Tíminn - 18.09.1988, Qupperneq 8

Laugardagur 17. september 1988
8 Tíminn
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavfk. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaöaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Grandamálið
Borgarstjórn Reykjavíkur hélt sinn fyrsta fund í
vikunni eftir sumarhlé. Aðalmálið, sem var á
dagskrá fundarins, var sala 78% af hlutafjáreign
Reykjavíkurborgar í Granda h/f. Það er í frásögur
færandi, að þessi margrædda sala meðal almenn-
ings var í fyrsta skipti rædd í stjórnkerfi borgarinn-
ar, því að áður hefur þetta mál hvorki verið lagt
fyrir borgarráð né borgarstjórn.
Salan á hlutabréfunum hefur í öllu verið einka-
mál íhaldsmeirihlutans, sem er svo svartur og
massífur að honum þykir ekki einu sinni taka því
að fjalla um mál, með formlega réttum hætti.
Stjórnarhættir borgarstjórnarmeirihlutans í
Reykjavík minna á aðferðir þeirra Ceaucescus í
Rúmeníu og Pinochets í Chile, sem eru stjórnend-
ur þeirrar gerðar að þeir njóta sín ekki nema sem
málpípur einveldis og einkahersveita, sem saman
eru settar af siðlitlum nafnleysingjum.
í rauninni vita fáir um það með hvaða hætti salan
á Grandabréfunum fór fram. Hitt mun þó líklegast
að borgarstjórinn hafi stjórnað verkinu og haft
stjórn Granda með sér í að koma því fram. Stjórn
Granda er að heita má eingöngu skipuð sjálfstæðis-
mönnum, einhverjum af þessum frægu nafnleys-
ingjum borgarstjórnarmeirihlutans. Þetta lið hefur
verið að pukrast með sölu borgareigna í sumarhléi
borgarstjórnar.
Sem að líkum lætur urðu ýmsir borgarfulltrúar
minnihlutans til þess að gagnrýna sölu Grandabréf-
anna, þó með þeirri undantekningu að fulltrúi
Alþýðuflokksins lét sér hana vel lynda.
Borgarfulltrúi Framsóknarflokksins, Sigrún
Magnúsdóttir, ítrekaði skýrt afstöðu sína til máls-
ins og þá gagnrýni sem varaborgarfulltrúi
flokksins, Alfreð Þorsteinsson, hafði einnig látið
uppi vegna þessa máls.
Sigrún Magnúsdóttir gagnrýndi harðlega vinnu-
brögð meirihlutans í Grandamálinu, m.a. að engin
úttekt á rekstrarstöðu fyrirtækisins, eignum þess
eða söluverðmæti hafi verið lögð fyrir borgarráð
og þar hefði engin umræða átt sér stað.
Sigrún Magnúsdóttir lagði áherslu á þá afstöðu
sína að auglýsa hefði átt hlutabréfin á almennum
markaði, enda um almannaeign að ræða. Sigrún
Magnúsdóttir kallaði allt Grandamálið, frá því að
Grandi var stofnaður árið 1985, misheppnað
fjármálaævintýri.
Þetta eru orð að sönnu. í Grandamálinu birtast
öll verstu einkenni einræðisstjórnar íhaldsins í
Reykjavík. Það er að vísu rétt að íhaldseinræðið
er orðið gamalt og e.t.v. stjórnmálafræðilegt
viðfangsefni að átta sig á fyrirbærinu. En hitt fer
ekki milli mála að ósvífni þessa einræðis fer
vaxandi með ári hverju. Meðferð Grandamálsins
er þar gleggst vitni.

ræöu sinni á aðalfundi
Stéttarsambands bænda fyrir
hálfum mánuði gerði Jón Helga-
son landbúnaðarráðherra að
umtalsefni þá staðreynd, að
byggðavandi er ekki séríslenskt
fyrirbrigði, heldur alþjóðlegt
vandamál.
Alþjóðlegt
vandamál
Sá byggðavandi, sem þá er
beint sjónum að, er ekki síst sá
vandi sem landbúnaðarhéruð og
sveitabyggðir eiga við að etja. I
máli sínu vísaði landbúnaðar-
ráðherra til fyrirlestrar, sem
skoskur prófessor flutti á ráð-
stefnu í tengslum við bresku
landbúnaðarsýninguna fyrr í
sumar, þar sem hann hugleiddi
þau áhrif, sem tækniþróun og
önnur þróun nútímaþjóðfélags
hefur haft á tilveru sveitabyggð-
ar og félagslega aðstöðu bænda-
fólks almennt.
í fyrirlestri sínum sagði skoski
prófessorinn m.a.:
„Margar ástæður og mismun-
andi liggja til þess að skapast
hefur þrýstingur um allan heim
á að búskaparháttum verði
breytt. Miklar breytingar hafa
átt sér stað, og fleiri eru fram-
undan.
