Tíminn - 12.07.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 12. júlí 1988
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvaemdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Ut í auðnina
Vaxandi áhyggjur af ástandi fyrirtækja benda til
þess að fjármagnskostnaður í landinu sé kominn
úr öllum böndum. Jafnvel þeir, sem hvað harðastir
kenningasmiðir hafa verið um sjálfkrafa aðlögun
atvinnuvega að háum raúnvöxtum og verðbóta-
þáttum, eru nú farnir að tala um nauðsyn afskipta
ríkisvalds af þessum málum. Jafnvel Alþýðuflokk-
urinn, sem um tíma virtist hallur undir frjáls-
hyggjustefnu, boðar nú að áður en þing kemur
saman í haust verði að liggja fyrir ákveðin stefna í
efnahagsmálum, annars þýði ekki að halda stjórn-
arsamstarfinu áfram.
Forustulið iðnaðarins, víglundarnir í samfélag-
inu, boða annan daginn að íslenskan gjaldmiðil
þurfi að tengja erlendum gjaldmiðli, en hinn
daginn stíga þeir fram og tilkynna að hér sé þrjátíu
til fjörutíu prósent vextir, og því sé ekki nema von
að fyrirtæki leiti eftir erlendum lánum sem fást
með allt niður í 3-4% vexti. Þetta eru hrikalegar
yfirlýsingar, og raunar lítt dulbúin tilkynning um
gjaldþrot frjálshyggjunnar. Það sem átti að jafnast
af sjálfu sér hefur versnað, og í raun verður ekki
séð í dag hvert fjármagnskostnaðurinn kemst ef
ekkert verður aðgert.
Þótt fjármagnskostnaður af erlendum lánum sé
umtalsvert lægri virðist gengisáhætta ekki reiknuð
inn í dæmið. Nú hefur dollarinn verið að hækka að
undanförnu, og lán tekin í dollurum hækka frá degi
til dags hvað sem vöxtum af þeim lánum líður. P»að
er svo athyglisvert, að þegar boðað er að fyrirtækj-
um skuli heimilt að taka erlend lán upp á einn
milljarð króna berast umsóknir um átta milljarða
króna í erlendum lánum. Sú skýring er gefin, að
vegna mikið betri vaxtakjara sé eðlilegt að menn
vilji taka lán í erlendum gjaldmiðli. Miðað við
fyrrgreindar tölur er auðséð að þeir eru margir sem
verða vonbiðlar erlenda fjármagnsins, þar sem
ekki fæst að taka átta milljarða að láni.
Erlendar lántökur og verðbréfasala, þar sem
afföll eru ákveðin eftir hentugleikum, gerir næstum
ómögulegt að hafa stjórn á innlendum peninga-
markaði. Það heyrist jafnvel úr fjármagnsfyrirtækj-
um að vaxtamálin séu orðin tóm vitleysa. Væri
bönkum skipað að lækka vexti á innlánum myndu
innlánin fara til fjárfestingarfélaganna. Sú leið
virðist því ekki fær á meðan fjárfestingarfélögin fá
að starfa svo að segja að vild. Bindiskylda banka
hjá Seðlabanka átti að þýða stjórnun á útstreymi
fjár, þ.e minnka þenslu, en bindiféð er að öllum
líkindum runnið út í umferðina í gegnum lántökur
ríksins. Pannig ber allt að sama brunni í efnahags-
málum okkur. Hingað til hefur ekki mátt minnast
á breytingu eða skerðingu á óhóflegu frjálsræði á
peningamarkaði. Þá hefur frjálshyggjuliðið ætlað
að sleppa sér. Hinsvegar eru búsifjar fyrirtækja
vegna fjármagnskostnaðar orðnar slíkar, að frekar
leita þau að átta milljörðum erlendis en líta við
innlendum verðbréfasölum og fjármagnsfyrirtækj-
um. Þau líta á þá leið eins og veginn út í auðnina.
