Tíminn - 05.11.1988, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 5. nóvember 1988
Árni Jóhannsson forstjóri Buvörudeildar Sambandsins:
Árni Jóhannsson forstjóri Búvörudeildar SÍS er í helgarviðtali
að þessu sinni en í vikunni hafa borist fregnir af áhyggjum
bændasamtakanna vegna mikillar og ólöglegrar sölu á heima-
slátruðu kindakjöti. Á sama tíma saxast ekkert á kjötfjallið og
lögleg sala á kindakjöti dregst verulega saman, sem að hluta til
má rekja til þess að á milli 500 og 1200 tonn af heimaslátruðu
kolólöglegu kjöti fyllir frystikistur margra landsmanna. Sláturleyf-
ishafar standa um þessar mundir frammi fyrir miklum erfiðleikum
og Árni sem gjörþekkir rekstur og vandamál afurðastöðvanna
eftir áratuga starf sem kaupfélagsstjóri á Blönduósi og fram-
kvæmdastóri Sölufélags Austur Húnvetninga áður en hann réðst
til búvörudeildarinnar, telur að búvörusamningurinn eins og
hann hefur verið framkvæmdur eigi verulegan þátt í því hvernig
komið er.
•.í'i'.
Bændur að svíkja sjálfa sig?
- Nú hcfur komið fram mikill sam-
dráttur í sölu á kjöti miðað við sama
tíma í fyrra, hafið þið einhverjar
skýringar á þessu“?
„Salan á kindakjöti hefur verið mjög
neikvæð undanfarna mánuði. Hins veg-
ar hefur sala á öðru kjöti aukist. Sé litið
á september kemur í Ijós að sala á
kindakjöti og nautakjöti hefur dregist
saman um þriðjung, það er lítils háttar
samdráttur í sölu á svínakjöti, en verst
er ástandið í sölu á kjúklingum en þar
er samdrátturinn um 45%. Eina aukn-
ingin er í sölu hrossakjöts, en hún er
lítils háttar. Þegar eftirspurnin dettur
svona niður hlýtur maður að spyrja sig:
þýðir þetta að neyslan er að minnka
svona mikið, eða liggja einhverjar
aðrar ástæður að baki? Er fólk að draga
við sig innkaupin, eða er að koma upp
sú staða sem við höfum óttast að
heimaslátrun á sauðfé, kindum, hross-
um og nautgripum sé að aukast mikið?
Eru menn að fara í kringum kerfið"?

- Þið vitið dæmi þess, er það ekki?
„Við vitum dæmi um að menn hafi
slátrað heima umtalsverðum fjölda
gripa. Við vitum líka dæmi þess að
menn eigi töluverðan hóp sauðfjár án
þess að hafa nokkurn fullvirðisrétt.
Eitthvað hlýtur að verða af þessu kjöti
og það er að minnsta kosti ljóst að ekki
kemur það í sláturhús. Þetta er að
sjálfsögðu mjög alvarleg þróun og
slæm, því að þarna eru bændur sjálfir
að brjóta niður þann samning sem þeir
gerðu við ríkisvaldið. Menn hafa verið
að giska á að þarna sé verið að tala um
á milli 500 og 1200 tonn af kjöti, sem
er það mikið magn að það hlýtur að
hafa áhrif á heildarsöluna á því kjöti
sem er slátrað á löglegan hátt. Þarna er
verið að bjóða til sölu vöru sem ekki
hefur hlotið þá meðferð sem heilbrigð-
isyfirvöld og löggjafinn telja eðlilegt að
hún fái og jafnframt verið að stela
sköttum og lögboðnum gjöldum af
framleiðslunni. Þetta gerist á sama
tíma og ríkið gerir átak til að uppræta
skattsvik".
Heimaslátrun er mál
Stéttarsambandsins
- Hvað ætlið þið að gera í þessu?
„Ég held að það sé viðtekin venja að
stéttarfélög haldi uppi aga innan sinna
félaga. Það þekkist ekki í verkalýðsfé-
lögum að menn selji vinnu sína undir
umsömdum töxtum. Mér finnst að
þetta snúi beint að Stéttarsambandi
bænda og tel það þess verk að sjá um
að þeirra félagar fylgi þeim leikreglum
sem Stéttarsambandið hefur sjálft sett.
Hins vegar er ef til vill í einstaka
tilfellum hægt að skilja sjónarmið
bænda sem gera þetta. Það eru til menn
sem hafa farið mjög illa út úr þessum
fækkunaraðgerðum og telja sig ekki
bundna af þeim samningum sem gerðir
voru“.
