Tíminn - 16.08.1988, Side 6

6 Tíminn
Þriðjudagur 16. ágúst 1988
y Jesse Jackson:
A HERÐUM HETJA HVILDU
ÖRLÖG HEILS KYNÞÁTTAR
Eftirfarandi viðtal við
Jesse Jackson birtist í
bandaríska tímaritinu Roll-
ing Stone, sl. nóvember.
Þar minnist Jackson 7. ára-
tugarins og hvernig það var
að vera svertingi í Banda-
ríkjunum á þeim tíma.
Tímarnir breytast og
mennirnir með. A 7. ára-
tugnum var aðskilnaði kyn-
þátta strangt viðhaldið en í
dag er Jesse Jackson einn af
valdamestu mönnum í
flokki demókrata og háði
hann harða baráttu við Mic-
hael Dukakis um að verða
útnefndur forsetaframbjóð-
andi flokksins, í forseta-
kosningum sem fram fara
n.k. nóvember.
Aðskilnaðarstefnan
Hvaða augum leist þú Bandarík-
in á sjöunda áratugnum? Hvað
fannst þér um þjóðfélag þess tíma?
„Fyrir 1964 og Borgararéttinda-
lögin, þar sem aðskilnaður í
Bandaríkjunum var gerður ólög-
legur, var haldið jafn fast við lögin
um aðskilnað kynþátta hér og í
Suður-Afríku. Ég man eftir því
þegar maður fór í strætisvagna og
sá skiltið fyrir ofan höfuð bílstjór-
ans: Sæti hvítra fram í, sæti hvítra
fram í, lögbrjótar verða sóttir til
saka. Þetta var7. áratugurinn fyrir
mér. Þessi skilti minntu okkur á að
við vorum ekki fullgildir þegnar.
Það ríkti gífurlega mikill byltingar-
andi, að við værum jafn mennsk og
hver annar, að við ættum skilið að
vera frjáls.“
Hvaðan kom sú tilfinning og
hvernig varð hún hluti af borgara-
réttindahreyfingunni?
„Það má segja að það hafi verið
fengið frá Biblíunni: Við erum öll
börn Guðs. Þessi hugsun er nokk-
urs konar alheims staðfesting á því
að við erum í raun öll eitthvað. Við
vorum stöðugt að reyna að sanna
það að við værum ekki síðri, að við
værum ekki síðursiðmenntað fólk,
að vitsmunir okkar væru ekki síðri,
að lrkamlega værum við ekki síðri.
Það var eilíf barátta að sanna það
að maður væri jafngildur þegn.
Milli 1955 og 1964 var það nokk-
urs konar innri þörf að eiga skilið
að vera frjáls og það voru nægar
ytri breytingar sem sýndu að það
gæti átt sér stað. Hvort sem það var
Ernest Green, sem barðist fyrir
borgararéttindum í Little Rock
1957 eða Rosa Parks í Montgom-
ery 1955, þá voru teikn á lofti um
að við gætum brotist úr viðjunum.
Maður fylgdist með Sammy Davis,
Frank Sinatra og Dean Martin í
sjónvarpinu. Maður sá líka Harry
Belefonte eða Jackie Robinson
(hafnaboltastjarna) og hugsaði
með sér, „ef við fáum tækifæri, þá
mun okkur takast þetta“. Þessir
menn voru ekki bara meistarar,
ekki bara menn sem skiluðu vinnu
sinni vel. Þeir voru hetjur vegna
þess að á herðum þeirra hvíldu
örlög heils kynþáttar. Fólkið ber
meistarana á herðum sínum en
hetjur bera fólkið á sínum
herðum."
Kennedybræður
og King myrtir
Það var gífurlegur meðbyr með
borgararéttindahreyfingunni á 7.
áratugnum. Hvað varð af honum?
Jesse Jackson á kosningafundi.
„Við vorum að sigra. Skiltin
voru tekin niður, aðskilnaðurinn
var að líða undir lok. Við gátum
nýtt okkur kosningaréttinn og
húsnæðismálin bötnuðu. Sjálfs-
virðing okkar fór stígandi. John
Kennedy var kosinn forseti og fólk
hafði það á tilfinningunni að verið
væri að uppfylla loforð þess sem
Bandaríkin áttu að standa fyrir.
Þá var Kennedy myrtur. Svo var
dr. King myrtur. Grunurinn um
þátt stjórnarinnar í þessu morði
hefur enn ekki verið útmáður og
verður það aldrei í mínum huga.
Við vitum hver var heltekin af
Martin Luther King - það var
alríkislögreglan (FBI). Hún sagði
dr. King ógna þjóðarörygginu. í
skjölum alríkislögreglunnar stóð
að hlutverk hennar væri að trufla
og útrýma hreyfingu svertingja, að
gera óvirkan leiðtogann. Að gera
óvirkan þýddi að drepa. Ég stend
fastur á því að hreyfingin hafi ekki
bara leyst upp, heldur hafi hún
verið sprengd í sundur. Henni var
tortímt með hryðjuverkum. Og þá
var Robert Kennedy myrtur
nokkrum mánuðum seinna.
