Tíminn - 08.02.1989, Page 9

Miðvikudagur 8. febrúar 1989
Tíminn 9
llllimi VETTVANGUR llllllllllllllllllll
Friöjón Guömundsson:
Hafa skal ráð þó heimskur kenni
I Tímanum þ. 8. des. sl. er grein eftir Hauk Halldórsson
form. Stéttarsambands bænda, sem m.a. varðar hina
svokölluðu „aðlögun“ búvöruframleiðslunnar í landinu.
Grein þessi er að nokkru leyti svar við þeirri gagnrýni er
birst hefur í blöðum í haust og vetur á landbúnaðarstefn-
una, stjórnun búvöruframleiðslu og margnefnd uppkaup á
fullvirðisrétti framleiðenda. Sökum þess að grein H.H.
mun ef til vill að einhverju leyti eiga rætur að rekja til skrifa
undirritaðs um landbúnaðarmál tel ég rétt að gera við hana
nokkrar athugasemdir.
Pað cr góðs viti að við séum
virtir svars, við sem erum að reyna
að benda á þá galla sem við teljum
vera á búvörulögunum og fram-
kvæmd þeirra, og með því móti að
leitast við að hjálpa til við lausn á
vandamálum landbúnaðarins á erf-
iðum tímum. Því sannast að segja
hefur ekki farið mikið fyrir slíkri
virðingu við okkur hingað til.
H.H. telur að greinarskrif gagn-
rýnenda landbúnaðarstefnunnar
beri vott um mikið vanmat á þeirri
erfiðu stöðu landbúnaðarins frá
því fyrir setningu búvörulaganna
1985. Og að það hafi verið mis-
skilningur að bændastéttin hafi átt
þess kost að halda útflutningsbóta-
kerfinu óbreyttu. Ég get ekki svar-
að fyrir aðra, en þetta er ekki rétt
að því er mig varðar. í grein, sem
birtist í Frey í mars 1985 skömmu
fyrir setningu búvörulaganna gagn-
rýndi undirritaður harðlega undir-
búning að setningu þeirra og varaði
t.d. sterklega við afnámi útflutn-
ingsbótaréttarins ellegar skerð-
ingu á honum „nema annað kæmi
í staðinn jafngilt“. Var á það bent
að ef dregið yrði úr útflutningsbót-
um yrði að nota það fé er við það
sparaðist til uppbyggingar annarra
búgreina-nýbúgreina. Varsérstök
áhersla lugð á atvinnuskógrækt í
sveitum, sem kæmi smá saman í
stað samdráttar í hefðbundinni bú-
vöruframleiðslu, þar sem þaö ætti
við.
Pað er auðvitað alveg út í hött
að spyrja hvar við stæðum án
búvörulaganna. Það hefur enginn
verið að tala um að framleiðslu-
ráðslögin gömlu ættu að standa
óhögguð um alla eilífð, heldur hitt
að það hcfði þurft að vanda betur
til búvörulaganna en gert var.
Kjarni málsins er sá að þau eru
gölluð og óhagstæð landbúnaðin-
um og dreifbýlinu að ýmsu leyti.
Og reglugerðirnar um framleiðslu-
stjórnun eru enn meira gallaðar.
Fullyrðing H.H. um að stjórn-
endur búvöruframleiðslunnar hafi
ekki síður gætt hagsmuna smærri
búanna, en þeirra stærri er vægast
sagt mjög hæpin. Ég átti í haust tal
við einn Stéttarsambandsfulltrúa.
Hann kvaðst hafa spurt félaga sína
á Stéttarsambandsfundi, -þar með
taldir forystumenn S.B. - að mig
minnir - að því hvernig þeir ætluðu
sér að gæta hagsmuna minni bú-
anna. Um það sagði hann - var
alger þögn. Þetta segir sína sögu.
Ekki skal því neitað að búvöru-
samningar S.B. við ríkisstjórnina
veita okkur tryggingu.
