Tíminn - 13.09.1988, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 13. september 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR
Jón Kristjánsson:
Landbúnaðurinn
og byggðamálin
IVlikia erfíðleika hefur veriö við að glíma í landbúnaðar-
málum á undanförnuni árum. Þeir erfíðleikar hafa verið
vegna markaðsmála og samdráttar af þeim sökum, og
vegna riðunnar, auk þeirra áfalla sem ætíð verða í þessum
atvinnuvegi sem svo háður er tíönrfarinu. Loðdýraræktin
sem menn bundu miklar vonir við á einnig við mikla
erfíðleika að etja.
Landbúnaðurinn
og landsbyggðin
Erfiðleikarnir í landbúnaðar-
málunum hafa verið stór þáttur í
slæmri stöðu landsbyggðarinnar að
undanförnu. Öflugur landbúnaður
hefur ávallt verið sterkasta undir-
staðan þarásamt sjávarútveginum.
Þjónusta við landbúnaðinn hcfur
verið uppistaðan í atvinnulífi
stórra byggðarlaga á okkar mæli-
kvarða. Þess vegna cr það ekki
spurning að það á að leita allra
lciða til þess að snúa vörn í sókn í
landbúnaði og jafnframt að huga
að því með hverjum hætti má auka
fjölbreytni í atvinnulífinu í dreif-
býli.
Loðdýraræktin
Undanfarið hcfur vcrið leitað
leiða til þess að loðdýrabændur
geti þraukað þann slæma tíma í
markaðsmálum sem verið hefur og
í hönd fer. Miklu skiptir að þær
aðgerðir heppnist því vissulega
hefur loðdýraræktin létt á hefð-
bundnum búskap og skapað at-
vinnu í sveitunum. Þcgar rætt cr
um staðsctningu loðdýrabúa sem
oft er deilt á má ekki gleyma
þessum þætti. Það má ckki gleyma
því að sveitir landsins eru við-
kvæmt samfélag. Þegar bújörö fcr
í eyði brestur hlckkur í því samfé-
lagi og erfiöara verður um vik fyrir
þá sem cftir cru.
Búvörusamningarnir
Það hcl'ur því miður farið mikil
orka í þaö að tryggja undanbragða-
lausa framkvæmd búvörusamn-
ingsins við ríkið. Einkum virðast
vera hnökrar á framkvæmdinni
gagnvart þriðja aðilanum, slátur-
leyfishöfunum, sem eiga að greiða
út landbúnaðarframleiðsluna sam-
kvæmt lögum. Það er brýnt verk-
efni að koma þessum viðskiptum í
fastan farveg, einkum vaxtagreiösl-
um af óseldum birgðum sem
íþyngja sláturleyfishöfunum mjög
mikið.
Það er mikið hagsmunamál
bænda að málefni sláturleyfishafa
og vinnslustöðva séu í góðu horfi.
Nýleg dæmi sýifci stóráföll fyrir
bændastéttina cf illa fer.
Mjög áríðandi er að huga nú að
framhaldi búvörusamninganna.
hvað við tckur eftir að samnings-
tímanum lýkur. Jafnframt því
verður að huga að öllum möguleg-
um atvinnutækifærum í sveitum
sem geta stuðlað þar að byggð.
Kemur þar í hugann hvernig efla
má skógrækt, leröaþjónustu og
aðrar atvinnugreinar sem gætu
hentað i sveitum landsins. Skóg-
ræktin er vinna l'yrir framtíðina.
sem gefur ekki arö í fyrstu. Hins
vegar er fullkomlega réttlætanlegt
og rökrétt að tryggja bændum laun
við skógrækt á þeim svæðum sem
best eru til hennar fallin.
Samgöngurnar
Það hefur farið mjög í vöxt aö
svcitafólk sæki vinnu að hluta í
þéttbýli. Atvinnumál þéttbýlis-
staða eru því í vaxandi mæli hluti
af möguleikum sveitafólksins til
þess að hal'a lílsviöurværi í sínu
umhvcrfi. Þarna fara hagsmunir
sarnan. Til þess að þessir möguleik-
ar haldist verða samgöngur að vera
eins tryggar og kostur er. Hlutur
samgangna í byggðaþróun hefur
ávallt veriö mikill, en ekki síst á
það við nú. Reglur um snjómokst-
ur hljóta í framtíðinni í ríkari mæli
að taka mið af breyttum atvinnu-
háttum sveitanna og þær kröfur
sem gerðar eru í þessu efni hljóta
að vaxa. Víða ríkir nú misræmi
varöandi snjómoksturinn, þar sem
sums staðar er mokað á kostnað
ríkisins að fullu, en annars staðar
þurfa sveitarfélög að greiða hann á
móti ríkinu.