Nýir vindar tóku að blása. Þegar
Kennedy og Johnson voru forsetar
höfðum við aðgang að Hvíta hús-
inu en lengi vel vildi Nixon ekki
hitta okkur. Hann skýldi sér á bak
við hugtökin „lög“ og „regla“. Ég
var að koma úr fangelsi einn daginn
þegar ég heyrði í Robert Kennedy
í útvarpinu. Þegar hann varspurð-
ur um átökin í Birmingham (Al-
abama) sagði hann að aðskilnaður
væri ekki bara vafasamur gagnvart
lögum, heldur væri hann siðferði-
lega rangur. Ég hafði aldrei heyrt
háttsettan hvítan embættismann
segja þetta fyrr. Ég get ekki lýst
því hvað það var mér mikils virði
að heyra þessi orð. Kennedy-King
tímabilið fjallaði um muninn á
réttlátum og óréttlátum lögum, að
lögin yrðu að aðlaga sig en ekki
siðferðið. Nixon-tímabilið breytti
þessu.“
Reagan ekki
okkar maður
Árið 1980, þegar Reagan varð
frambjóðandi virtust svertingjar
skynja mjög fljótt að hann væri
ekki þeirra maður. Hvernig gátu
þeir vitað það?
„Það var 16 ára þróun fyrir tíma
Reagans. Við höfðum Goldwater,
Wallace, Nixon og nú Reagan.
Stuðningurinn við Reagan þróaðist
á þann veg að hvítir, sem lifðu við
einhvern ástæðulausan ótta, gátu
betur og betur sætt sig við hann.
Hann spilaði upp kynþáttapólitík-
ina sér til framdráttar. Reagan gaf
í skyn að dr. King hefði verið
kommúnisti og það var þungt högg.
Hann hóf líka kosningabaráttu
sína í Mississippi og það hafði
greinilega ákveðna þýðingu. Þegar
hann flutti ræðu þann dag, lýsti
Klu Klux Klan yfir stuðningi við
hann. Jafnvel þótt hann hafi ekki
viðurkennt stuðning þeirra var hér
greinilega maður sem hafði alist
upp við hefðir sem voru andstæðar
öllu sem við höfðum verið að
berjast fyrir.“
Hvernig metur þú siðferðislegt
andrúmsloft þjóðarinnar?
„Maður finnur fyrir sams konar
eigingirni og óréttlæti í samskipt-
um kynþátta nú og þá, t.d. í
átökum milli kynþátta í háskólum
landsins. Þau valda mér mestum
vonbrigðum. Þegar unga fólkið
snýst gegn hvort öðru þá erum við
komin á ansi lágt plan."
Hvað veldur þessu?
„Reagan forseti. Hann hefur
ekki í eitt einasta skipti sagt,
„Þetta er rangt. Ekki gera þetta.“
Skorturinn á siðferðislegri sýn í
Hvíta húsinu hefur fyllt skýin og
núna falla steinar kynþáttafor-
dóma af himnum ofan, líkt og súrt
regn.“
Fátækum fjölgar
Ef þú lítur um öxl, yfir síðustu
20 árin, hvað hefur orðið um
fátæka fólkið sem þjóðfélagið
mikla ætlaði sér að hífa upp af
botninum?
„Þaðerþarennþá. Bátarnirsem
vorú fastir á botninum eru ennþá
fastir og við hafa bæst fleiri bátar.
Þetta voru bændur, fólk sem bjó til
bíla, sem var í rafiðnaði, gúmmíi,
dekkjum, textíl, stáli. Þeim hefur
verið sökkt með sprengjum fjöl-
þjóðafyrirtækjanna. Menngera sér
ekki grein fyrir því hversu margir
eru fátækir. Af þeim 43 milljónum
sem búa við fátækt, er 31 milljón
hvítt fólk. Flest fátækt fólk er hvítt
eða kvenkyns eða ungt. En hvort
sem það er hvítt, svart eða brúnt,
þá er hungur jafn sársaukafullf."
Þú ólst upp í Greenville, South
Carolina, og það hefur verið sögð
um þig sú saga, að þegar þú vannst
á veitingahúsi þar hafir þú hrækt í
mat viðskiptavinanna vegna þess
að þú þoldir ekki hvíta yfirboðara
þína. Ér þetta sönn saga?
„Raunar vildi ég óska þess að ég
hefði aldrei sagt þetta, vegna þess
að það er ekki satt. Ég hataði
aldrei hvítt fólk. Kristilegt uppeldi
mitt kom í veg fyrir það. Túlkun
okkar var sú að ef maður hataði
einhvern gat maður ekki séð Guð,
maður gat ekki verið heill maður.
