Tíminn - 17.12.1988, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 17. desember 1988
Gunnar Hilmarsson, stjórnarformaöur Atvinnutryggingarsjóðs og sveitarstjóri á Raufarhöfn:
HÉR ÞARF ÁKVEÐNA
FISKVINNSLUSTEFNU
Hvernig gengur afgreiðslan hjá Atvinnutryggingarsjóði
og hvenær fá fyrirtækin svör? Stjórnarformaðurinn segir
frá því hversu þungur róðurinn hefur verið að koma
sjóðnum úr vör og hefja úthlutun, en verst sé að í sumum
tilfellum geti hann ekki bjargað fyrirtækjum frá gjaidþroti.
En hvað tekur við þegar sjóðurinn hefur gert sitt? Gunnar
Hilmarsson telur nauðsynlegt að hér á landi verði mótuð
fiskvinnslustefna í framhaldi af þeirri veiðistefnu sem
stýrt hefur verið eftir undanfarin ár. Hvert fiskvinnslufyr-
irtæki þurfi t.d. að fá vinnsluleyfi líkt og útgerð þarf
veiðiheimild.
150-160 umsóknir
„Það hafa um 150-160 umsóknir borist til
sjóðsins. Þær bárust flestar í nóvember en
eru reyndar enn að berast. Það komu t.d.
sex eða sjö í dag og gær. Það hefur tekið
þetta langan tfma þar sem við höfum beðið
umsækjendur um ársreikninga og milliupp-
gjör fyrirtækjanna. Þeir hafa þurft að senda
þessi gögn og önnur með umsóknunum og
þau hafa ekki verið tilbúin í flestum tilfell-
um. Það hefur því kostað marga talsverðan
undirbúning að sækja um aðstoð úr sjóðnum
og því eru þessar umsóknir ekki allar
komnar inn. Við vitum líka um dæmi þess
að menn ætli ekki að senda inn umsókn fyrr
en eftir áramótin.
Ástandið hefur versnað gífurlega á þessu
ári. Ef menn leggja einungis fram ársreikn-
inga fyrir árið 1987 kemur vandinn ekki
fram í uppgjörinu. Þessireldri ársreikningar
sýna lausafjárstöðuna miklu betri en hún er
núna. Það eru fyrstu átta til tíu mánuðir
þessa árs sem eru verstir. Ef umsækjendur
koma ekki með milliuppgjör frá því í haust,
þurfum við að fara að miða við ársreikninga
sem ekki gefa rétta mynd af ástandinu,
nema í fæstum tilfellum.
Helsta orsök þessa vanda er aukinn fjár-
magnskostnaður og sá vandi spannar að
mestu yfir tímabilið frá ágúst 1987 til
október 1988. Þessi vandi kemur að mestu
fram í rekstrartölum þessa árs. Við teljum
jafnvel betra að bíða með umsókn fram yfir
áramót, heldur en að sækja um núna án
nokkurs uppgjörs fyrir þetta ár.“
Hvenær verður þá byrjað að úthluta úr
sjóðnum?
„Það lá vissulega mikið á því að leysa
vanda þessara aðila í sjávarútvegi og útflutn-
ingsgreinum og því erum við þegar byrjaðir
að úthluta. Það hafa því miður ekki nógu
margir verið afgreiddir ennþá. Það stafar af
því að þegar farið er af stað með svona
fyrirtæki eins og þennan sjóð, er margt sem
þarf að athuga varðandi vinnubrögð og
fleira.
Erum að afgreiða yfir þrjátíu
Þess ber einnig að geta að þessi sjóður
hefur sér til ráðuneytis samstarfsnefnd sem
skipuð er fulltrúum lánasjóða, Byggðastofn-
unar og viðskiptabanka viðkomandi aðila.
Samkvæmt reglugerð fer þessi nefnd fyrst
yfir tillögur og gefur umsagnir um fyrirtæki.
Frá þessari nefnd hafa umsóknirnar ekki
komið hraðar en þetta. Hún þarf að afgreiða
málin frá sér áður en hægt verður að
afgreiða þau frá sjóðnum. Sjóðurinn hefur
farið allt of seint af stað og róðurinn verið
þungur, en vonandi fer þetta að ganga
hraðar.
Þó er það svo að búið er að gefa um 15
fyrirtækjum staðfesta jákvæða afgreiðslu.