Þarna erbreytingar þörf og ráðu-
ncyti samgöngumála og vegagerðin
þurt'a að huga sérstaklega að úrbót-
um á þessu við endurskoöun á
reglum um snjómokstur. Breyttar
aðstæður og þá einkum breyttir
atvinnuhættir í sveitum gera það
nauðsynlegt.
í þagu allrar þjóðarinnar
Brýnustu verkefnin í þjóðmálum
nú eru að tryggja rekstur undir-
stööuatvinnuveganna og rétta
stöðu landsbyggðarinnar. Þessi
markmið fara saman. Þáttur land-
búnaðarins í byggðaþróuninni í
landinu er slíkur að ef hann brcstur
þá er voðinn vís. Því miður heyrast
þær raddir og eru oft háværar í
þjóðmálaumræðunni að landbún-
aðurinn sé óþarfur atvinnuvegur
og flóttinn úr hinum dreifðu byggð-
um sé náttúrulögmál sem ekkert sé
við að gera. Hins vegar hef ég
ttldrei skiliö þá menn sem ekki vilja
heldur byggöarlög með lifandi fólki
en cydd byggðarlög. Ég skil ckki
þá menn sem vilja fjölga fjölbýlis-
húsum í Reykjavík meðálíka íbúa-
fjölda og í kaupslað úti á landi,
fjölbýlishúsum með endalausum
bílastæðum og malbiki í kring. Er
það þessi borgarmynd sem menn
vilja haftt í Reykjavík í framtíö-
inni? Menn skyldu gá að því að
fólksflóttinn utan af landi skapar
Reykjavfk mikil vandamál og því
er það í þágu allrar þjóðarinnar að
styrkja landsbyggöina í sessi. Þó
einkum vegna þess að þar er undir-
staðan. Þar l'er framleiðslustarf-
semin fram.
Þorsteinn Guöjónsson:
Um Snorra í Reykholti og þá frændur
Madur segir við mig: Þú skrifar of sjaldan; annar: Ég les
það sem þú skrifar; og þar sem fæstir ná til mín með slíkt,
þó svo að þeir hugsi það, mætti ætla að þetta þýði, að ég
ætti að skrifa. Nú, ef svo væri, þá mætti reyna að segja
nokkur orð um Snorra Sturluson, því að slíkt hefur aldrei
betur við átt en nú, þegar hinn aldni Noregskonungur,
Ólafur V, er að heiðra staðinn Reykholt og minningu
Snorra með heimsókn sinni.
Ég álít Snorra hafa verið göfug-
mcnni cn ekki vesaling eða mann-
leysu, eins og stundum mætti ætla
eftir því sem um hann er ritað og
talað. (Ég cr hér að tala unt
landlægan ósið). Það sem menn
hafa helst þóst geta brigslað honum
um, giftingar dætra hans. Ingi-
bjargar, Hallberu og Þórdísar, má
alveg eins lesa á þann veg, að hann
hafi viljað sjá vel fyrir þeim með
því að gifta þær hinum efnuðustu
og voldugustu mönnum landsins.
En slíkt hefur löngum þótt eftir-
sóknarvert. Að þessir mcnn reynd-
ust konum sínum illa (nema ef vera
skyldi maður Þórdísar) er önnur
saga, en það lýsir nokkuð eðlisfari
Snorra sjálfs, að meðan hann var
nærri, var sambúð þeirra Ingibjarg-
ar og Gissurar viðunandi; návist
Snorra bætti úr.
Ég hef heyrt áhugamann um
sögu Snorra tala þannig um hann
yfir hópi útlendinga hingað kom-
inna, í ræðu sem reyndar hafði
ýmsa kosti, að óhjákvæmilega
hlaut að vekja ntjög blendnar til-
finningar áheyrenda gagnvart þess-
um íslendingi á 13. öld. „Hann
misnotaði börn sín,“ sagði ræðu-
maður. Utlendingarnir skildu þetta
svo, að Snorri hefði verið kynferð-
isafbrotamaður af verstu tegund.