Búvörulögin vandræðabarn
-Þú talar um vandamál, er staðan
erfið í afurðasölumálum bænda um
þessar mundir?
„Staðan í þjóðfélaginu í heild er
mjög erfið. Vandi kjötframleiðanda og
okkar sem vinnum að því að selja
afurðir þeirra er einnig mikill. Kannski
má rekja hluta vandans til þess að alltaf
hefur skort langtíma stefnu í landbún-
aðarmálum frá hendi stjórnvalda og
forystumanna í íslenskum landbúnaði
og þó að stefnan hafi verið mörkuð
hefur líka skort á að henni sé fylgt eftir.
Hluta af vandanum má rekja til búvöru-
laganna frá 1985. Með þeim var því
breytt að mjólkursamlögin og slátur-
húsin voru ekki lengur með afurðirnar
í umboðssölu, heldur báru alla ábyrgð
á þeim afurðum sem þau tóku við. Þar
á ég við mjólk og kindakjöt. Með því
slitnuðu í sundur öll hagsmunatengsl
sem voru á milli vinnslustöðvanna og
bænda. Bændur eru miklu öflugri hags-
munahópur en þeir sem vinna hjá
afurðastöðvunum og þetta leiddi til
þess að hagur vinnslustöðvanna varð
iniklu verri en áður og fer versnandi.
Sláturhúsin hafa verið að tapa umtals-
verðu fé á undanförnum árum og
samanlagt tap þeirra á síðasta ári er
áætlað 150-220 milljónir. Fjármögnun
afurðalána er ekki heldur í þeim farvegi
sem okkur var lofað og birgðastaðan er
verri en áætlað var. Það hcfur ekki
verið neitt samræmi á milli þess full-
virðisréttar sem ríkið samdi við Stéttar-
samband bænda um að þeir hefðu í
sauðfjárframleiðslu og söluaðstæðna á
innanlandsmarkaði sem skapast hafa
vegna hlutfallslega minni niður-
greiðslna. Þá var heldur ekki leyfður
nema hluti þess útflutnings sem þurfti".
Ekki hægt að ganga að neinu vísu
-Ertu að segja með þessu að mark-
mið búvörusamningsins frá 1985 hafi
ekki náðst?
„Það var ekkert samræmi á milli þess
sem samið var um og hins sem menn
sýndu svo í orðum sínum og gerðum.
Salan á kindakjöti innanlands hefur
farið minnkandi m.a. vegna þess að
verðhlutfall hefur versnað miðað við
aðra neysluvöru. Markaðsstarfsemin
hefur verið ómarkviss og handahófs-
kennd. Það hefur aldrei verið hægt að
ganga að neinu vísu í þeim efnum.
Vandamálin eru aldrei leyst jafn óðum
og þau koma í ljós, menn eru gjarnan
að reyna að berja í brestina svona sex
mánuðum eftir að lausnin átti að vera
fundin og komin til framkvæmda. Það
er verið að reyna að spara peninga með
því að takmarka útflutningsbætur og
niðurgreiðslur og afleiðingin er birgða-
söfnun. Birgðir hjá Búvörudeildinni
eru um næst síðustu mánaðarmót um
25% af því afurðamagni sem við gerum
ráð fyrir að fá til meðferðar. Sé litið á
landið í heild eru kindakjötsbirgðir frá
síðasta ári um 15,5% af heildarfram-
leiðslunni á móti 9,7% í fyrra. Á
síðasta ári var útflutningurinn á kinda-
kjöti tæplega 4000 tonn, í ár getum við
búist við að flytja út um 2600 tonn.
Birgðirnar núna eru um það bil 700
tonnum meiri en þær voru í fyrra, þ.e.
þær eru um 1950 tonn á móti 1260
tonnum".
Birgðastaðan mun verri
- Hvernig stendur á þessum mikla
samdrætti í útflutningi?
„Hann má að hluta til útskýra með
því að árið 1987 var gert sérstakt átak
til að auka útflutning á kjöti, því
verkefni hefur ekki verið haldið áfram.
Líka skiptir verulegu máli að núna er
Efnahagsbandalagið lokaður markaður
fyrir okkur vegna þess að við fengum
ekki fjármagn til að endurbæta þau
sláturhús sem höfðu leyfi til að flytja út
á þann markað. Allt þetta gerir okkur
erfitt fyrir og það er alveg ljóst að verði
ekki gerðar neinar ráðstafanir verða
birgðir um næstu áramót mun meiri en
áætlað var.
