Tíminn - 25.08.1988, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 25. ágúst 1988
Tíminn 9
llllllll!!:
VETTVANGUR
Þorvaldur Jóhannsson, bæjarstjóri:
Af hverju jarðgöng á Austfjörðum?
Fyrstu jarðgöng hérlendis voru gerð árið 1948 í gegnum
Arnardalshamar milli ísafjarðar og Súðavíkur, lengd 0.030
km.
Strákagöng við Siglufjörð var næsta verkefni, 0.780 km:
á Iengd, opnuð árið 1967.
Oddskarðsgöng við Norðfjörð, 0.640 km, opnuð árið
1977.
Þar með eru upptaiin þau mannvirki á íslandi sem falia
undir jarðgöng í vegakerfinu, samtals 1.450 km.
Eftir að framkvæmdum í Odd-
skarði lauk, sem af mörgum sem til
þekkja var talin misheppnuð
framkvæmd, var hljótt yfir jarð-
gangnaumræðu um sinn. Þær hug-
myndir sem uppi voru um framhald
voru lagðar til hliðar í bili.
Virkjanaframkvæmdir á íslandi
hafa fært okkur reynslu og þekk-
ingu á þessu sviði og nægir þar að
nefna aðveitu- og fallgöng Búrfells-
virkjunar á sínum tíma og nú
síðast aðkomu-, fall- og frárennsl-
isgöng Blönduvirkjunar.
Austfirðingar, Vestfirðingar og
Norðlendingar lifðu þó alltaf í
voninni með að „stóri bróðir"
myndi hressast á ný og því héldu
umræður allan tímann áfram
heima fyrir. Svo fór að mönnum
brast þolinmæðin og Vestfirðingar
riðu á vaðið og tóku málin í sínar
hendur 1985 og hófu rannsóknir
1986. Ólafsfjarðarmúlinn fékk inni
í vegáætlun og nú eru framkvæmdir
þar að hefjast 12 árum eftir að
lokið var við jarðgöngin í Odd-
skarði. Til hamingju Norðlending-
ar.
Áfram er haldið undirbúnings-
rannsóknum á Vestfjörðum fyrir
harðfylgi heimamanna og skilnings
í forystuliði þingmanna jtar.
En hvað er að frétta
frá Austfjörðum?
Árið 1977 lögðu þáverandi
bæjarstjórar á Seyðisfirði og Nes-
kaupstað fram til kynningar og
umræðu hugmynd að tengingu
fjarðanna á Mið-Austurlandi með
jarðgöngum. í>ótti þetta framtak
tvímenninganna athyglisvert af
sumum, en víða var hlegið og
jafnvel skopast að hugmyndinni.
Árið 1984 fór fram jarðfræðiat-
hugun á vegum Vegagerðar ríksins
á þeim stöðum á Austurlandi þar
sem ætla má að leggja megi jarð-
göng til aðbæta samgöngur. Áðal-
áhersla var lögð á svæðið frá Seyð-
isfirði til Fáskrúðsfjarðar þ.e.a.s.
Mið-Austurland. Reynt var m.a.
að ráða í þykkt og halla hrauns og
millilaga. Ekki hefur enn verið
unnið úr þeim gögnum sem safnað
var.
Umræðan heima fyrir hélt þó
áfram aðallega í þessum tveimur
byggðarlögum (Seyðisfirði - Nes-
kaupstað) en undirtektir þing-
manna og yfirmanna samgöngu-
mála í landinu voru engar. Á
aðalfundi Sambands austfirskra
sveitarfélaga í september 1987 var
samþykkt að verja fjármagni til
könnunar á byggðaþróun á Austur-
landi með tilliti til jarðgangnagerð-
ar. Leitað var eftir aðstoð frá
Byggðastofnun í þessu skyni.
Stjórn Byggðastofnunar hafnaði
erindinu.
Á sl. vetri lagði Jónas Hallgríms-
son, varaþingmaður Austurlands,
fram þingsályktunartillögu á AI-
þingi um jarðgangnagerð á Mið-
Austurlandi, þ.e. frumkönnun og
undirbúning. Tillagan var kynnt í
sölum Alþingis, afgreidd í nefnd
en síðan hefur ekkert heyrst. Þing-
menn Austurlands sváfu á verðin-
um, en þess í stað vöknuðu þing-
menn Vesturlands og fengu í gegn
á síðustu dögum þings í vor, fjár-
veitingu til rannsókna undir
Hvalfjörð.
Einn áhugamaður um jarð-
gangnagerð á Austurlandi hafði
þetta að segja um áhuga þing-
manna: „Ólíkt hafast þeir að höfð-
ingjar í austri og vestri“.