/
garri
„Hliðhollar" veðurfréttir
Veðurstofa Suð-Vesturlands?
i 'r raka yfir suð-
-11 stiga heitir.
x yfir hálend-
. ’wmið upp I
, wertmeira.
. ‘ittfremur
\ x (slenskt
'a "’™y" ^ )vl væta
.ium kemur
; mannfólkinu
...ueið til lengdar.
^ _ a nann leggst (norðrið, kóln-
_ nins vegar á þessu landi, þegar
á heildina er litið. Norðanvindamir,
sig á megináhrifum suðlægra oj
norðlægra loftstrauma á lífið
landinu og gróðuríar. Auk þess e
hægt, án þess að gerast sekur ur
tilætlunarsemi, að kreQast þess a
starfsmenn Veðurstofunnar haf
sér eins og starfsmenn Veðurstof
íslands, lýsi veðri og veðurhorfun
en sleppi eigin raati á þvf hver:
konar veðurlag sé æskilegt fýr:
landsmenn. Þess hefur raunar lenf:
gætt hjá fréttamönnum útvarps o
sjónvarps að þeir meti gildi frétt
og upplýsinga út frá eigin bæjardyi:
nm bAtl hotta hofi hotnoA moA ti
Nú í miðri gúrkutíðinni er merki-
legt mál komið upp hér í fjölmiðla-
umræðunni. DV birti á föstudag
lesendabréf þar sem því var skýrt
og skorinort haldið fram að veður-
fréttir Sjönvarps væru „hliðhollar"
Norðlendingum. I Velvakanda
Morgunblaðsins á laugardag kom
svo aftur bréf þar sem því var
haldið fram að þessar sömu veður-
fréttir væru þvert á móti hliðhollar
íbúum suðvesturhomsins.
Hér er með öðrum orðum verið
að bera það upp á veðurfræðingana
I Sjónvarpinu að þeir taki málstað
eins landshluta á kostnað annars.
Eins og menn vita koma lægðirnar
til okkar úr suðvestri. Það þýðir að
þegar við lendum í lægðarennu þá
er gjarnan rigning og slagveður á
suðvesturhominu en betra fyrir
norðan og austan. Þegar hann
stendur aftur á móti úr norðri eða
norðaustri gengur frekar á með
rigningu og kulda norðan- og aust-
anlands, meðan oftast er þá bjart
og hlýtt syðra.
Andstæð sjónarmið
í þessari nýbyrjuðu deilu stendur
skoðanaágreiningurinn sem sagt
um það hvort veðurfræðingamir
séu hliðhollir íbúum Suðvestur-
lands eða íbúum norðanlands og
austan. Hvort það hlakki í þeim
þegar hann gengúr á með útsynn-
ingsrigningar syðra, eða þvert á
móti þegar hann leggst í kulda og
rigningar fyrir norðan og austan.
Til þessa hefur því ekki beinlínis
verið haldið fram í málinu að þessir
sömu veðurfræðingar stjómi veðr-
inu og úthiuti íbúum landshlutanna
góðviðri á víxl, allt eftir því hvemig
hver þeirra um sig sé sinnaður. Til
þess hlýtur þó innan tíðar að koma,
því að eins og allir vita eru þetta
hinir hæfustu menn á sínu sviði.
Og ekki nóg með það, því að
eins og allir vita þá er hér á ferðinni
hápólitískt mál. Skilin á milli dreif-
býlisins og þéttbýlisins á suðvestur-
horninu hafa verið mikið til um-
ræðu nú undanfarið. Eins og aliir
vita hafa dreifbýlismenn kvartað
mikið undan því að verslun, fjár-
magn og umsvif öll væru í stórum
stíl farin að færast suður. Öllum
eru í fersku minni afleiðingar
vaxtasprengingarinnar í vetur leið
fyrir fiskvinnslu og verslun á lands-
byggðinni. Að ekki sé gleymt þeim
ásökunum að allt atvinnulíf úti á
landi sé drepið í dróma fastgengis-
stefhu og hávaxtapólitíkur á sama
tíma og í Reykjavík séu nógir
peningar til að leggja í Kringluna,
ráðhúsið og skopparakringluna
sem á víst að fara að byggja uppi á
hitaveitugeymunum í Öskjuhlíð.