Eg reikna með að aðrar 15-20 slíkar af-
greiðslur séu að fæðast í þessari viku og
þeirri næstu. Þegar ég er að tala um
afgreiðslu, er um það að ræða að þeir hafa
fengið staðfest hve mikið lán þeir geta
fengið. Eftir það þurfa þeir að senda okkur
skuldalista og talsverð pappírsvinna er eftir.
Þannig er raunhæft að segja að einungis
hluti þessara umsókna verði að fullu af-
greiddur fyrir áramót."
Það hafa þá verið talsverð vandamál við
að glíma fyrir þennan unga sjóð?
„Jú, kerfið er þungt í vöfum og okkur er
sniðinn nokkuð þröngur stakkur í reglugerð-
inni. Við eigum t.d. að vera vissir um að
fyrirtækin geti staðið á eigin fótum eftir
fyrirgreiðslu okkar. í okkar þjóðfélagi, eins
og það er núna, byggir afgreiðsla að verulegu
leyti á matsatriðum. Við vitum að afkoma
sjávarútvegsins gengur í bylgjum og rekstr-
arafkoma byggir ekki bara á mannlegum
ákvörðunum. Þar skipta markaðsverð og
aflabrögð miklu máli. Það fyrsta sem kom í
ljós var, að ef við hefðum átt að miða við
daginn sem við hófum starfsemi, hefði nær
ekkert rekstrardæmi gengið upp. Ef við hins
vegar litum aftur f tímann og fram á veginn,
kom í ljós að verulegur hópur útflutningsfyr-
irtækja gat talist rekstrarhæfur.
Milljarða sparnaður
við lækkun vaxta
Þetta stafar af því að rekstrarstaðan
breytist nærri því vikulega. T.d. hafa millj-
arðar króna runnið í fjármagnskostnað hjá
þessum fyrirtækjum undanfarna mánuði.
Fyrr á þessu ári sáu menn t.d. á eftir
hundruðum þúsunda króna í vexti og kostn-
að af afurðalánum þegar uppgjör fór fram.
Allt í einu er þessi tala orðin miklu minni í
heildarkostnaðinum. Vextir hafa lækkað
hratt á stuttum tíma og þessar milljarða
króna greiðslur eru því verulega minni eins
og er. Einnig hefur komið fram lækkun á
rafmagni, fyrirtæki í sjávarútvegi fengu
greitt úr verðjöfnunarsjóði og hækkun hefur
orðið á verði afurða á mörkuðum. í niínum
huga dugar þetta samt ekki til. Við þurfum
eitthvað meira, en ég tel rétt að beðið verði
með að taka ákvörðun um það fram yfir
áramót í hve miklum mæli við þurfum t.d.
að fella gengið. Fyrr sjáum við ekki hvar við
stöndum, en ég er sannfærður urn að við
þurfum eitthvað að hreyfa gengisskráning-
una.
Fyrir utan fjármagnskostnaðinn hefur
vitlaust skráð gengi verið annað mesta böl
útflutnings- og samkeppnisgreina. Þ.e. hin
svokallaða fastgengisstefna sem felst í því að
láta bara íslensku krónuna hækka. Ég er
ansi hræddur urn að verkalýðshreyfingin
hefði illa unað því að framfærslukostnaður-
inn hefði hækkað um 25% á ári í 2-3 ár, en
launin staðið í stað.
Ég var að nefna áðan að stór hluti
fyrirtækja nær ekki því lágmarki að kallast
rekstrarhæfur. Þau fyrirtæki eru bæði stór
og smá. Það eru stóru fyrirtækin sem menn
hafa haft mestar áhyggjur af, vegna þess að
þarna er um að ræða fyrirtæki sem bera uppi
atvinnu á hverjum stað.
Stundum eru þau eina fyrirtækið á við-
komandi atvinnusvæði í sinni grein. Svo er
til í dæminu að fleiri fyrirtæki í sömu grein
eru á sama svæði og þar hefur í mörgum
tilfellum blundað lengi í mönnum að leita
sameiningar. Við getum tekið dæmigert
ástand þar sem tvö þrjú fyrirtæki eru á sama
svæði. Þau eru kannski bæði í frystingu og
saltfisk.verkun. Þau eru oftast öll eða bæði
með alla rekstrarliði. Þau eru með netaverk-
stæði, viðgerðarstofur, mötuneyti og fleiri
þætti þjónustu sem fylgir rekstrinum. Með
því að menn slái sér saman er vel hægt að ná
vissum sparnaði. Þessir aðilar gætu t.d.
komið sér saman um að vinna saltfiskinn í
öðru húsinu og haft samstarf um eitt neta-
verkstæði. Þessir ímynduðu tveir aðilar
gætu t.d. staðið frammi fyrir því að hvor um
sig missti einn togara úr útgerð sinni, en með
sameiningu og endurskipulagningu gætu
þeir sloppið við að missa skip og bætt um
leið rekstrarstöðu sína sameiginlega."
