhemjukostnaði sem þeim rekstri fylgir. 26 milljarðar
króna eða 40% af íslensku fjárlögunum fara til heilbrígðis-
mála á íslandi.
Guðmundur Bjarnason heil-
brigðisráðherra hefur hins vegar
bent á að í þessari tölu sé líka að
finna rekstur Tryggingarstofnunar
ríkisins og fáir muni halda því fram
að elliltfeyris- og örorkuþcgar séu
ofhaldnir af þeim bótum sem þeir
fá.
En þó að bandaríski sérfræðing-
urinn sé sjálfsagt glöggskyggn á
það sem betur mætti fara í íslensku
heilbrigðiskerfi hefði hann sjálf-
sagt næg verkcfni sem stæðu hon-
unr nær. Bandaríska kerfið virðist
líka þurfa athugunar og endurbóta
við og nýlega birtist í The New
York Times Magazine fróðleg
grcin eftir Joseph A. Califano Jr.,
sem nú stundar lögfræðistörf í
Washington en var ráðherra heil-
brigðis-. mennta- og velferðarmála
á árunum 1977-1979 og ráðgjafi
Lyndons B. Johnson í innanríkis-
málurn á árunum 1965-1969. Við
grípum niöur í þessa grein.
Þingmenn auka stöðugt
við lækningakostnaðinn
Rétt eins og sagan kennir okkur
að styrjaldir eru of mikilvægar til
að láta hershöfðingjana eina um að
reka þær, sýnir nýleg reynsla
Bandaríkjamanna að lækningar
eru of mikilvægar til að láta lækn-
um og stjórnmálamönnum einum
það eftir að stjórna þeim.
Sífellt stærri hluta af þjóðarauði
okkar er varið til heilbrigðismála.
Á þessu ári verja Bandaríkjamenn
mcira en 550 milljöröum dollara til
heilbrigðismála og það er því sem
næst 12% af þjóðarframleiðslu
okkar. Árum saman hefur trygg-
ingakerfið Medicare verið í örust-
um vexti allra málaflokka á fjár-
hagsáætlun okkar. Og það kemur
æ betur í ljós að þeim peningum
sem varið er til heilsugæslu er
kastað á glæ.
Afskipti þingsins á undanförnum
árum hafa átt a.m.k. eins mikinn
þátt í að auka við vandann eins og
að leysa hann. Auðvitað ættu
Bandaríkjamenn rétt á vernd gegn
fjárhagslegu hruni, sem hættulegur
sjúkdómur getur haft í för með sér,
en sú vernd verður að vera einhvers
nýt. í>ær tillögur sem nú liggja fyrir
þinginu um vernd borgarans þegar
hættulegan sjúkdóm ber að hönd-
um hafa lítil áhrif í þá átt að hvetja
lækna og sjúklinga til að leita
ódýrari leiða við sjúkrahúsdvöl.
Og áhuginn er jafnvel enn minni á
að hafa stjórn á öðrum kostnaði.
Eins og tillögurnar líta nú út bera
þær með sér kæruleysislega þrá-
kelkni gegn því að draga nokkurn
lærdóm af þróuninni undanfarinn
aldarfjórðung. Þessar tillögur eru
líklegar til að hvetja til síaukinnar
eyðslu í hátæknilega og rándýra
læknisþjónustu, sem gerir að
minna en engu þá viðleitni okkar á
undanförnum árum að halda
kostnaði í skefjum. Ef þessi lög ná
fram að ganga verður kostnaðurinn
vegna þeirra áreiðanlega miklu
meiri en þingmenn álíta, jafnvef
tvöfalt meiri.
Til að fá skilning á því hvers
vegna þingið er líklegt til að sam-
þykkja lög sem einu sinni enn veita
læknum og sjúkrahúsum aðgang
að fé skattborgaranna og hygla þar
með þeim sem annast heilsugæslu
í skjóli þess að það sé sjúklingun-
um til góða, verður að líta áðeins
nánar á samhengi stjórnmálanna
og heilsugæslunnar.