En heimamenn voru ekki á því
að gefast upp þó á móti blési og
Seyðfirðingar ásamt stjórn S.S.A.
boðuðu til ráðstefnu um jarðgöng
á Seyðisfirði í lok maí sl. f>ar voru
mættir þingmenn kjördæmisins,
aðstoðarforstjóri Byggðastofnun-
Bensín- og olíunotkun
á bílaflota landsmanna
erca. 280 milljónir lítra
á ári. Með því að
hækka hvern lítra um
1.20 kr. og láta pen-
inga sem þannig fást
renna óskipta til jarð-
gangnagerðar næstu
15árindugarþað tilað
klára fyrirhuguð jarð-
göng í Ólafsfjarðar-
múla á Vestfjörðum og
Austfjörðum og líklega
verður afgangur til að
Ijúka öllum undirbún-
ingi fyrir Hvalfjarðar-
göng.
ar, aðstoðarvegamálastjóri og
ráðuneytisstjóri í samgönguráðu-
neytinu ásamt fleiri aðilum. Ráð-
stefna þessi var hin ágætasta og
hlaut nafnið „Borstefnan ’88“.
Ályktun borstefnunnar var m.a. á
þann veg að sett skyldi á fót
samvinnunefnd um jarðgangna-
mál, sem í væru 3 fulltrúar frá
Austurlandi og fulltrúar frá
Byggðastofnun, samgönguráðu-
neyti og Vegagerð ríkisins. Aust-
firðingar hafa þegar tilnefnt sína
fulltrúa í nefndina, en ekkert hefur
heyrst um tilnefningar frá hinum
æðri stöðum. Að lokinni „Bor-
stefnunni" ákvað stjórn S.S.A.
ásamt kaupstöðunum tveimur að
hefjast þegar handa við áframhald-
andi forrannsóknir strax í sumar.
Björn Jóhann Björnsson jarð- og
verkfræðingur var ráðinn til verks-
ins og vann hann að rannsóknum
og athugunum í júlí sl.
Enn var leitað til Byggðastofn-
unar um mótframlag í rannsóknir
þessar, en haft er fyrir satt að
forstjóri Byggðastofnunar sé lítt
hrifinn af þessum „gassagangi"
Austfirðinga og ruslakarfa stofn-
unarinnar hýsi nú beiðni þeirra.
Aðstoðarforstjórinn er hins vegar
mikill áhugamaður um jarðgöng.
Rannsóknir þær sem Björn vann
að í júlí sl. má skoða sem beint
framhald af vinnu jarðganganefnd-
ar sem þáverandi samgönguráð-
herra Matthías Bjarnason skipaði
á sínum tím, en hún skilaði áliti í
mars 1987. Nefndin átti samkvæmt
skipunarbréfi að gera tillögu um
langtímaáætlun um jarðgöng á ís-
landi, til samgöngubóta í þjóð-
vegakerfi landsins. Markmið áætl-
unarinnar er m.a. að tengja þau
byggðalög við vegakerfi landsins,
með jarðgöngum, sem ekki eiga
völ á fullnægjandi tengingu með
öðrum hætti. Seyðisfjörður og
Neskaupstaður eru staðir sem falla
undir þá skilgreiningu.
Núverandi ástand
Samgöngur til Seyðisfjarðar og
Neskaupstaðar eru þolanlegar í
4-5 mánuði á ári, þ.e.a.s. um
sumartímann og fram á haust. í 7-8
mánuði mega íbúarnir sæta þeim
afarkosti að einungis er tryggt að
fjallvegir til þeirra séu mokaðir
einu sinni í viku, en þó tvisvar ef
snjólétt er (Snjómokstursreglur
V.R. frá 1985). Á árunum 1984-
1986 voru vegir til þessara byggðar-
laga lokaðir vegna snjóa 70 daga
eða 2,3 mánuði til Neskaupstaðar,
110 daga eða 3,7 mánuði til Seyðis-
fjarðar. Þessar tölur um lokanir
eru fengnar frá samgönguráðu-
neytinu.
Staðreyndin er hins vegar sú að
þeir voru í raun miklu fleiri og í
snjóavetri er engin trygging fyrir
opnum vegi nema einu sinni í viku
eða 4-5 sinnum í hverju mánuði.
Snjóléttir vetur síðustu ára hafa
hins vegar ger t það að verkum að
ástandið hefur verið allmiklu
skárra.
Auðvitað hlýtur nútímamaður-
inn að hafna þessum takmörkunum
í jafn sjálfsögðum frumþörfum og
samgöngur eru. Annað hvort flytur
hann burt þangað sem hann getur
notið mannsæmandi samgangna,
eða hann rís upp á „afturlappirnar"
heima fyrir og krefst úrbóta. Síðari
kostinn hafa íbúar á Seyðisfirði og
í Neskaupstað valið.