Kærleikurinn var vopnið. Okkar
var kennt að bæta okkur í stað þess
að verða bitur, þannig að ég fór
aldrei í gegnum haturstímabilið.
Mér fannst ástandið gremjulegt,
mér sárnaði það þjóðfélag sem leit
niður á persónu mína og ég barðist
á móti því. En ég hafði alltaf
aðgang að hvítu fólki sem reyndist
mér vel: Hvíti læknirinn sem tók á
móti mér þegar ég fæddist, hvíta
fólkið sem amma mín vann fyrir,
dómarinn sem fósturpabbi minn
vann fyrir, sem hvatti mig til að
fara í háskóla, og þjálfari minn í
Furman háskólanum sem hjálpaði
mér að fá styrk til náms við Illinois
háskólann. Ég hafði mikla og góða
reynslu af hvítu fólki.“
Sameining
hvítra og svartra
Hvernig tilfinning er það í dag,
25 til 30 árum seinna, að vera
frambjóðandi með mikið fylgi í
skoðanakönnunum og í forystu
fyrir samsteypu sem miðar að því
að sameina svarta og hvíta?
„Ég hef alltaf haft trú á því að
það væri hægt. Mfn trú hefur alltaf
verið sú að ástæðan fyrir því að
hvítir og svartir hafa ekki getað
komið sér saman er sú að þeir hafi
ekki haft aðgang hver að öðrum.
Því oftar sem ég tala í kirkjum, á
bænasamkundum og fundum fél-
aga molna þessir veggir niður. Það
segir mér að þetta sé bara spurning
um aðgang.“
Sem leiðtogi framfaravængs
Demókrataflokksins, ætlarðu að
leiða flokkinn lengra til vinstri?
„Ég ætla að leiða hann upp á við
og fram á við! Spurningin er ekki
um vinstri og hægri, heldur aftur-
ábak og áfram. Lausnin er ekki
taumlaust frjálslyndi né hreyfing-
arlaus íhaldssemi. Hún er að fara
fram á við og upp á við.“
Mikill tími fer hjá þér í að tala
við ungt fólk. Hvað finnst þér um
ástand þess í dag?
„Hvert sem ég fer - jafnvel í
skóla í dreifbýlinu og í trúarlega
einkaskóla - eru stóru vandamálin
mikil eitiirlyfjanotkun, börn að
eiga börn, ofbeldi og sjálfsmorð."
Hvers vegna er þessi mikla eitur-
lyfjanotkun? Hvað er að gerast?
„Það er erfitt að tilgreina það en
ég held að það sé ekki spurning um
að neyta þeirra ánægjunnar vegna,
heldur til að deyfa sársaukann.
„Pabbi fór aftur í vinnuna á mánu-
daginn en núna er búið að loka
smiðjunni.“ „Mamma og pabbi
hafa gert sitt besta til að halda
búskapnum gangandi en nú á að
bjóða jörðina upp.“ Svo er það
óttinn við kjarnorkustríð - maður
kemst ekki hjá því að hugsa um
það. Hluti af eiturlyfjanotkuninni
er flótti frá veruleikanum, því
mörgu ungu fólki finnst veggimir
vera farnir að þrengja að því. Við
verðum einhvern veginn að sann-
færa það um að það sé þess virði
að lifa Iífinu.“
„Enginn verður
óbarinn biskup“
Þetta ástand er ólíkt því sem þú
bjóst við þegar þú varst ungur. Þið
vissuð að þið voruð þátttakendur í
sögulegri hreyfingu. Þið voruð að
gera allt vitlaust og að breyta
þjóðfélaginu.
„Við gátum ekki sagt það þá en
við fundum fyrir því, við skynjuð-
um það. Það var pottur af gulli við
enda regnbogans ef maður fór í
háskóla og lét ekki bugast. Hafði
maður gráðu gat maður verið viss
um að fá vinnu. Maður vissi að
maður átti möguleika á að komast
áfram.“
Ertu bjartsýnn um framtíð þjóð-
arinnar í dag?
„Við lifum þetta af. Mér finnst
við, Bandaríkjamenn, hafa styrk
til að snúa aðstæðum. Við eigum
eftir að lifa af viðhorf Reagans til
svertingja, spænskumælandi fólks
og kvenna. Við eigum eftir að
vinna upp þann tíma sem við
höfum sóað. Við munum lifa það
af að hafa verið læst út úr Hvíta
húsinu. Það mun opnast á ný og þá
munum við betur kunna að meta
forseta sem sýnir umhyggju. Við
söknum slíks forseta verulega. Við
munum standa uppi eldri, vitrari
og sterkari þegar Reagan tímabilið
er á enda. „Enginn verður óbarinn
biskup.““
* (Byggt á Rolling Stone)