Sem dæmi má nefna að í báðum
deildum þingsins liggja nú til af-
greiðslu lög sem ætlað er að létta
undir mcð kaupendum lyfja skv.
lyfseðlum. Tilgangurinn cr góður
og reyndar bráðnauðsynlegt að
lagfæra þau mál. En þó að yfirvöld-
in tækju að sér að greiða fyrir
lyfjakaup sjúklingsins, myndu þau
líka greiða lyfsalanum í leiðinni,
eða séu lyfin send skv. póstkröfu
væri greiðslan 4.50 dollarar á hvern
lyfseðil, og það jafnvel þó að álitið
sé að lyfsalinn láti viðskiptavininn
aðeins greiða 50 cent fyrir af-
greiðslu lyfsins.
Ákafasti þrýstihópurinn að baki
nýju lyfsölulögunum er „The
Amcrican Association of Retired
Persons" (Samtök bandarískra elli-
lífeyrisþega), sem reka næststærsta
íyrirtækið í landinu sem sendir lyf
skv. póstkröfu. Árið 1986 voru
heildartekjur fyrirtækisins 200
milljónir dollara. Fyrirhugaðar
niðurgreiðslur um 4.50 dollara á
hvern lyfseðil eru hrein happasend-
ing til þessara samtaka sem hafa
mjög sterk pólitísk ítök.
Það er engin ný bóla að þeir sem
annast heilsugæslu séu allsráðandi
á pólitíska sviðinu. Þegar Lyndon
B. Johnson lagði fram tillögu um
stofnun Medicare og Medicaid
1964 krafðist þingið þess, ef lögin
ættu fram að ganga, að sett væri
sérstakt ákvæði um endurgreiðslur
til sjúkrahúsa fyrir „umframkostn-
að“ og „gjald fyrir veitta þjónustu"
til lækna, sem víðast hvar er í gildi.
1968 lagði Johnson áherslu á að
þetta kerfi yrði endurskoðað og
endurbætt og hélt því fram að það
veitti læknum enga hvatningu til að
veita þjónustu á gagnlegan og hag-
kvæman hátt. Þegar Johnson benti
á að að óbreyttu yrði kostnaður
vegna endurgreiðslna kominn upp
í 100 milljarða dollara 1975 settu
þingmenn upp vantrúarsvip. í
reynd var kostnaðurinn orðinn 135
milljarðar dollara það ár.
Allt frá þeim tíma hefur hver
einasti forseti reynt að hafa hemil
á síauknum kostnaði við heilsu-
gæslumál. Og jafnoft hefur þingið
kæft þær tilraunir. Þingið hefur
hvað eftir annað samþykkt aukin
fjárframlög til sjúkrahúsa framyfir
það sem stjórn Reagans hefur
mælt með -og þar með bætt a.m.k.
500 milljónum dollara á ári við
fjárlögin - og það þó að á banda-
rískum sjúkrahúsum standi um
400.000 auð rúm, stórkostlegt um-
framrými sem spítalarnir neita að
losa sig við.
Síðustu tvö árin fyrir kosning-
arnar 1986 veittu heilsugæslugrein-
ar meira en 8.5 milljónum dollara
um hinar og þessar pólitískt starf-
andi nefndir til þingmanna. Að
frátöldum stofnunum sem veita
þjónustu í fjármálum eru engir
þrýstihópar svo stórtækir, ekki
þrýstihópar fyrir byssufrelsi eða
tóbaksiðnaðinn. eða olíufélögin né
100 stærstu verktakafyrirtækin í
varnarmálum. Og í þessum 8.5
milljónum dollara eru ekki meðtal-
in bein fjárframlög frá læknum og
stjórnum sjúkrahúsa. f augum
þeirra sem leggja þetta fé fram eru
þessar pólitísku gjafir smámunir
sem gjald fyrir að eiga hlutdeild í
einni af þrem umfangsmestu at-
vinnugreinum Bandaríkiamanna.