En eins og ég hefi áður bent á, þá
halda þeir ekki að því er varðar
sjálft afurðamagnið, svo dæmi sé
tekið. í 7. gr. samningsins íyrir
verðlagsárin 1988/89 til 1991/92
stendur m.a. svofelld málsgrein:
„Nefndin getur látið fara fram
kaup eða leigu fullvirðisréttar af
útflutningsbótafé ef hagkvæmt
þykir og fullt samkomulag verður
um. Skal þá semja sérstaklega um
að hve miklu leyti og á hvern hátt
þessi lciga eða sala kemur til frá-
dráttar því magni sem um getur í
2. gr.“
Umrædd nefnd, svokölluð fram-
kvæmdanefnd búvörusamninga, er
skipuð4 mönnum, og magn samkv.
2. gr. er „umsamið" afurðamagn
mjólkur og kindakjöts, sem ríkis-
sjóður ber fulla verðábyrgð á.
Fjögurramanna nefndin virðist
því með samningi þessum hafa
fengið fullt umboð til samninga um
skerðingu á „umsömdu" afurða-
magni, „ef það telst hagkvæmt".
Er því Ijóst að fáeinir menn geta
haft í hendi sér að stjórna með
fullviröisréttinn, þ.e.a.s. keypt
hann upp - innan vissra marka - og
gert þar með viðkomandi jarðir
óhæfar til ábúðar og í flQstum
tilvikum óseljanlegar. Saiíjpykkt
aðalfundar S.B. um þetta atriði sl.
haust breytir í raun engu þar um.
Hins vegar kveða búvörulögin
skýrt á um að útílutningsbótaféð.
sem nú nemur 5% af heildarverð-
mæti búvöruframleiðslunnar, skuli
ganga óskipt til útflutningsbóta á
kindakjöti og mjólkurafurðum.
Umrædd ráðstöfun virðist því
beinlínis andstæð ákvæðum bú-
vörulaganna. Sama er að segja um
kaup Framleiðnisjóðs á íullvirðis-
rétti. eftir öðrum leiðum. Ekki er
skilgreint í búvörusamningi hvern-
ig eigi að meta umrædda „hag-
kværnni". En Ijóst er að hún er í
reynd metin á mælistiku ríkissjóðs.
A hana er lagt einhliða peningalcgt
mat í þröngum skilningi með
skammtíma sjónarmið í huga, án
þess að meta urn leið þjóðhagsleg
og þjóðfélagsleg áhrif.
H.H. reynir að verja þessi full-
virðisréttarkaup, og telur að þau
hafi lítil sem engin áhrif til byggöa
grisjunar. Það er auðvitað fráleit
ályktun. Markmið þeirra er bein-
línis að kaupa viðkomandi bændur
út úr framleiðslunni til „ávinnings"
fyrir þá sem eftir standa, sérstak-
lega bændur með stóru búin. Þetta
veit H.H. auðvitað flestum mönn-
um betur.
H.H. telur réttilega að lengja
þurfi aðlögunartíma landbúnaðar-
ins til næstu aldamóta. Þessi viður-
kenning form. S.B. er vissulcga
ánægjuefni, og ég vænti þess fast-
lega að hann beiti sér fyrir því að
þetta verði gert.
Gallarnir á búvörulögunum cru
fleiri en of skammur aðlögunar-
tími. Gallarnir eru margir, og þaö
er óðum að koma í Ijós að flestar
eða allar aðvaranir mínar fyrir
setningu þeirra voru á rökum reist-
ar. Lögunum þarf að breyta eins
fljótt og unnt er. Um þaö mál
verður ekjji rætt hér, en undirritað-
ur cr tilbúinn að leggja fram hug-
mvndir til úrbóta þar um.
Ég er sammála H.H. um að
vandi landbúnaðarins sé stór. En
mér finnst ekki allskostar sann-
gjarnt að saka okkur sem höfum
gagnrýnt landbúnaðarstefnuna eft-
ir bestu samvisku um skilningsleysi
á þessum vanda, eða um skort á
málefnalegri umræðu og tillögum
til úrbóta. Því miöur ber alltof
mikið á því. ekki bara í umræðum
um landbúnaðarmál, heldur al-
mennt um hvaðeina, sem um er
fjallað í þjóðlífinu að röksemdir
eru ekki metnar sem skyldi efnis-
lcga heldur inikiö fremur eftir því
hvcrjir bera þær frani eda halda
þeim á lofti. Það ér því engin furða
þó manni komi æði oft í hug gamli
góði málshátturinn: „Hafa skal ráð
þó heiniskur kenni".
