Tíminn - 06.01.1989, Blaðsíða 9

Föstudagur 6. janúar 1989
Tíminn 9
III! VETTVANGUR

Reynslan af Isal
stóriðjunni
Reynsluna af viðskiptaferli ís-
lendinga við Alusuisse = ísal tel ég
vera slæma. í upphafi voru gerðir
„mjög vondir“ samningar þar sem
viðskiptaferlið er bundið í samning
sem er mjög „þvælinn“ og enda-
laust er hægt að skjóta ágreiningi
til erlends gerðardóms, (slíkt tel ég
vera vissa tegund af drottinsvikum)
ennfremur er slíkt mjög tímafrekt
og dýrt.
í annan stað eru greiðslur
bundnar við einn gjaldmiðil
(dollar) og ef verðgildi hans rýrnar
þá fellur um leið verðgildi og/eða
kaupmáttargildi greiðslna fyrir
selda orku.
Ferillinn hefur verið sá að frá
upphafi hcfur verið um „meðgjöf14
að ræða, mismikla að vísu, með
raforkusölu til fsals; (bendi á
stólparit no. 3. sem „sönnun“.
Aðeins eitt ár 1985 er nálgun að
„eðlilegu" raforkuverði sem snar-
fellur með falli dollars 1986-87-88
og er komið niður í um 35% af
verði til almenningsrafveitna og
framundan er ástand líkt og árin
1974-77 og 1981-83 þar sem verð
náði einungis um 20% til 25% af
verði til fslendinga.
Augljóst viðskipta-
legt harðrétti
Kemur þá að því atriði sem ætti
skilyrðislaust og undantekningar-
laust að vera skylda rekstraraðila
Landsvirkjunar og „íslenskra
stjórnmálamanna“, en það er að
segja upp verðákvæðum raforku-
sölusamnings við Alusuisse = ísal
frá 1984. Þykir mér rétt að birta
orðrétt uppsagnarákvæði orku-
sölusamningsins og ef eitthvað er
hægt að kalla „harðrétti" þá mun
40% til 50% verðrýrnun greiðslna
í dollar vera ómótmælanlegt harð-
rétti sem hvorugur aðilinn gat og/
eða getur gert við eða neinu um
ráðið og fellur því sú breyting
undir ákvæði 28.01 í orkusölu-
samningi. Álsamningur þingskjal
148 (útdráttur) 28. gr.
28.01. Með skriflegri tilkynn-
ingu, er gefin sé eigi minna en sex
mánuðum fyrir hvern þeirra daga,
sem tilgreindir eru hér að neðan
(eða alla þá daga), skal hvort
heldur Landsvirkjun eða ISAL
heimilt að tilkynna hinum aðilan-
um, að orðið hafi teljandi og
ófyrirsjáanleg breyting til hins
verra á aðstæðum, að frátöldum
breytingum á valdi Landsvirkjunar
eða ISALs, er hafi haft í för með
sér alvarleg áhrif á efnahagsstöðu
Landsvirkjunar eða ISALs, hvors
sem í hlut á, þannig að hún raski
jafnvæginu í samningi þessum og
valdi óeðlilegu harðrétti fyrir þann
aðila, sem í hlut á.
28.02. Þeir dagar, sem tilkynn-
ingu má miða við, skulu vera
fimmti, tíundi eða fimmtándi
árdagur þess dags er þriðji viðauki
rafmagnssamnings tekur gildi.
28.03. Jafnskjótt og slík skrifleg
tilkynning er komin fram skulu
Landsvirkjun (í samráði við ríkis-
stjórnina) og ISAL (eða Alusuisse
fyrir þess hönd) eiga með sér
samningaviðræður í góðri trú og
reyna að ná samkomulagi um
breytingu á samningi þessum, er
leysi aðilann, sem f hlut á, undan
afleiðingum umræddra breytinga á
aðstæðum eins og lýst er í málsgr.