Stórkostlegar, krampakenndar
breytingar einkenna heilsugæsluat-
vinnugreinina í Bandaríkjunum.
Kraftaverkalyf eru að útrýma
barnasjúkdómum, halda í skefjum
þunglyndi, hafa stjórn á flogaveiki
og hafa svo gerbylt meðferðinni á
hjartasjúkdómum að hjartaskurð-
læknar kunna innan tíðar að kom-
ast að raun um að sérgrein þeirra
er orðin eins úrelt og að tína
bómull með höndunum. Og rétt
handan sjóndeildarhringsins er lítt
kannaður heimur líftækninnar sem
nær langt út fyrir takmörk hins
fjörugasta ímyndunarafls.
En því meiri ókyrrð og breyting-
ar sem verða í læknavísindunum,
því óhagganlcgra er eitt lögmál,
kostnaðurinn við heilsugæslu þýtur
stöðugt upp á við. Á árunum
1986-1987 jókst kostnaðurinn við
heilsugæslu í Bandaríkjunum
meira en helmingi meira en verð-
bólgan. Hækkun á launum lækna
og þjónustu var svo mikil í fyrra að
Medicare varð að hækka iðgjöldin
sem fólk borgar fyrir læknisþjón-
ustuna um því sem næst 40%.
Heilsutryggingariðgjöld hafa
hækkað að meðaltali um næstum
20% á þessu ári og í sumum
tilfellum um jafnvel 70%.
Það kemur æ berlegar í ljós að
a.m.k. fjórðungur af þessu fé -
meira en 125 milljarðar dollara -
fer í súginn, þar af koma 25
milljarðar beint úr vasa skattborg-
aranna. Á sama tíma og þingið er
að berjast við að lækka fjárlögin
um lægri upphæð en þessa, á sama
tíma og 37 milljónir Ameríkana
njóta ekki einu sinni lágmarks
heilsutryggingar og bandarísk
fyrirtæki eru að brjóta heilann um
hvemig þau geti lækkað rekstrar-
kostnað til að vera betur sam-
keppnishæf á alþjóðlegum mark-
aði, er slík sóun forkastanleg.
Enn sem komið er hafa stjórn-
völd, stórfyrirtæki og verkalýðsfé-
lög - þeir aðilar sem helst sjá fyrir
heilsugæslu - ekki verið mjög að-
gangshörð við að skera niður
kostnað við hið útbólgna heilsu-
gæslukerfi. Þau hafa einbeitt sér að
því að hrinda af stað hvatningu til
lækna og sjúklinga í þá átt að ryðja
úr vegi ónauðsynlegri sjúkrahús-
dvöl og stytta þá dvöl sem er
óhjákvæmileg, og í þeirri viðleitni
hefur þessum aðilum orðið nokkuð
ágengt.
En nú er komið að erfiðasta
hjallanum, að því að komast að því
hvaða meðferð er raunverulega
árangursrík, innræta sjúklingum,
læknum og stjórnmálamönnum
sjálfsaga, og að beina kröftum
hinna snjöllu bandarísku vísinda-
manna í átt til þeirra heilsugæslu-
vandamála sem raunverulega eru
Bandaríkjamönnum dýrkeyptust,
bæði hvað varðar fé og auma líðan
sjúklinganna.
Vandinn að ákvarða í hverju
gagnleg umönnun sé fólgin
Af þeim verkum sem bíða fram-
undan er ekkert flóknara viður-
eignar en að komast að því hvaða
aðgerðir hafa raunverulega áhrif á
þann sjúkleika sem sjúklinginn
hrjáir, með öðrum orðum að
ákvarða í hverju gagnlegumönnun
er raunverulega fólgin. Á árinu