Tíminn - 09.07.1988, Síða 16

16 Tíminn
Laugardagur 9. júlí 1988
Innkaupa- og sölustörf
Verslunardeild Sambandsins óskar eftir að ráða
starfsmenn í innkaupa- og sölustörf á eftirtöldum
vörusviðum:
1. Byggingavörum í heildsölu.
2. Heimilisvörum í heildsölu.
3. Matvörum til framleiðslu fyrirtækja og stórnot-
enda.
Við leitum að frambærilegum einstaklingum með
góða málakunnáttu og æskilegt er að viðkomendur
hafi reynslu í ofangreindum störfum.
í boði er góð vinnuaðstaða, fjölbreytt og skemmti-
leg störf í viðskiptum við innlenda og erlenda aðila.
Góðir framtíðarmöguleikar.
Æskilegt er að viðkomendur geti hafið störf sem
fyrst.
Umsóknareyðublöð liggja frammi hjá starfs-
mannastjóra Sambandsins á 1. hæð Sambands-
hússins við Sölvhólsgötu, sem gefur nánari upp-
lýsingar ásamt skrifstofustjóra Verslunardeildar.
Umsóknarfrestur er til 18. þessa mánaðar.
Farið verður með umsóknir sem trúnaðarmál.
VERSLUNARDEILD
SAMBANDSINS
HOLTAGÖRÐUM • SÍMI 681266
Kaupfélagsstjóri
Starf kaupfélagsstjóra við Kaupfélag Vestmanna-
eyja er laust til umsóknar.
Umsóknarfrestur er til 25. þessa mánaðar.
Skriflegar umsóknir er greini aldur, menntun og
fyrri störf sendist kaupfélagsstjóra, Guðmundi
Búasyni og Baldvini Einarssyni starfsmannastjóra
Sambandsins, sem veitir nánari upplýsingar.
Kaupfélag Vestmannaeyja
Veslmannaeyjum
Ritari
Utanríkisráöuneytið óskar að ráða ritara til starfa í utanríkis-
þjónustunni.
Krafist er góðrar tungumálakunnáttu og góðrar vélritunar-
kunnáttu.
Eftir þjálfun í utanríkisráðuneytinu má gera ráð fyrir, að
ritarinn verði sendur til starfa í sendiráðum Islands erlendis.
Eiginhandarumsóknir með upplýsingum um aldur, menntun
og fyrri störf, sendist utanríkisráðuneytinu, Hverfisgötu 115,
150 Reykjavík fyrir 21. júlí n.k.
Utanrikisráðuneytið
Tilkynning frá
Sölu varnarliðseigna
Skrifstofa vor og verslanir verða lokaðar
frá 18. júlí til 15. ágúst vegna sumarleyfa.
Sala varnarliðseigna.
BÆKUR

Oddi á Rangárvöllum.
Oddaverjar
og Haukdælir
Jón Thor Haraldsson:
Ósigur Oddaverja,
Sagnfræðistofnun Háskóla íslands,
Reykjavík 1988.
Sturlungaöldin heillar menn
greinilega enn þá, og í þessari ritgerð
Jóns Thors Haraldssonar fá áhuga-
menn um hana enn nokkuð til að
velta fyrir sér. Hún er upphaflega
prófritgerð höfundar frá háskólan-
um í Osló, en hér þýdd á íslensku og
birt sem 22. bindi í ritsafni Sagn-
fræðistofnunar Háskóla íslands.
Vettvangur þessarar ritgerðar er
Suðurland á fyrstu öldum íslands-
byggðar, nánar til tekið fram á
Sturlungaöld. Á þeim tíma voru
tvær höfðingjaættir valda- og áhrifa-
mestar sunnanlands, Haukdælir um
það bil á því svæði sem nú heitir
Árnessýsla, og Oddaverjar þar aust-
ar, í núverandi Rangárvallasýslu. Sá
sem fyrstur hóf Oddaverja til vegs
og virðingar var ekki minni maður
en sjálfur Sæmundur fróði. Sonar-
sonur hans, Jón Loftsson, varð svo
einn áhrifamesti höfðingi landsins.
Sonur hans, Sæmundur Jónsson, var
höfuð ættarinnar um sína daga og
hélt uppi töluverðri reisn. Að honum
frá föllnum gekk hins vegar fljótt
undan þeim frændum, og urðu
Oddaverjar algjörlega undir í barátt-
unni við nágranna sína, Haukdæli.
íslenskir fræðimenn hafa lengst-
um fylgt þeirri skoðun að hnignandi
veldi Oddaverja hafi stafað af lyndis-
einkennum þeirra, þeir hafi verið
siðfágaðri og menningarlegar sinn-
aðir en nágrannar þeirra. Einnig
hefur verið bent á atriði eins og
frilluiífi og þar af leiðandi úrkynjun
sem hafi flýtt fyrir hrörnun ættarinn-
ar, eða þá að þeir hafi verið haldnir
ættardrambi, eða jafnvel að þeir hafi
einungis verið friðsamir og nægju-
samir úr hófi fram. Samkvæmt því
sem lýst er hér í bókinni hefur hver
fræðimaðurinn tekið þetta upp eftir
öðrum, að því er virðast má oftast
með lítilli eða engri gagnrýni.