Kjarninn í niínum hugmyndum
um landbúnaðarmál hefur verið og
er í stuttu máli sá að það þurfí og
verði að flýta sér liægt, og ætla sér
góðan tíma til aðlögunar breyttum
viðhorfum með það meginmark-
mið í huga að viðhalda byggð um
landiö allt. Og ef það tekst ekki
vegna mistaka eða sökum van-
rækslu þá sé voðinn vís.
Mistökin í landbúnaöarstjórn-
sýslunni hafa vissulega verið marg-
vísleg. Ekki er ætlunin að tíundn
þau hér. Get þó ekki látið hjá líða
að minnast á eitt: Þó loðdýrarækt
sé ótrygg búgrein á hún vissulega
rétt á sér, ef farið er að meö gát.
En á síðustu árum hefur gerst
sorgarsaga í þcssari atvinnugrein,
sem stjórnvöld bera mikla og
þunga ábyrgð á. Áróðurstórnvalda
fyrir loðdýrarækt varóskynsamlegur
og auðvitað allt of mikill. Það var
alltof geyst af stað farið svo nú
stcfnir í algcrt öcfni. Eitt sláandi
dæmi af mörgum um fljótfærni og
flumbruhátt í stjórnsýslu, scm
undirstrikar rökscmdirnar l'yrir því
að flýta sér hægt og athuga sinn
gang. Hugsa sér hversu mikiö hel'ði
mátt gera í atvinnuskógrækt ísveit-
um - svo dæmi sé tekið - þó ekki
væri nema fyrir helming þcirra
fjármuna, sem ausiö hefur verið í
loðdýraræktina. Heföi það vcriö
gert væri ástandið n ú allt annað.
En svona er þetta hvarvetna í
þjóðlífinu svo að segja hvert scm
litiö er: Heljarstökk og kollsteyp-
ur, yfirþyrmandi öfgar í cfnahags-
málum og rekstri atvinnustööva,
svo ekki sé talað um önnur eins
ósköp og spákaupmcnnsku og ok-
urstarfscmi.
Það er fáránlegt að ætla sér að
leysa hinn svonefnda „efnahags-
vanda“ þjóöarinnar meö því aö
þjarma að landshyggöinni og sveit-
unum. Það virkar hara öfugt, cin-
faldlega vegna þess að vandi land-
búnaðarins er afleiðing „cfnahags-
vandans“ en ekki orsök.
Ef íslendingar hefðu kunnað
fótum sínum forráð í efnhagslegu
tilliti á undaníörnum árum og ára-
tugum, haft stjórn á hinni svo-
nefndu verðbólgu, stundað ráð-
deild í meðíerð fjármuna og í
rckstri fyrirtækja í stað bruðls og
óráðsíu hefðu útflutningsgreinarn-
ar verið samkeppnisfærar á erlend-
um mörkuðum og landbúnaðurinn
scnnilega alltaf staðiö á grænni
grein með útllutning á sinni
ómenguðu úrvalsframleiðslu, bæði
kjöti og mjólkurvörum. Svona er
óráðsían búin að lcika dreitbýlið
grátt, og raunar um leið á margvís-
legan hátt allan landslýð.
Nýlega sá ég í Morgunblaðinu
viðtal við Halldór Kristjánsson
bónda á Skerðingsstöðum í Reyk-
hólasveit. í viðtalinu varar Halldór
m.a. við þeirri sérstæðu hættu scm
skapast myndi ef heilar sveitir cða
héruð legðust í eyði. Þeirri hættu
að sveitirnar myndu fyllast af út-
lendingum scm hefðu alvarlcgar
afleiöingar í för með sér fyrir
þjóölífið. Þetta er þörf ábending.
Þeir íslcndingar eru alltof margir
scm liafa mjög takmarkaðan skiln-
ing á gildi dreitbýlis- og sveita-
byggða, en eru hinsvegar áfjáðir í
erlenda fcrðamenn og útlcndinga-
dekur. Þar viö bætist að ásókn
útlcndinga í að setjast hér að fcr
mjög vaxandi. Hafi Halldór á
Skerðingsstöðum þökk fyrir þessa
viðvörun.
Forseti íslands sagði í síðasta
nýársávarpi sínu að íslenska þjóðin
ætti og þyrfti að byggja landið allt.