Og ekki má hér heldur gleyma
erfiðleikum landbúnaðarins og
þeim mönnum sem helst vilja
leggja hann allan niður.
Veðrið inn í dæmið
Og nú er sem sagt ekki annað að
sjá en að starfsmenn Veðurstofu
íslands séu að dragast af fullum
krafti inn í þessar deilur. Héðan í
frá má búast við því að grannt verði
yfir því vakað hvort einhverjum
þeirra verði það á að glotta svo sem
út í annað munnvikið ef spáin er
upp á það að hann gangi nú í
slagveður í einhverjum lands-
hlutanum.
Og núna í gúrkutíðinni á blöðun-
um mega þeir svo aldeilis eiga von
á góðu verði þeim eitthvað slíkt á.
Hendi það veðurfræðing að lýsa
ánægju sinni með gott veður á
Norður- eða Austurlandi, og þar
með rigningu syðra, þá má hann
eiga von á að fá landbúnaðarand-
stæðinga yfir sig með óbótask-
ömmum. Og kannski öfugt ef hon-
um verður á að brosa eftir sólarspá
fyrir höfuðborgarsvæðið.
Málið snýst með öðrum orðum
um sjálft jafnvægið á milli lands-
hluta, á miili dreifbýlis og þéttbýl-
isins syðra. Eins og sjá má er hér
komið upp stóralvarlegt og hápólit-
ískt mál. Að vísu getur það hent
jafnvel bestu blöð að lúta að litlu í
svokallaðri gúrkutíð, þegar aflir
eru í sumarfríum, lítið að gerast í
þjóðmálunum og fréttir þar af
leiðandi með færra móti. En skoð-
anaágreiningur á borð við þennan
er þó meðal þess frumlegasta sem
í þeim efnum hefur hingað til verið
fundið upp. Það verður fróðlegt að
fylgjast með framgangi mála að því
er varðar þcnnan nýja átakapunkt
í deilunum milli þeirra sem vilja
íslenskan landbúnað feigan og
hinna sem vilja viðhalda honum.
Garri.
VÍTT OG BREITT
Flýja íslensku hungurvofuna
Þarf maður nema að hlusta á
Flugleiðaforstjóri fræddi þjóð-
ina á því fyrir helgina að erlendir
ferðamenn héldust ekki við hér á
landi vegna matarokurs. Veslings
útlendingarnir leggja í drjúgan
kostnað til að komast til landsins,
en héðan reyna þeir að komast hið
allra skjótasta aftur til að horfalla
ekki vegna bjargarleysis.
Dæmið er einfalt. Erlendur
ferðamaður gerir ráð fyrir að
dvelja hér tiltekinn tíma og áætlar
að uppihald kosti ákveðna
upphæð. En svo bregður við að
ferðapeningarnir eru uppurðir
löngu fyrir áætlaðan brottfarardag
og væntanlegir íslandsvinir eiga
ekki málungi matar og verða að
láta flytja sig af landi brott áður en
skorturinn verður þeim að aldur-
tila.
Flugleiðir staðhæfa að óhugnan-
legt matarverð bægi erlendum
ferðamönnum frá enda fari þeim
fækkandi í fyrsta sinn í mörg ár.
Þetta er alvarlegt mál fyrir flutn-
ingafyrirtæki og ferðamannaútveg-
inn yfirleitt, en áhyggjufullum
Flugleiðamönnum er ráðlagt að
athuga hvernig verðlagningu er
háttað á þeim hótelum sem þeir
eiga og reka sjálfir.
Okurstarfsemi
En að erlendir ferðamenn flýi
land vegna matvælaverðs er lítil-
vægt hégómamál miðað við að
þurfa að búa stöðugt við þá okur-
prísa sem innfæddir verða að una.