Viðfangsefni Jóns Thors Haralds-
sonar hér í ritgerðinni er hins vegar
að hrekja þessa kenningu og setja
fram aðra í staðinn. Hann fer nokk-
uð vandlega í saumana á heimildum
um þá frændur, sérstaklega að því er
varðar allar hugmyndir um meint
lyndiseinkenni þeirra. Kemst hann
að þeirri niðurstöðu að þeir hafi
síður en svo verið í þeim mæli
friðsamari eða siðfágaðri en aðrir
samtímamenn þeirra að slíkt hafi
ráðið valdahruni ættarinnar. Þvert á
móti er útkoma hans sú að þeir hafi
um flest verið ámóta í þessum efnum
og aðrir menn af öðrum ættum sem
uppi voru á sama tíma.
Áftur á móti setur Jón Thor hér
fram aðra kenningu í staðinn. Hún
er sú að landsvæði það, sem yfirráða-
svæði Oddaverja tók yfir, hafi ein-
faldlega verið of lítið til þess að þeir
gætu byggt á því nokkra umtalsverða
sókn til áhrifa og valda. Til dæmis
hafi þeim af þessum sökum verið
ókleift að draga þar saman her sem
gæti staðið Haukdælum á sporði
þegar þeir fóru að beita sér af
alvöru. Þegar þetta sé haft í huga
verði menntun og siðfágun Odda-
verja, hvað þá úrkynjun þeirra
vegna margfrægs frillulífs ættfeðr-
anna Jóns og Sæmundar, talsvert
léttari á metunum en áður, ef leita
eigi þar skýringar á ósigri þeirra í
hinni miskunnarlausu valdabaráttu
Sturlungaaldar.
Ekki verður annað séð, að
minnsta kosti eftir fljótlega skoðun,
en að Jóni Thor takist hér að setja
fram talsvert sannfærandi röksemda-
færslu fyrir því að kenningin um
lyndiseinkennin sé að minnsta kosti
hæpin, ef ekki röng. Með öðrum
orðum að Oddaverjar hafi ekki skor-
ið sig svo úr sem siðfáguð prúðmenni
á Sturlungaöld að það eitt hafi
orsakað valdahrun þeirra. í ljós
kemur þvert á móti, þegar farið er í
saumana á heimildunum fyrir þeirri
skoðun, að þær virðast í rauninni
vera býsna veikar og hún öll byggjast
fremur á almennum ályktunum en á
beinni vitneskju.
Aftur kunna einhverjar efasemdir
að vakna varðandi hinn þáttinn í
niðurstöðum höfundar, þann sem
snýr að landþrengslum í Rangár-
þingi sem orsök ófaranna. Þar kem-
ur raunar á sama hátt og í hinu
tilvikinu skortur á heimildum til
sögunnar, því að til dæmis eru tölur
um mannfjölda í Árnes- og Rangár-
þingi frá þessum tíma vægast sagt
ákaflega óáreiðanlegar. Og jafnvel
þótt einhver munur hafi verið á
fólksfjölda á þessum tveimur
svæðum, og þar með möguleikum til
að draga þar saman her, þá verður
ekki séð að hann hafi verið svo
stórvægilegur að Oddaverjar hafi
þurft að þurrkast út sem valdaætt í
landinu af þeim sökum.
Framan af virðist, að því er þarna
segir, valdastaða Oddaverja ekki
síst hafa byggst á miklum tekjum
Oddakirkju. Þcgar ný viðhorf í sjálf-
stæðismálum íslensku kirkjunnar
fóru að koma til sögunnar var því
allgildum þætti undir veldi þeirra
fyrst ógnað og síðan kippt burt. Auk
þess fór það saman að um sama leyti
upphófst meðal Haukdæla einn
mesti leiðtogi sem landsmenn áttu
um þær mundir, Gissur jarl. Enginn
maður með neitt í áttina við sam-
bærilega burði til höfðingja er hins
vegar sjáanlegur meðal Oddaverja á
sama tíma. Það má því meira en
vera að það sem hér í bókinni er
nefnt ósigur Oddaverja hafi a.m.k.
að hluta til stafað af því að þeir áttu
engan þann höfðingja sem hæfur
væri til þess að halda til jafns við
Gissur.
Þetta eru þó vangaveltur um hluti
sem trúlega verður seint svarað til
nokkurrar hlítar. En þekkingu okk-
ar á fornum tíma þokar ekki áfram
nema menn ráðist á spurningar af
eljusemi og reyni að svara þeim. Jón
Thor Haraldsson hefur hér samið
hressilega og fræðilega vandaða
málsvörn fyrir Oddaverja. Einnig
sýnist hann hér hafa hnekkt býsna
röggsamlega þeirri skoðun að siðfág-
un eða góðmennska þeirra frænda
hafi valdið því sem hann nefnir
ósigur ættarinnar. í staðinn hefur
hann fært allgild rök fyrir þeirri
skoðun að landþrengsli í Rangár-
þingi hafi verið þar aðalástæðan.
Hvort sem menn vilja samþykkja
seinni skoðunina að fullu eða ekki
þá virðist hitt þó liggja ljóst fyrir að
landþrengslin hafi a.m.k. getað ver-
ið hér meðvirkur orsakavaldur, þótt
annað hafi kpmið til einnig.
Og reynslan sýnir að áhugamenn
um Sturlungaöld og atburði hennar
reynast býsna margir þegar á reynir.
Það er full ástæða til að benda öllum
þeim áhugamönnum á að lesa þessa
bók. Hún er vel samið og gott
sagnfræðirit. Hvort sem menn eru
sammála henni í öllum atriðum eða
ekki þá sýnist hitt liggja ljóst fyrir að
ekki verði um Oddaverja fjallað
með sama hætti eftir útkomu hennar
og áður. -esig