28.01 í samningi þessum. Ef aðil-
unum tekst ekki að ná samkomu-
lagi um tilvist eða áhrif þesskonar
breytingar á aðstæðum, er hvorum
þeirra um sig heimilt að vísa þeirri
deilu, hvort sú breyting hafi orðið,
til gerðardóms samkvæmt 47. gr.
aðalsamningsins. Ef gerðardómur-
inn úrskurðar að slík breyting hafi
orðið á aðstæðum, skulu aðilarnir
reyna í góðri trú að ná samkomu-
lagi um breytingu á samningi þess-
um í ljósi niðurstaða gerðardóms-
ins. Ef þeim tekst ekki að semja
um slíka breytingu á samningnum,
er hvorum þeirra um sig heimilt að
vísa málefninu til gerðardóms sam-
kvæmt 47. gr. f aðalsamningi".
ætla ég að staldra við ákvæði
28.03, ákvæði í þeirri grein valda
því að ég kalla að mínu mati með
fullum rétti þá íslensku samnings-
| | Aætlaö verö IUS mills pr kwh til almsnningsralveitna miöaö viö lyrri rekstrartoisendur Landsvirkjunar.
— ‘ Mogulegt ’ verö el raunverö Irá 1984 næst Irá Alusuisse - Isal, kostar uppsögn samnings.
1960 1961 1962 1963 1964 t96S 1966 1967 1966 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2016 2019 2020 2021
Stólparit No. 1. á að sýna líklegan feril á verðlagningu raforku til almenningsveitna miðað við “óbreytt” ástand í stjórnun Landsvirkjunar og að samningi
við ísal=Alusuisse frá 1984 verði ekki sagt upp árið 1989, sem er fyrsta ár mögulegrar uppsagnar s.m.k. samningi.Þessum samningi ber að vísu
skylirðislaust að segja upp þar sem “ kaupmáttargildi “ greiðslna frá ísal hefur rýrnað um a.m.k. 40% á fyrstu fimm árum samningstímans.Ef að
samningnum er ekki sagt upp árið 1989 er ekki s.m.k. ákvæðum hægt að segja honum upp fyrr en 1994 og þá eru líkur á að “ kaupmáttargildi “ greiðslria
fyrirraforku sé fallið um a.m.k. 70% frá 1984 það “ tap “ mun eingöngu verða sótt í vasa almennings í landinu og mun nema allt að og jafnvel rúmlega
3.039.300.milljónum króna , þetta orðna og vaentanlega tap krefst þess skylirðislaust að íslendingar segi samningnum upp þegar á árinu 1989
s.m.k. ákvæði 28.01 í samningnum þar sem á er kveðið um “ viðskiftalegt harðrétti “ og viðbrögð við því.
. ( 8-12 mills = 36 - 54 aura pr.kwh.verðlag 1988 upphæð sem myndi nema um 20-40 þús.kr.pr. heimili í landinu.
Það er að mínu mati Alusuisse-skatturinn og greiðsla almennings fyrir " aula og/eða drottinsvika " samninga
stóriðjusinna á undanfömum árum og tími til kominn að slíkri iðju linni, ef ekki á illa að fara fyrir íslendingum)
Jöfnun raforkuverðs.þar sem fjárfesting vegna Blönduvirkjunar leggst með talsverðum þunga á fjárhag Landsvirkjunar set ég upp líklegt verð til
almenningsveitnaá,3.vegu l.útfrá fyrrirekstrarferliLandsvirkjunar.2.útffáþeimgrundvelliaðraunverðfrá ísal-samningunumfrá 1984náist,semmyndi
leiða til þess að verð lækkaði verúlega til almenningsveima 3, að um talsverða aukna skuldasöfnun yrði að ræða hjá Landsvirkjun 1989 -2005.