Sameining víða í gangi
Nú þykist ég vita að þú viljir ekki ræða
einstaka umsækjendur, en samt ætla ég að
spyrja þig út í þær sameiningarviðræður sem
farið hafa fram á Stöðvarfirði og Breiðdals-
vík fyrir milligöngu sjóðsins. Eins má rifja
upp úr fréttum Tímans í síðustu viku að
svipaðar viðræður hafa farið fram í Þorláks-
höfn og á Ólafsfirði.
„Það kom fljótlega í Ijós þegar við fengum
umsóknir í sjóðinn, að nokkur þessara
fyrirtækja gátu ekki uppfyllt þau skilyrði
sem Atvinnutryggingarsjóði er gert að fara
eftir. Við reyndum að segja þessum mönn-
um það eins fljótt og við gátum. Menn vissu
þá líka af þeim möguleikum sem felast í
sameiningu.
Þú nefnir þessa staði, sem allir hafa verið
í fréttum að undanförnu. í þeim tilfellum og
öðrum liggur ljóst fyrir að heimamenn verða
að hafa frumkvæði í slíkum viðræðum.
Þessu verður ekki stjórnað héðan. Við
reynum þó auðvitað að hvetja menn til að
gera þetta. Við segjurn þeim frá þeim
möguleika sem við höfum á að koma inn í
slík sameiningarmál eftir að þau eru orðin
rekstrarhæf.
Það er komið inn á það í reglugerð okkar
að við getum lánað, með veðum, einstakl-
ingum, sveitarfélögum og fyrirtækjum pen-
inga til að auka hlutafé. Einnig getum við
veitt hrein hagræðingarlán og skuldbreyting-
arlán að teknum veðum.“
„Að selja útsæðið“
„Það er held ég alveg ljóst að þetta eitt
dugir sjaldnast til. Við höfum dæmi um
fyrirtæki þar sem skuldir eru mun meiri en
tekj umöguleikar. Það er alveg sama hvernig
þau dæmi eru reiknuð. Skuldirnar aukast og
á þeim stöðum gengur dæmið bara ekki upp.
Við getum tekið einhvern ákveðinn fjörð,
sem stendur frammi fyrir því að geta greitt
skuldir fiskvinnslu og útgerðar ef togarar
staðarins yrðu seldir. En til hvers væri það?
Besta leiðin út úr slíkum ógöngum er í
mörgum tilfellum sú að auka hlutafé við-
komandi fyrirtækja. Inn í slíkar viðræður
blandast venjulega þrír aðilar. Þeir eru
viðskiptabanki fyrirtækisins, Byggðastofnun
og Fiskveiðisjóður, auk hugsanlega beinnar
aðildar ríkissjóðs eða sveitarfélags og ann-
arra viðskiptamaiina. í mörgum tilfellum
hafa þessir þrír helstu aðilar þá völ á að láta
viðkomandi fyrirtæki rúlla og verða gjald-
þrota, eða leita leiða til að gera þau
rekstrarhæf. Við gjaldþrot eru ekki aðrar
eigur seldar fyrir sannvirði en skip og
veiðikvóti. Það er eins og bóndi væri að selja
allt útsæði sitt.
Þá komum við að þeirri stóru spurningu
hvernig menn ætla að reyna að Iifa á þessum
stöðum. Ég tel að þessar stofnanir þurfi að
móta einhverja ákveðna stefnu í þessu stóra
máli. Hvað ætla þeir að ganga langt og hvað
,ætla þeir að gera?
Megrun fyrirtækja
Hugsanlega þarf að grenna fyrirtækin að
einhverju leyti, en vel getur verið að lausnin
felist í svokölluðum víkjandi lánum, en
krefjast þess þó að eigendur leggi fram
aukið hlutafé í fyrirtækin."
Hafa fyrirtæki möguleika á að „grenna
sig“ í rekstri og umsvifum?