Ég vona svo sannarlcga að sem
fleslir íslcndingar geti orðiö sam-
mála um að þetta séu orð í tíma
töluð að það sé þjóöfélagsleg nauð-
syn og bcinlínis skylda samtclags-
ins að sjá svo um að þetta verði
gcrt „jaðarbyggðirnar" svonefndu
ekkí undanskildar. En þaö sem
fyrst þarf aö gera er að afnctna, svo
fljótt sem unnt er, opinber afskipti
og hverskonar önnur áhrif sem
vinna gegn þessum markmiðum.
Hvernig til tekst getur hrcinlega
ráðið úrslitum um tilveru okkar
sem sjálfstæörar þjóðar.
22.01. 1989
Friðjón Guðinundsson
FÓLK llllllllll!IIHII!'" ........... ...Illlllllllllllllll. .ailllllllllllllll. ■tllllllllllll:;: ■lillllllllllll. .,::illllllllllllll!l':' ... ... "'llllllllllllllllllllli,. . ...
Nýjasta tíska:
Nú er það vatn
í stað víns
Maðurinn er eina skepnan á jarðríki sem getur þróað
með sér þörfina á að drekka eitthvað annað en vatn. Enska
skáldið Byron lávarður hélt því reyndar fram að maður yrði
að vera drukkinn til að geta sýnt skynsemi.
165 árum eftir dauða Byrons
sýnist mörgum einmitt það vera
skynsamlegra sem skáldinu þótti
óskynsamlegt. Þeir verða sífellt
fleiri sem grípa til vatnsflöskunnar
þegar þeir þurfa að svala þorsta
sínum. Og þessi þróun á sér stað
úti í heimi um það leyti sem
íslenskir bjórunnendur hugsa gott
til glóðarinnar að geta loks þambað
bjór að vild.
„Vatnsdrykkjukynslóð“
í breska blaðinu „The Sunday
Times“ var nýlega fjallað um þenn-
an nýja drykkjusið og sagði blaðið
þar „byltingu" á ferðinni. í kvöld-
verðarboðum drekki þriðjungur
gestanna allt kvöldið sódavatnið
„Perrier“. I bandaríska vikuritinu
„Time“ segir að nú þegar megi tala
um nýja „vatnsdrykkjukynslóð". 1
blaðinu er því haldið fram að
„vatnstíska" hafi leyst „víntísk-
una“ af hólmi.
í London hefur nú verið gefin út
bók þar sem gerð er grein fyrir
þekktustu og bestu tegundum
sódavatns um allan heim. Þar er
m.a. 20 blaðsíðna kafli um vestur-
þýskt sódavatn, t.d. „Furst Bis-
marck Quelle“, „Staatlich Fachin-
gen“, „Oberkinger", „Gerolstein-
er“ og „Apollinaris".
Þegar rýnt er í lista yfir helstu
sódavatnsdrykkjuþjóðir heims
Johann Wolfgang von Goethe
drakk jöfnum höndum sódavatn
og vín. „Annað til að gefa andan-
um frelsi og hitt til að Ijú honum
vængi,“ sagði hann.
kemur í ljós að Þjóðverjar eru þar
fremstir í flokki. Meðalneysla á
mann í Þýskalandi tvöfaldaðist á
síðustu 10 árum og nemur nú 73
lítrum.
Misjafn
sódavatnssmekkur
Þjóðverjar kjósa heldur sóda-
vatn með gosi í og sést það á því
að 75% þess sódavatns sem selt er
þar í landi inniheldur mikla kol-
sýru, 20% hefur miðlungs kolsýru-
innihald og 5% er án goss.
Rússarnir drekka „Zhelezno-
vodsk“, Brasilíumenn „Caxambu“
eða „Sao Lourenco“, sem er angi
af Perrier-fyrirtækinu, og flestir
Kóreumanna drekka goslaust
„Diamond Pure Water“.
Óvenjulegt vatn var nýlega sett
á markað í Kaliforníu. Það er með
tröfflubragði og frá fyrirtækinu
„Mendocino“. Þetta vatn er nú
tískudrykkur kalifomískra uppa.
Johann Wolfgang von Goethe
hefði hins vegar ekkert rokið upp
til handa og fóta. Að vísu drakk
hann sjálfur gjarna sódavatn
(„Fachinger") en ekkert síður vín.
„Annað til að gefa andanum frelsi
og hitt til að ljá honum vængi,“
sagði hann.