Jarðgöng sem
samgöngubót
Jarðgangnagerð er ævagömul í
framkvæmd. Róntverjar byggðu
jarðgöng nokkru fyrir fæðingu
Krists, löngu áður en nokkur vissi
að ísland var til. Slík mannvirkja-
gerð fyrir samgöngur hófst þó ekki
að neinu marki fyrr en á 19. öld.
Norðmenn og Færeyingar hafa
grafið jarðgöng af kappi og
byggðastefna þeirra byggist að
hluta til á því að viðhalda byggð
sem víðast með góðum samgöng-
um. f Noregi er heildarlengd jarð-
gangna nú um 280 km og á ári
hverju bætast við u.þ.b. 15 km. f
Færeyjum eru jarðgöng nú samtals
um 23 km og þar bætast við um
1,5-2 km á ári. Verkstjóri við
fyrstu jarðgöngin f Færeyjum var
íslendingur og íslendingar hafa
komið allnokkuð við sögu í fær-
eyskri jarðgangnagerð. Nýjustu
göngin þar eru 3.055 km á lengd, á
vesturhluta Kuneyjar og tengir 100
manna byggð við Klakksvík.
Strákagöng við Siglufjörð breyttu
miklu um öryggi samgangna til
kaupstaðarins á sínum tíma, og
Múlagöngin munu hafa sömu áhrif
fyrir Ólafsfjörð þegar þeim fram-
kvæmdum lýkur.
Æskileg tímasetning
framkvæmda
og niðurröðun
í niðurstöðum jarðganganefndar
frá 1987 kemur fram að vegna
öryggis sjónarmiða sé eðlilegt að
jarðgöng í gegnum Ólafsfjarðar-
múla verði fyrst í röðinni. Sú
framkvæmd er nú inni í langtímaá-
ætlun um vegagerð og er áætlaður
verktími 3 ár frá 1988-91.
Vegna byggðaþróunar sem er
neikvæðari á Vestfjörðum en Aust-
fjörðum, og samanburður á lokun-
um vegna vegna snjóa á vetrum í
sömu landshlutum, telur nefndin
rétt að framkvæmdir við Breiða-
dalsheiði og Botnsheiði fylgi á eftir
Ólafsfjarðarmúla. Áætlaðurverk -
tími er 7 ár frá 1992-99.
Jarðgöng á Austfjörðum koma
síðan í kjölfarið. Austfirðingar
geta verið sammála niðurstöðu
nefndarinnar hvað varðar niður-
röðun verkefna, verði þau unnin
eitt fram af öðru. Hins vegar fallast
Austfirðingar ekki á að bíða
þurfi fram yfir næstu aldamót með
að byrjað verði á jarðgangnagerð
á Austurlandi.
Ástæða þess er einföld. Byggð-
irnar sem bíða eftir því í dag að
samgönguvandi þeirra verði leyst-
ur á þennan hátt, þola ekki svo
langan biðtíma. Atvinnulífið og
íbúarnir þar eru þátttakendur í því
að byggja upp velferðarlandið ís-
land og ekki svo litlir ef grannt er
skoðað. Bættar samgöngur eru
forsenda þess að slík þátttaka haldi
áfram. Aðframansögðu erljóstað
samhliða því að framkvæmdir eru
hafnar á Vestfjörðum (1992) verð-
ur rannsóknum og undirbúningi að
Ijúka á Austfjörðum (4-5 ár) og
framkvæmdir að hefjast sem allra
fyrsteftirþaðogeigi síðaren 1994.
Áætlaður framkvæmdahraði,
miðað við hefðbundna jarðgangna-
gerð (bora, sprengja, hreinsa,
styrkja) er 1,6-2 km á ári, miðað
við að unnið verði á 10 tíma vökum
5-6 daga í viku. Engin reynsla er
hérlendis á heilborun, en í Noregi
hafa þeir nýtt sér þá tækni með
góðum árangri. í Bandaríkjunum
og Sviss t.d. er algengt að fram-
kvæmdahraði hafi aukist um 40-
60% miðað við hefðbundna
aðferð. Hér ræður þó miklu um
afköstin ástand bergs í jarðgangna-
stæði.
Miðað við heildarlengd jarð-
gangna á Austurlandi í þessum
áfanga verði um 15-18 km, sem er
líkleg lengd hvor leiðin sem verður
valin, þ.e.a.s. fjarðatenging Seyð-
isfjarðar, Mjóafjarðar og Nes-
kaupstaðar, eða bein tenging út frá
fjörðunum, má gera ráð fyrir
a.m.k. 10 ára framkvæmdatíma
miðað við áðurgefnar forsendur.
Það segir okkur að árið 2005 geti
Seyðfirðingar og Norðfirðingar
ásamt landsmönnum ekið með
nokkru öryggi allt árið til og frá
þessum stöðum.