Þessi mikli samdráttur bæði í fram-
leiðslu og sölu landbúnaðarafurða hef-
ur uggvænleg áhrif út um hinar dreifðu
byggðir landsins. Menn sjá það ef þeir
keyra út um sveitirnar að sumstaðar er
annarhver bær kominn í eyði. Þetta
hefur mikil og neikvæð áhrif á mannlíf-
ið á viðkomandi stöðum. Með fækkun
fólks í sveitum minnkar sú þjónusta
sem bændur þurfa að sækja í þéttbýl-
isstaði og það skapar einnig vandamál
á viðkomandi stöðum. Þetta er farið að
koma mjög skýrt fram á Iandsbyggð-
inni.meðal annars í rekstri kaupfélag-
anna.“
Sláturhúsin geta ekki staðið við
gerða samninga við bændur
- Nú eru viðskiptabankarnir búnir
að lýsa því yfir að þeir gjaldfelli
afurðalánin frá því í fyrra, hvað þýðir
það fyrir afurðastöðvarnar?
„Þeir hafa ákveðið að gjaldfella af-
urðalán vegna kjötbirgða frá síðasta
hausti núna fyrsta nóvember. Þau
koma þá væntanlega til endurgreiðslu
tuttugasta og fyrsta þessa mánaðar.
Fyrir félag sláturleyfishafa þýðir þetta
missi rekstrarfjár upp á um það bil 330
milljónir. Þessir sömu aðilar þurfa
einnig að gera upp staðgreiðslulán
ríkissjóðs frá því í fyrra sem þeir hafa
ekki staðið í skilum með og hafa
raunverulega bjargað þeim frá
greiðsluþroti.. Þá er alveg ljóst að ekki
skiptir máli hver afurðalánin verða á
nýju framleiðsluna.
Greiðsluerfiðleikarnir verða það
miklir hjá sláturhúsunum að þait hafa
enga möguleika til að standa við gerða
samninga um að greiða bændum fullt
verð fyrir haustframleiðslu sína 15.
desember eins og mælt er fyrir í lögum.
Þann 15. nóvember s.l. lánuðu við-
skiptabankarnir afurðastöðvunum
sömu krónutölu á kíló af kindakjöti og
í fyrra, en venjan er að þá séu greidd
75% af innlögðu kjöti í formi afurða-
lána. Sé miðað við að tveir þriðju af
sláturkostnaði gjaldfalli í sláturtíðinni
þýðir þetta að sláturhúsin geta greitt
sem svarar 34% af innlegginu. Þau hafa
samt sem áður reynt að færa 50% inn í
reikninga hjá bændum. Þessi minnkun
á fyrirgreiðslu hjá bönkunum kemur
beint niður á framleiðendum. Þeir fá
ekki jafn miklar greiðslur og þeir hafa
reiknað með og það kemur sér mjög
illa fyrir marga“.
- Víkjum í lokin að Búvörudeildinni
og starfsemi hennar.
„ Við erum fyrst og fremst umboðsað-
ili fyrir sláturhús kaupfélaganna en
rekum auk þess nokkra eigin starfsemi,
svo sem kjötvinnslu og annað. Það
hefur verið lögð áhersla á að reka þessa
deild með sem minnstum tilkostnaði og
jafnframt að byggja upp hér á höfuð-
borgarsvæðinu kjötvinnslu sem væri
fær um að takast á við þau mál sem hún
þyrfti að leysa. Fyrirrennari minn
Magnús Friðgeirsson var búinn að
vinna mjög mikið og gott starf og við
erum að reyna að halda því áfram. Við
leggjum áherslu á nánara og betra starf
á milli sláturleyfishafanna og búvöru-
deildarinnar og nýta húsnæði, vélakost
og þekkingu sem best, bæði hér og úti
á landi. Takmark okkar er að bjóða
góðar vörur á lágu verði og halda í
garnlar hefðir, samhliða því að þróa
nýjar leiðir í matargerð. Það er mikið
starf framundan, við ætlum að auka
markaðshlutdeild okkar og viljum
gjarnan sjá innanlandsneyslu landbún-
aðarafurða fara vaxandi. Þrátt fyrir
erfitt ástand erum við bjartsýnir. Þetta
er allt holl og góð vara“.
- Arni Gunnarsson