Breytingar hafa ekki ein-
göngu lagst af fullum þunga á
framleiðsluskipulag landbúnað-
ar, heldur gætir áhrifa þeirra um
allt bændasamfélagið, bæði hvað
snertir efnahag og félagsleg sam-
skipti.
I þróuðum samfélögum hafa
stjórnvöld örvað tæknivæðingu
í landbúnaði, kornuppskera,
mjólkurframleiðsla og önnur
framleiðsla hefur farið sívaxandi
í sama mæli og notkun áburðar
og annarra efna. íbúum í
strjálbýli hefur fækkað, þjón-
ustu farið hnignandi og mögu-
leikar minnkað. Stefnt er niður
á við á sviði félagslegrar velferð-
ar sveitanna. Uppbygging land-
búnaðar hefur breyst, orðið
stöðugt kappsfyllri og sérhæfð-
ari, bæði hvað varðar fram-
leiðslu og búfjárrækt, en breyt-
ingar á framleiðsluvörum frá
bændum sjálfum hafa verið hæg-
fara. Enn framleiða bændur lítt
unnar vörutegundir fyrir fremur
fábrotinn markað.“
Iðnvæðing
eyðir mannabyggð
Síðan bendir prófessorinn á
að „matvælaiðnaðurinn" taki
sífellt stærra rými í þjóðfélaginu,
því að unnar framleiðsluvörur í
handhægum umbúðum fái
stöðugt vaxandi hluta markaðar-
ins. Eftirspurn er mest eftir
fullunnum framleiðsluvörum,
sem líkjast að litlu leyti þeirri
vörutegund, sem flutt er frá
bóndanum. „Ekki er nokkur
vafi á að matvælaiðnaðurinn
hefur og mun hafa í framtíðinni
stórfelld áhrif á hagkerfi land-
búnaðarins," segir hinn skoski
prófessor og bætir við: „Mikil-
vægar breytingar hafa orðið á
samfélaginu, þannig að nú er
algengast að einn eða tveir séu í
heimili. Meiri ráðstöfunartekjur
og þátttaka kvenna í launuðum
störfum utan heimilis hefur auk-
ið að mun eftirspúrn eftir tilbún-
um og hálf-tilbúnum réttum,
sem tekur lítinn tíma að mat-
búa.“
Með þessum orðum er próf-
essorinn að sýna fram á, að
úrvinnsla landbúnaðarafurða og
pökkun matvæla í handhægar
neytendaumbúðir er orðið aðal-
atriði „hagkerfis landbúnaðar-
ins“, en ekki það samfélag þar
sem frumframleiðslan á sér stað,
sveitir og bændabyggð. Miðað
við áhersluatriði hagkerfisins að
þessu leyti er Ijóst, að þess
verður krafist að bændabyggðin
og búskaparhættirnir lagi sig að
þörfum matvælaiðnaðar og
milliliða, en ekki öfugt. Krafa
iðnaðarins verður því sú að
iðnvæða landbúnaðinn og taka
ekki tillit til þeirrar stefnu, sem
bændastétt allra landa aðhyllist
og telur sér til hagsbóta sem er
að viðhalda bændabyggð sem
allra víðast. Verksmiðjubúskap-
ur gerbreytir sveitabyggð, Iegg-
ur mannabyggð víða í auðn.
„Óvænt stefna“
Prófessorinn bendir rækilega
á, að núverandi ástand í fjármál-
um landbúnaðar víða um lönd
ýti undir þessa þróun. Hann
segir að aðeins stærstu búin,
sem eru tæknivædd til fullnustu,
geti uppfyllt þær kröfur, sem
vinnslustöðvar og milliliðir gera
til framleiðenda „hráefnisins".
Ályktun hans er því þessi: „Erf-
itt er að sjá fyrir eða jafnvel
sætta sig við þær afleiðingar,
sem það hefði á landbúnaðar-
kerfið, ef svo færi að málin
þróuðust áfram á þessari braut.
Það virðist eigi að síður óumflýj-
anlegt, nema því aðeins að
stjórnvöld taki upp nýja, óvænta
stefnu og beiti sér fyrir minnk-
andi framleiðslu méð kvóta-
skiptingu í öllum landbúnaði."
Þess er að geta að fyrr í ræðu
sinni hafði prófessorinn minnst
á kvótakerfið sem andstæðu iðn-
væðingarkenninga í landbúnaði,
þegar hann var að bera saman
möguleika varðandi búhætti og
framtíðarskipulag landbúnaðar.