Stólparit No.2.á að sýna líklega skuldastöðu raforkukerfis íslendinga ef að svokölluð “Atlantal “ álbræðsla verður reist hér á landi og er þar miðað 32.mills
fullverðtryggð fáist fyrir raforkuna, en allir þankar um að semja um lægra verö en það, eru “ fjörráð við fjárhag “ íslendinga og drottinsvik
y 60
Stólparit no 3. á að sýna frávik greiðslna fr á Isal frá því sem talið er að sé "eðlilegur" verðmunur milli
verðs raforku.til almennings og til stóriðju munur sem talin er vera um 45% vegna þess að
nýtingartími framleiddrar raforku til stóriðju er helmingi lengri en til almenningsnota.stólparitið
"sannar" að ísal greiðir vart nema rúman helming þess sem telst vera " eðlilegt " findist mér það
vera ærið og þarft verkefni að fara að vinna að því að íslendingar nái eðlilegu verði fyrir orkusölu
til ísals fremur en að vera með marklitlar fjárfestingartölur um Atlantal -áformin
l l Lágmarksverö% Greitl verö sem % af veröi til almenningsveitna
1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987
P1 Skuldir miöaö viö AllantaJ stóriöjuverkefniö og 32.mills pr.kwh fullverötrvcx
Skukfir miöaö viö einga aukna stóriöju
I
( 3 1/2% arösemiskröúir af fjármagni eru inni í forsendum )
il
1980 1981 1962 1983 1984 1965 1966 1967 1968 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Bjarni Hannesson:
Alvíti til varnaðar
Að læra af fenginni reynslu hefur verið talið viturra
manna háttur og er það að öðru jöfnu.
Manni flýgur þetta í hug þegar að stóriðjumálum kemur
hér á íslandi þar virðast menn ekkert hafa lært af reynslu
fyrri ára, á þar við viðskipti við Alusuisse = ísal og fyrstu
hugmyndir og áætlanir um svokallaða Atlantal álbræðslu.
Þar er veifað marklitlum fjárfestingatölum upp á nokkra
tugi milljarða, ásamt villandi tölum um nauðsynlega stærð,
framleiðslugetu og framleiðslukostnað raforku sem er að
lágmarki til 32 mills. pr. kwh. frá þeim orkuverum sem þarf
að byggja til að þjóna 180.000. þús tonna álbræðslu ásamt
öðrum markaði, en Iítið sem ekkert hugað að því hvað
íslendingar þurfa að fá fyrir selda orku í nútíð og framtíð
þannig að þeir verði skaðlausir af sölu hennar og/eða hafi
ágóða af sölunni.
menn sem samþykktu þetta ákvæði
bæði „aula og drottinsvikara“.
Fyrsta atriði til rökstuðnings
þeirri nafngift er orðalagið „eiga
með sér samningaviðræður ígóðri
trú“. Nær hefði verið að þar stæði
„af fyllstu sanngirni“ en það er víst
ekki hugtak sem til var í hugar-
heimi samningamanna Alusisse á
þeim tíma, enda er víst búið að
reka þá báða sem skrifuðu undir
samninginn f.h. Alusuisse. (Hérer
slíkur aðili gerður að bankastjóra í
stærsta banka landsins, sérkenni-
legt siðgæði það, innskot höf.)
Annað atriði er orðalagið „Ef
aðilunum tekst ekki að ná sam-
komulagi um tilvist eða þesskonar
breytingar á aðstæðum, erhvorum
þeirra um sig heimilt að vísa þeirri
deilu, hvort sú breyting hafi orðið,
til gerðardóms samkvæmt
47.gr.aðalsamningsins. “ (Alþjóða-
stofnuninni til lausnar fjárfesting-
ardeilna (ICSID).) Að því er ég
best veit veit er þetta ákvæði afsal
á óskoruðu íslensku forræði um
atvinnurekstur hér á landi, (tilefni
til drottinsvika nafngiftarinnar).
Þriðja atriði er eftirgreint, „Ef
gerðardómurinn úrskurðar að slík
breyting hafi orðið á aðstæðum,
skulu aðilarnir reyna í góðri trú að
ná samkomulagi um breytingu á
samningi þessum í Ijósi niðurstaða
gerðardómsins. Ef þeim tekst ekki
að semja um slíka breytingu á
samningnum, erhvorum þeirra um
sig heimilt að vísa málefninu til
gerðardóms samkvæmt 47.gr. í
aðalsamningi".
