Tíminn - 16.08.1988, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 16. agúst 198Ö
Tíminn 7
Hvað er mikið eftir af hækkun tímakaups úr 22 aurum í 220 krónur?:
Launin 1000-faldast frá
niðurfærslunni árið 1959
„Niðurfærsla á launum, vöxtum og verðlagi.“ Þannig
hljóðaði höfuðfyrirsögn Alþýðublaðsins s.l. fimmtudag.
Sennilega ekki ósvipað og fyrir 30 árum, þegar stjórnmála-
menn gripu til beinnar niðurfærslu launa og verðlags.
Tímakaupið var þá beinlínis lækkað í krónum - var rúmlega
13% lægra í lok ársins 1959 heldur en í upphafi þess. Yerðlag
lækkaði einnig um 7-8% á sama tímabili. Vaxtalækkun var
hins vegar ekki ofarlega á baugi í þá tíð, enda fáir skuldarar
þurft að kvarta hátt undan 7% nafnvöxtum og inn á
bankabækurnar safnaði fólk peningum með 5% ársvöxtum.
Tímakaup verkamannsins nægði fyrir 4 kflóum af kartöflum og 4,2 kílóum af ýsu árið 1960...
... en aðeins fyrir 1 kflói af kartöflum og 1 kflói af ýsu sumarið 1988, þrátt fyrir meira en 1000-falda kauphækkun.
Um 5 aura kauphækkun
spólaði upp verðbólguna
I árslok 1958 hafði tímakaup
verkamanna hækkað um 27% frá
því í ársbyrjun, eða úr 19,92 kr. í
25,29 kr. á tímann (úr tæpum 20
aurum í rúma 25 aura ef niiðað er
við nýkrónur). Verðlag sem staðið
hafði í stað fyrri helming ársins tók
þá allt í einu á rás og hækkaði um
rúmlega 14% frá miðju ári til ára-
móta, sem svaraði til 31% verðbólgu
umreiknað til heils árs. Stjórnmála-
mönnum þess tíma virðast hafa óað
slíkar verðbólgutölur. Enda hafði
verðlag þá aðeins rúmlega tvöfaldast
(130%) á heilum áratug á undan,
sem svarar til í kringum 7% verð-
bólgu að meðaltali á ári.
(Arftökum þeirra 30 árum síðar
þykir væntanlega lítið til koma.
Samsvarandi tölur í þeirra skýrslum
sýna 30 földun verðlags (2900%) á
síðustu tíu árum.)
Alls 57% vísitöluhækkun
á 10árum
Fyrir þá fjölmennu kynslóð ís-
lendinga sem man tæpast minni
verðbólgu en á bilinu 20-80% á ári
getur verið forvitnilegt að líta á
launa- og verðlagsþróunina á árun-
um fyrir og eftir þessa síðustu beinu
kauplækkun sem orðið hefur í land-
inu. Taflan sýnir þróun tímakaups
verkamanna og framfærsluvísitölu,
hvort tvegga sett á 100 í árslok 1952,
og sömuleiðis hækkun á milli ára:
Des.: Tímak.: % Frf.vísit.: : %
1952 100 100
1953 100 0,0% 97 - 2,6%
1954 101 0,6% 98 1,0%
1955 121 20,6% 107 8,8%
1956 126 4,1% 114 6,8%
1957 130 2,8% 118 3,0%
1958 165 27,0% 136 15,3%
1959 143 -13,4% 126 -7,5%
1960 143 0,0% 129 2,3%
1961 159 11,0% 143 11,3%
1962 176 10,8% 157 9,6%
Sem sjá má lækkaði tímakaup
verkamanna um 13,4% og verðlag
(framfærslukostnaður) um 7,5% frá
árslokum 1958 til 1959. Verðlagið
var aftur komið í sama horf í sept-
ember 1961, en tímakaupið náði
ekki aftur sömu krónutölu fyrr en
nær 3 árum síðar þ.e. á árinu 1962.
Pá í árslok var verkamannakaupið
76% hærra en tíu árum áður. En
verðlagið (framfærsluvísitalan)
hækkaði á þeim sama áratug um
57% - sem er litlu meira heldur en
verðlag hækkaði á einu ári 1974 og
1975, á hverju ári 1978 til 1981 og
minna en á árunum 1982 og 1983.
Verðbólga á áratug (hækkun
framfærsluvísitölu) eftir 1942 hefur
verið sem hér segir:
1942-52 193%
1952-62 57%
1962-72 210%
1972-82 3297%
Sú margra tuga prósenta verð-
bólga, sem er það eina sem fólk um
og undir þrítugu þekkir, á sér því í
raun ekki nema um 15 ára sögu.
Framangreind 210% hækkun verð-
lags á árunum 1962-72 svarar til 12%
verðbólgu að meðaltali á ári.
Raunvextir á gömlu
bankabókunum
Vaxtalækkun var, sem fyrr segir,
ekki sama áhyggjuefni stjórnmála-
manna 1958 eins og nú þrem ára-
tugum síðar. Forvextir bankanna
voru 7% frá 1952-1960, hækkuðu
þá upp í 11% en lækkuðu svo aftur
í 9% til 1965. Vextir á almennum
sparisjóðsbókum voru 2% lægri á
hverju tímabili (frá 5-9%), en það
dugði samt til þess að bankarnir
skiluðu sparifjáreigendum þó
nokkrum raunvöxum á sparifé sem
ávaxtað var á bankabókum allt
milli 1952-62 tímabilið - sem er
meira en hægt er að hrósa banka-
stjórum síðasta áratugar fyrir.