Framleiðslustj órn
Jón Helgason landbúnaðar-
ráðherra lagði síðan frekar út af
þessum ályktunarorðum skoska
prófessorsins og setti þau í beint
samhengi við landbúnaðarstefnu
íslenskra stjórnvalda hin síðari
ár.
Landbúnaðarráðherra sagði:
„Með búvörulögunum 1985
tókum við einmitt upp hina
nýju, óvæntu stefnu um kvóta-
skiptingu í landbúnaði til að
bjarga afkomu bænda og því
félagslega kerfi, sem þeir höfðu
byggt upp á liðnum áratugum,
þó að það gengi þvert á frjáls-
hyggjustefnu, sem ákaft hefur
verið haldið fram síðustu árin.
Almennt er nú viðurkennt að
þessi stefnumörkun hafi bjargað
íslenskum landbúnaði úr hrein-
um ógöngum og sé að koma æ
betur í ljós. Á s.l. vetri óskuðu
t.d. framleiðendur eggja og
kjúklinga að nota sér rétt bú-
vörulaganna til að stjóma fram-
leiðslu sinni, og nú hafa kar-
töflubændur einnig farið fram á
að fá aðstoð við að koma slíkri
skipan á til að komast út úr
þeirri eyðimerkurgöngu, sem
þeir vom tældir út í.“
„Lifandi landsbyggð“
Landbúnaðarráðherra vék
síðan nánar að áhyggjum Evr-
ópumanna og fleiri þjóða út af
þeirri þróun, sem ætti sér stað
víða í heiminum, að sveitabyggð
drægist saman eða hyrfi vegna
stefnu og viðhorfa í landbúnað-
ar- og landsbyggðarmálum. Evr-
ópubúar líta á búseturöskun sem
umhverfismál, röskun á um-
hverfi, þótt hér á landi megi
ráða af tali sumra að manninum
sé nánast ofaukið í umhverfinu.
í því sambandi minnti ráðherr-
ann á samþykkt Evrópuráðsins
um að efna til átaks í þágu
landsbyggðarinnar undir vígorð-
inu: „Evrópa þarfnast lifandi
landsbyggðar.“
í þessu vígorði speglast þau
viðhorf sem fram komu á svæðis-
ráðstefnu Landbúnaðar- og mat-
vælastofnunar Sameinuðu þjóð-
anna í Krakow í Póllandi nýlega,
að eyðing byggðar í afskekktum
héruðum sé stærsta umhverf-
isvandamálið. Þeir sem aðhyll-
ast slík viðhorf, sagði landbún-
aðarráðherra, viðurkenna að
maðurinn og mannlífið sé mikil-
vægasti þátturinn í umhverfi
hvers svæðis, sem síst megi
rofna.
Pröngt um mannúð
Undir þessi orð landbúnaðar-
ráðherra hljóta allir heilbrigt
hugsandi menn að taka. Hitt
væri furðulegt kaldlyndi ef menn
gleddust yfir eyddum byggðum
og hefðu yndi af því að ráfa um
mannauðar sveitir. Framsýnir
borgarbúar víða um heim, ekki
síst í Evrópu, horfa með kvíða
til þeirrar landauðnar, sem við
blasir í sveitum, eyja- og fjalla-
byggðum. Þar er það talið um-
hverfismál að vernda lands-
byggðina frá því að breytast í
mannlaus öræfi. Ekki ætti ís-
lendingum síður að vera eigin-
legt að skipa sér í hóp umhverf-
isverndarmanna með slík
viðhorf, með þá gnægð öræfa og
óbyggðar sem þeir hafa yfir að
ráða í landi sínu. Þá gerist
þröngt um mannúðina, þegar
lifandi fólki er ofaukið á byggi-
legu landi.
Áhrif á
samstarfsandann
Umræður um efnahagsmál,
stjórnarsamstarfið og framtíð
ríkisstjórnar Þorsteins Pálssonar
hafa sett mestan svip á þá viku,
sem nú er að líða. Þessar miklu
umræður eiga sér aðdraganda, í
rauninni langan, því að ferill
núverandi ríkisstjórnar hefur á
köflum verið nokkuð hnökrótt-
ur.
Hins vegar komust umræður
allar og samstarfið sjálft á nýtt
stig, þegar forsætisráðherra lýsti
yfir því við fjölmiðla, án sam-
ráðs við forystumenn samstarfs-
flokkanna, að svo nefnd niður-
færsluleið væri ekki fær og þess
vegna hafnað af hans hálfu.
Þessi yfirlýsing hafði mikil áhrif
á samstarfsandann í ríkisstjóm-
inni.
Hugmyndin að niðurfærslunni
var komin frá nefnd, sem forsæt-
isráðherra hafði sjálfur haft
fmmkvæði um að skipuð var til
þess að veita ríkisstjórninni ráð-