Eftir það á að huga að jarð-
gangnagerð sem framkvæmd í að
stytta vegalengd milli staða, t.d.
við Hvalfjörð og milli Reyðarfjarð-
ar og Fáskrúðsfjarðar.
Hvað kosta jarðgöng
á Austurlandi og hver
á að borga?
I skýrslu jarðganganefndar frá í
mars 1987 er áætlað að hver km í
jarðgöngum með styrkingu og mal-
bikun kosti um 128 milljónir kr.
Annar kostnaður við hver göng um
79 milljónir (forskálar, munna-
styrking o.fl.)
I Ólafsfjarðarmúla þar sem ný-
lega hefur verið gengið frá samn-
ingi við verktaka er samningsverð
pr. km ekki langt frá þessum
stærðum framreiknuðum. Hér er
því verið að tala um fjárhæð sem
getur verið um 2,5 milljarðar kr. í
jarðgöng á Austurlandi.
Já, nú hrökkva einhverjir illilega
við og spyrja: Hvaða vit er í því að
fara í framkvæmdir sem kosta
slíkar upphæðir fyrir 3-400 manns?
Það hlýtur að vera ódýrara fyrir
þjóðfélagið að flytja íbúana og þá
um leið atvinnustarfsemina sem
þar fer fram (hvert?) og gera
þessar byggðir að t.d. útivistar-
eða hvíldarstöðum fyrir nútíma-
manninn á íslandi eða erlenda
ferðamenn svo eitthvað sé nefnt.
Ef þetta er svona einfalt, væri
vel þess virði að velta ögn fyrir sér
hugmyndinni, en þar sent slíkar
vangaveltur eru svo víðsfjarri raun-
veruleikanum sem frekast er, þá
halda rannsóknir áfram og jarð-
göng verða að veruleika væntan-
Annað hvort flytur
hann burt þangað sem
hann getur notið
mannsæmandi sam-
gangna, eða hann rís
upp á „afturlappirnar"
heima fyrir og krefst úr-
bóta. Síðari kostinn
hafa íbúaráSeyðisfirði
og í Neskaupstað
valið.
lega innan ekki of langs tíma. Hér
er nefnilega ekki verið að tala um
fjárfestingu fyrir 3-4000 manns
heldur nauðsynlega samgöngubót
fyrirheilan landsfjórðung sem nt.a.
byggir afkomu sína á þessunt
byggðarlögum. Landshlutinn
Austurland er einn hlekkur, og
ekki sá veikasti í landi nútíma-
mannsins á íslandi. Heildarverð-
mæti mannvirkja á Seyðisfirði og í
Neskaupstað þ.e. hafna, gatna og
fasteigna (endurstofnverð) er talið
vera rúmir 5 milljarðar kr. Þau
verða ekki svo auðveldlega flutt
burt. Aflaverðmæti sjávarafla 1987
var frá þessum tveimur byggðar-
lögum um 1.000 milljónir kr. Fiski-
miðin úti fyrir Austfjörðum verða
heldur ekki flutt til á landakortinu.
Það er því rangt að halda þvt' fram
að það sé ekki Kringlu eða flug-
stöðvar virði að koma á mannsæm-
andi samgöngum til þeirra staða
sem af miklum krafti taka þátt í því
að skapa verðmæti sem þjóðin lifir
af og getur ekki verið án. En
hvaðan á að fá peningana? Það er
nú ekki aldeilis svo að þeir liggi á
lausu. Eða hvað? Ekki má auka
erlendar skuldir það getum við
verið sammála um. Nei, fjármagn-
ið er til innanlands, það er bara að
þora að sækja það.
Bensín- og olíunotkun á bíla-
flota landsmanna er ca. 280 mill-
jónir lítra á ári. Með því að hækka
hvern lítra um 1.20 kr. og láta
peninga sem þannig fást renna
óskipta til jarðgangnagerðar næstu
15 árin dugar það til að klára
fyrirhuguð j arðgöng í Ólafsfjarðar-
múla á Vestfjörðum og Austfjörð-
um og líklega verður afgangur til
að ljúka öllum undirbúningi fyrir
Hvalfjarðargöng. Ef þessi leið
verður valin til tekjuöflunar skerð-
ist ekki fjármagn í almenna vega-
gerð landsmanna, jarðgangnaáætl-
un verður þá haldið utan langtíma-
áætlunar um almenna vegagerð.
Fyrirsögn þessa greinarkorns er
„Af hverju jarðgöng á Austfjörð-
um?“ Lokaorðin verða svarið:
Þjóðin þarfnast þeirra. (þ.þ.þ.).
Þorvaldur Jóhannsson,
Seyðisfírði.