Þetta leiðréttist reyndar við fyrir-
spurn, en það segir nokkuð um
„andann" í ræðunni, að hún skyldi
geta orðið þannig skilin. Og þó var
þessi ræðumaður einn af mestu
aðdáendum Snorra í nútíð vorri
hér á landil! Hvernig munu þá
hinir vera, sem eru honum and-
snúnir?
íslendingar þekkja ekki Snorra
Sturluson! Þeir gera sér rangar
hugmyndir um hann og hafa alltaf
gert, síðan þeir myrtu hann í
myrkri árið 1241. En það morð er
þjóðarskömm, sem bíður þess enn
að verða afmáð. Svo rækilega var
frá því gengið að rægja og níða
liann dauðan, að nafn hans fékk
hér enga upprcisn í nærri sex aldir,
fyrr en Norðmenn höfðu áttað sig
á því, hvílíkur maður hann var, og
svo að segja byggt á verki hans hið
nýja ríki sitt. „I sögu Noregs
samanlagðri hefur enginn Norð-
maður haft jafnmikil áhrif og ís-
lendingurinn Snorri Sturluson,"
sagði norskur prófessor við mig
eitt sinn. Ég svaraði einhverju,
sem við átti, en mér varð um leið
hugsað til þess, hvort mcnningar-
ástandið á íslandi leyfði það að
vera hreykinn af Snorra. - Frægð
Snorra hefur komið erlendis frá og
þeir hafa fúlsað við henni, alveg
eins og þeir mega helst ekki heyra
nefndan Leif heppna. Og á Eiríks-
stöðum í Haukadal, fæðingarstað
Leifs, hins alfrægasta íslendings er
enginn minnisvarði og enginn upp-
gröfturáhinum auðþekktu tóftum.
meðan varið er milljónum í að
grafa í hverskyns munkaþúfur.
Hvernig stendur á þessu? kann
einhver að spyrja og hygg ég að því
sé ekki svo mjög „erfitt að svara".
Snorri Sturluson skrifaði heiðna
goðafræði og þó svo að hann segði
að þetta væri aðcins kennslubók í
skáldskaparlist, er ekki víst að
öllum hafi litist svo á. Að minnsta
kosti segir í annálum þess tíma: „ill
rit lesin á þingi“ um það sumar,
sem Snorri réð einn mestu á Al-
þingi; mér hefur dottið í hug, að
hin „illu rit“ hafi verið Snorra-
Edda - hafi hinn káti og glaðværi
maður ncytt þess, að hann hafði
þar völdin og látið lesa það, sem
honum þótti skemmtilegast. En
hvað sem því líður, er það sann-
mæli, að rit Snorra voru ekki
beinlínis í anda rétttrúnaðar þeirr-
ar aldar - þegar rannsóknarréttur-
inn var í uppgangi sínum - og hefði
Snorri naumast getað skrifað svo
sem hann gerði, hefði hann ekki
verið ríkastur maður hér á landi
um sína daga.
Það segir mér allshcrjargoði, að
Snorri hafi haft litla skyggni- og
draumagáfu til að bera og má vera
að uppeldinu í Odda sé þar að
nokkru um að kenna, því að þar
léku um „menningarstraumar“; er-
lendir munkar með ranga drauma-
fræði tíðir gestir - freudistar þeirr-
ar aldar. „Og hefði Snorri ekki
verið heima þarna um haustið, ef
hann hefði haft draumspeki ýmsra
annarra Sturlunga," kvað goði og
hygg ég hann satt segja, enda cr
þetta augljóst um Sturlu Þórðar-
son, bróðurson Snorra, að skamm-
lífari hefði hann orðið og íslenskar
bókmenntir fátækari, ef ekki hefði
komið til draumspeki hans. Hann
marg-bjargaði sér með því að fara
eftir draumum. Þess verð ég þó að
geta, sá draumafræðingur sem ég
er að sönnu, að draumspeki forn-
manna er ekki hið sama og vísinda-
legur skilningur á eðli drauma. En
hvenær sá tími kemur, að slíkt
verði rætt til hlítar, er eftir að vita.
Þorsteinn Guðjónsson