Þeir hafa ekkert að flýja þegar
endar ná ekki saman í búreikning-
unum.
íslenskir neytendur eru orðnir
svo vanir að láta bjóða sér hvaða
ósvífni sem vera skal í sambandi
við álagningu og okur á lífsnauð-
synjum, svo sem mat og húsnæði
að þeir halda að milliliðaþvælan sé
nánast náttúrulögmál, sem ekki
má hrófla við.
Tíminn benti á dæmi í síðustu
viku um hroðalega verðlagningu
sem allir virðast steindofnir fyrir.
Mjólkurís er seldur í sjoppum og
ísbúðum með 400-500% álagningu
miðað við heildsöluverð á ísjukk-
inu út úr Mjólkursamsölunni. Ef
mjólkurverð er lagt til grundvallar
er álagningin nærri 2200%.
Verðlagsstofnun og neytenda-
samtök hafa gjarnan afskipti af
svona verslunarháttum, ekki samt
með þeim hætti að benda á milli-
liðaokrið, heldur gera samanburð
á hver okrar meira eða minna en
annar. Með svoleiðis háttarlagi er
neytendum gert meira ógagn en
gagn og álagningarpúkinn fitnar á
skyndibitunum.
Höfuðskömm
Neytendapakki málgagns við-
skiptaráðherra sagði okkur s.l.
laugardag, að hvert kíló af ýsuflaki
kostaði 280 kr. á Selfossi, í Mikla-
garði og í Hagkaupi.
Engin meinipg var þar um hvort
þetta er dýrt eða ódýrt.
Verðlag á fiski til íslenskra neyt-
enda er höfuðskömm og hefur
verið lengi. Þeir sem þarna véla um
ljúga að þeir fái svo mikið fyrir.
hann í New York, London eða
Lissabon að það verði að selja
hann yfir búðarborðið á íslandi
fyrir margfalt verð miðað við það
sem fæst fyrir fiskinn á uppboðs-
mörkuðum hér heima eða erlendis.
fréttir um fyrir hvað fiskur er
seldur á Faxamarkaði eða í
Grimsby til að sjá að það er ekki
nema brot af því verði sem neyt-
endur í Reykjavík og á Selfossi
þurfa að borga.
Stundum er haft á orði að fiskur-
inn á íslandsmiðum sé eign allra
landsmanna. En það er nú ekki
aldeilis þegar að því kemur að þeir
þurfi að fá sér í soðið. Þá mega þeir
kaupa hann dýrum dómum og í
afskaplega óheiðarlegri samkeppni
við fiskætur í fjörrum löndum.
Fiskur á að vera og getur vel
verið ódýr matur á íslandi. En
þarna þarf að okra á mörlandanum
eins og víðar og þeir sem verðgæslu
þykjast stunda láta sér ekki detta í
hug að athuga hvemig verðið verð-
ur til, heldur aðeins að upplýsa
hver okrar meira en annar.
Verðlag á matsölustöðum og í
sjoppum er með þeim hætti að
maður á bágt með að skilja að þar
skuli yfirleitt seljast nokkur matar-
biti. En þetta er ekki allt á hausn-
um þótt gjaldþrot séu með tíðasta
móti í þeirri grein okurstarfsemi.
En það er einmitt á svona stöðum
sem útlendir ferðamenn þurfa að
næra sig og þarf engan að undra
þótt skotsilfrið dugi skammt.
Matarskattur getur vegið þungt
þegar hann leggst á mörg hundruð
prósenta álagningu, sem búið er að
maka á næringuna áður en 10
prósentin bætast ofan á.
Ef það þarf alltaf útlendinga til
að taka mið af er flótti þeirra til að
forðast hungurvofuna á íslandi lýs-
andi dæmi um hvemig ekki á að
fara með þá sem kjósa að búa á
landinu allan ársins hring. OÓ