Hér kemur kórónan á „þjóðern-
islega vesöld og efnahagslegan
aulahátt „hinna svokölluðu ís-
lensku samningamanna“ því þetta
gefur Alusuisse = fsal tækifæri til
að þvæla málum og ágreiningi í
mörg' ár með ærnum kostnaði fs-
lendinga fyrir erlendum gerðar-
dómi, á meðan gefst tækifæri til að
hafa hagnaðinn af „nýlenduherra-
samningi“ við íslendinga.
Siðlaus viðskiptaaðili
Harðdrægni og siðleysi koma
víðar við sögu, en við íslendinga í
Ástralíu var reynt að beita allskyns
talnalegum íþróttum til þess að sjá
til þess að hagnaður Ástrala yrði
sem minnstur. Fregnir um endalok
þeirra mála hef ég ekki, enda eru
sannanir nægar hérlendis um það
að þetta er viðskiptalega siðlaus
aðili og ber því að meðhöndla öll
mál út frá því viðhorfi og einnig þá
innlenda aðila sem verja og/eða
réttlæta fyrri viðskipti og viðskipta-
samninga við Alusuisse = ísal, og
einnig þá sem vinna á sama grunni
og gert hefur verið hingað til
gagnvart Atlantal áformunum þar
sem vinnubrögð líkjast mjög
vinnubrögðum ýmissa aðila gagn-
vart Alusuisse á undanförnum ára-
tugum. Er hér smáþæmi um hvern-
ig siðgæðisvitund et hjá álrisanum.
SÞ. 725 Fyrirspúrn (394.mál) til
iðnaðarráðherra ujn sáttargerðar-
samning ríkisstjórharinnar og Al-
usuisse. Þingskja!ý725 1985-86.
Þann 16. októbe’r 1985 sendi
A.G. Povell, forstjóri Austraswiss,
dótturfyrirtæki Alusuisse, bréf til
allra þingmanna á ástralska þing-
inu vegna umræðna þar um skatt-
svik Alusuisse í Ástralíu í tengslum
við báxft og súrálsverksmiðju í
Gove. í þessu bréfi forstjórans
segir í 8. tölulið:
(í lauslegri þýðingu.)
„Vísað er til skattkröfu íslensku
ríkisstjórnarinnar á árinu 1980 á
hendur móðurfélagi okkar, Alus-
uisse. Sú staðreynd að íslenska
ríkisstjórnin samdi um kröfu á
hendur Alusuisse, með því að taka
við 3 millj. bandaríkjadala greiðslu
út í hönd fremur en að halda við
kröfur sínar er vísbending um að
ekki var hægt að rökstyðja kröfurn-
ar. Alusuisse greiddi þcssa upphæð
út í hönd vegna þess að lögfræði-
kostnaður fyrirtækisins var að fara
yfir 3 milljónir bandaríkjadala og
sættir voru skynsamlegar út frá
viðskiptalegu sjónarmiði".
Við umræður í neðri deild 26.
nóvember 1985 var iðnaðarráð-
herra inntur eftir viðbrögðum þess-
ara ummæla forstjóra Austraswiss.
Sagðist hann mundu ræða þetta
mál við forráðamenn Alusuisse og
fá skýringar þeirra á þessu áður en
hann aðhefðist eitthvað í málinu.
Skriflegt svar óskast.
Hér er of lítið pláss til að fara
nákvæmlega ofan í saumana á
baksviði þessarar 3 m.dala greiðslu
en hún er staðfesting, að mínu
mati, á lélegri réttarstöðu Alus-
uisse hérlendis. En fyrir þessa
„Júdasarpeninga“ fékkst „syndaaf-
lausn“ sem ég ætla hér aðeins að
birta smáútdrátt úr sem hina
endanlegu röksemd fyrir heldur
óvirðulegum nafngiftum.