„Það er auðvitað hugsanlegt að einhver
þeirra sem eiga tvö skip geti t.d. selt annan
togarann og keypt bát í staðinn. Það þarf þó
ekki að vera það besta sem menn geta notað
í slíkri megrun. Þeir gætu t.d losað sig við
einhverjar eignir í landi, þó að slíkt sé
auðvitað erfitt í mörgum tilfellum. Skásti
kostur þeirra er oftast sá að fá einstaklinga
eða félög til að auka hlutafé sitt, en sá kostur
er sjaldnar til staðar en ekki. Versti kostur-
inn, en því miður stundum sá eini, er
gjaldþrot, vegna þess að það eru einstakling-
arnir sem verða verst úti og það getur lamað
heilu atvinnusvæðin til lengri tíma.“
En hvað með framtíðina eftir að Atvinnu-
tryggingarsjóður hefur gert sitt og verið
lagður af? Ér eitthvað til í því að fækka megi
frystihúsum í framtíðinni svo ég taki dæmi
af því sem rætt hefur verið?
„Auðvitað má fækka frystihúsum. Það má
líka fækka bílum og það mætti fækka
verslunum í landinu.
Á stærri stöðum eru oft fleiri en eitt
frystihús. Ég þekki til dæmis að á ísafirði
stendur stórt og vel rekið frystihús, sem ekki
hefur sótt til okkar. Þar standa menn frammi
fyrir því að togari sem það hefur átt hlut í,
er að verða frystitogari. Þessum togara
hefur þetta frystihús útvegað verulegar fjár-
hæðir til fjármögnunar, en nú er verið að
breyta honum þannig að frysting í landi
minnkar verulega. Vegna þess að þeir eiga
ekki meirihluta í togaranum, standa frysti-
húsmenn varnarlausir. Á þessu sama svæði
standa þrjú frystihús og ég er viss um að
þarna mætti t.d. fækka þeim um eitt. Þetta
tek ég bara sem dæmi, en auðvitað mætti
segja svipaða sögu um aðstæður manna
víðar á landinu og efalaust má finna svipuð
dæmi úr flestum atvinnugreinum.
Hræddari við fjölgun frystihúsa
Ég er ekki reiðubúinn til að segja til um
það hvar eigi að vera frystihús og hvar ekki.
Hins vegar er ég þeirrar skoðunnar að okkur
vanti fiskvinnslustefnu, þar sem tekið yrði á
vinnslunni t.d. með leyfisveitingum. Þannig
yrði komið í veg fyrir að ef einhverjir tveir
sameinist til að leita hagræðingar í rekstri,
komi ekki þriðji aðilinn til og hefji byggingu
á nýju frystihúsi á staðnum, án jjess að
aðstæður leyfi.
Þótt eflaust sé rétt að segja að það megi
fækka frystihúsum, er ég hræddari við að
frystihúsum verði fjölgað enn frekar frá því
sem nú er. Það á reyndar ekki bara við um
frystihús, því ég tel að það eigi við fisk-
vinnslu almennt.
Ég veit dæmi þess að þegar aðilar fengu
ekki fyrirgreiðslu í viðskiptabanka sínum né
hjá Byggðastofnun eða Fiskveiðisjóði, hafi
þeir fengið framkvæmdalán úr Iðnlánasjóði.
Þess vegna rísa oft fleiri vinnsluhús í einu
byggðalagi en æskilegt getur talist.
Þess vegna er ég þess fullviss að móta
verður stefnu sem tekur við þegar þessum
aðgerðum lýkur. Þannig er líklegra að
hagræðing sem verið er að gera núna og
verður gerð, komi að raunverulegu gagni.
Með því að móta fiskvinnslustefnu til næstu
ára er síður hætta á að atvinnugreinar þessar
verði stjórnlausar eftir yfirstandandi aðgerð-
ir. í þessu sambandi held ég að rétt sé að
gera sér grein fyrir að ástand þessara
fyrirtækja er eins og það er vegna stjórnleys-
is síðastliðins árs eða lengur. Þetta er ekkert
sem gerðist í haust. Þetta á sér lengri
aðdraganda og má fyrst og fremst rekja til
rangrar fjármálastefnu.
Ég tel að nienn eigi að þurfa leyfi til
fiskvinnslu rétt eins og menn þurfa leyfi til
að veiða fisk. Annars gengur sjávarútvegur-
irtn ekki alveg upp að mínu mati. Það yrði
ekki markmiðið að skera niður það sem fyrir
er í fiskvinnslunni, heldur að stjórna því sem
bætist við á sama hátt og gert er við
veiðiflotann.“
Kristján Björnsson