Næsta áratug á eftir fór að síga á
ógæfuhliðina fyrir „gömlu banka-
bókinni" því innlánsvextir voru þá
lengst af um 7%, en verðbólgan að
meðaltali um 12% eins og fyrr
greinir.
Um 84 af hverjum 100 kr.
„hurfu“ í bönkunum
Sú rýrnun var þó hreinn hégómi
miðað við 8. áratuginn. Frá 1970-80
þrefölduðu vextirnir inneign sem
var á sparisjóðsbók allan áratuginn.
Verðlag tæplega 19 faldaðist á sama
tíma - en það þýðir að af sparifé sem
bönkunum var falið til „ávöxtunar"
árið 1970 skiluðu þeir aðeins til baka
sem nemur 16 af hverjum 100 krón-
um eftir „ávöxtun" í áratug. Bank-
arnir og þeir sem fengu peningana
lánaða skiptu á milli sín þeim 84 af
hverjum lOOkrónum semávantaði.
Þótt útlánavextir væru nokkrum
prósentum hærri er ljóst að skuldar-
ar fengu geysigóða „meðgjöf" með
lánunum sínum á 8. áratugnum.
Kannski von að þeir sem vöndust
því .um langt árabil að geta ekki
annað en stórgrætt á hverri krónu
sem þeir fengu lánaða, hversu
heimskulega sem fjárfest var fyrir
þær, stynji nú þungan undan 9-12%
raunvöxtun, eða ennþá hærri, ef
þeir hafa enn ekki áttað sig á breyt-
ingunni.
Um 50-55 kr.
í mánaðarlaun
Fyrir ungu verðbólgukynslóðina,
sem nú er að hefja störf á 40.000 til
55.000 kr. „skítakaupi" á mánuði,
getur verið fróðlegt að rifja upp, að
feður þeirra hafa margir hverjir á
sama aldri haft sem svarar 50-55
nýkrónum í mánaðarlaun fyrir 48
stunda vinnuviku. Mæður þeirra
höfðu hins vegar fæstar yfir 40
krónur, því karlataxtar og kvenna-
taxtar voru þá enn í gildi (til 1967).
Hvað við höfum grætt á 1000-földun
dagvinnulaunanna á umliðnum
þrem áratugum, gæti verið forvitni-
legt reikningsdæmi fyrir stjórnmál-
askörunga, verkalýðshreyfingu og
vinnuveitendur.
íbúð fyrir 2380 krónur
Hvað kostuðu þá hlutirnir þegar
algengustu mánaðarlaunin voru á
bilinu 40-55 krónur? Sú er þetta
skrifar minnist kaupa á lítilli 2ja
herbergja kjallaraíbúð (um 25 ára
gamalli) haustið 1962 fyrir 2830
nýkrónur (283 þús.gkr.). Ekki kæmi
á óvart að sjá þá sömu íbúð auglýsta
nú fyrir í kringum 2,8 milljónir, sem
þá einnig mundi þýða um 1000-föld-
un á verði á 26 árum. Húsnæðislán
voru þá engin til kaupa á notuðum
íbúðum né heldur lán frá almennum
lífeyrissjóðum.
En dæmið er eigi að síður
skemmtilegt fyrir þá sem gæla við
afnám verðtryggingar - væntanlega
þá einnig af 40 ára húsnæðislánum.
Hugsum okkur að kaupandi ofan-
greindrar íbúðar hefði fengið óverð-
tryggt Húsnæðisstjórnarlán fyrir
70% af kaupverðinu, um 2000 krón-
ur til 40 ára. Um þriðjungur af
láninu (góður fjórðungur af kaup-
verði íbúðarinnar) væri enn ógreidd-
ur, og afborgun væntanlega milli
60-80 krónur á ári til ársins 2002.
Kaupmætti soðningar
hrakað
Og ekki hefur 1000-föld laun-
ahækkun skilað auknum kaupmætti
á mælikvarða lang algengustu mál-
tíða íslenskra heimila fyrir tæpum
þrem áratugum. Árið 1960 kostaði
kílóið af ýsunni 3,60 kr. gamlar og
kílóið af kartöflum 1,65 kr. Nú
kostar ýsan 15700 gamlar krónur og
kartöflurnar 7900 gamlar krónur
kílóið. Verðir hefur því meira en
4000-faldast. Verkamanninum
dugði tímakaupið fyrir rúmlega 4 kg
af ýsu og 4 kg af kartöflum árið 1960
en nú þarf hann um 4 stunda laun til
að greiða fyrir sama skammt þessara
tveggja tegunda matvæla sem áður
voru á borðum lansmanna allt upp í
6 sinnum í viku. -HEI
Tímakaup hafnarverkamanns í gömlum krónum eins og skýrslur Hagstof-
unnar segja það hafa verið í lok hvers árs 1952 til 1962. Samkvæmt þeim varð
13,4% lækkun á timakaupinu frá upphafí til loka ársins 1959. I gömlum
krónum væri tímakaupið nú í kringum 22000-23000 krónur.