Er hér dæmi um siðgæðisvitund,
þjóðernislega reisn og fyrirhyggju
gagnvart framtíðinni af hálfu
„svokallaðra íslenskra samninga-.
manna“. Er þetta algerlega dæma-
laust að „fulltrúar" sjálfstæðrar
þjóðar skulu standa að slíku í
samningum við erlenda einka-
rekstraraðila. Orðrétt. Brot úr
svokölluðum -sáttargerðarsamn-
ingi. „Hvorki þessi sáttargerðar-
samningur eða neinír af skilmálum
hans né neinar samingaviðræður
eða málarekstur í sambandi við
hann skulu vera eða verða túlkuð
sem sönnun um viðurkenningu af
hálfu Alusuisse eða ISALs eða
ríkisstjórnarinnar um neina ábyrgð
afnokkru tagi, eða um gildi neinna
krafna, staðhæfinga eða röksemda,
þar á meðal þeirra, sem fram hafa
verið færðar fyrir dómnefndunum,
án þess að tæmandi sé talið, eða
um haldleysi neinna varna eða
andsvara, sem höfð hafa verið uppi
gegn þeim. Eigi heldur skal sáttar-
gerðarsamningur þessi eða nokkur
af skilmálum hans, né neinarsamn-
ingaviðræður eða málarekstur í
sambandi við hann, vera færð fram
eða við þeim tekið ísönnunarskyni
eða til annarrar notkunar í neinum
málaferlum gegn öðrum hvorum
aðilanum, nema varðandi gildis-
töku og framkvæmd sáttargerðar-
samnings þessa. “
Undir þennan og annan álíka
dæmalausan samsetning rita: Fyrir
ríkisstjórn íslands. Sverrir Her-
mannsson, iðnaðarráðherra. Fyrir
Swiss Aluminium Limited. Dr.
Bruno F. Sorato, aðalforstjóri DR.
Dietrich N. Ernst, forstjóri.
„Fjörráð við fjárhag“
Niðurstaða mín er því sú, miðað
við stöðuna um áramót 1988-89, að
meginhluta arðs af orku íslenska
fallvatna hafi verið veitt ofan í vasa
útlendinga (Isalsamingurinn) og
fyrstu viðbrögð svokallaðra
„ábyrgra aðila“ hér innanlands
gagnvart Atlantal áformunum sé
með slíku sniði og verið hefur
undanfarin 20 ár gagnvart Alus-
uisse þ.e. að ekki er gætt þeirra
atriða sem fyrst ætti að gæta að og
mestu máli skipta, en það er að
Islendingar séu og verði skaðlausir
og/eða hafi hagnað af orkusölu til
stóriðju í nútíð og framtíð.
Fyrsta gerðin til að vinna að því
markmiði er að segja upp ísal-
samningnum frá 1984, séu hinir
svokölluðu „ábyrgu aðilar“ ekki
menn til þess þá eru þeir ekki
ménn til að gæta hags íslendinga í
hugsanlegum samningum um At-
lantal stóriðjuáformin og verður
að meta gerðir þessara manna sem
„fjörráð við fjárhag“ íslendinga
þar til samningnum hefur verið
sagt upp og allar áætlanir um að
selja orku til Atlantal stóriðjunnar
á lægra verði en 32 mills pr. kwh
fullverðtryggð eru bein fjörráð við
fjárhag landsmanna.
Að síðustu legg ég til að ef
Alusuisse = Isal bætir ekki að fullu
fyrir viðskiptaharðdrægni og leið-
réttir án allra málaferla, verðrýrn-
un greiðslna fyrir orkukaup frá
samningsviðmiði 1984 þá verði Ál-
verksmiðjan við Straumsvík
þjóðnýtt bótalaust án yfirtöku
þeirra skulda erlendra aðila sem
hugsanlega verða á mannvirkjun-
um. (Lægri „bætur“ fyrir þá ósvífni
sem felást í sannanlegum viðskipta-
ferli undangenginna áratuga er vart
hægt að hugsa sér)
27/12 1988.
Bjarni Hannesson, Árnesi.
•Me