Tíminn - 22.03.1989, Side 9

Miðvikudagur 22. mars 1989
Tíminn 9
VETTVANGUR
Ingvar Níelsson:
Um hvali og þorsk á Islandi
Opið bréf til þýsku þjóðarinnar
Heldur hefír farið vel á með Þjóðverjum og íslendingum
gegnum tíðirnar. Þó hefír slest upp á vinskapinn og eru til
dæmis annáluð átökin, sem urðu þegar þýsk yfírvöld
freistuðu þess að festa hér fót á árunum milli heimsstyrjald-
anna, með umsókn um lendingaleyfí fyrir fánabera sinn -
Deutsche Lufthansa. En þegar bæði „Galanterie“ og
ógnanir komu fyrir ekki var reynt að múta og brást það
einnig. Umsókn þýska flugfélagsins var kurteislega vísað
til baka en þrátt fyrir allt þetta fór hópur íslenskra
íþróttamanna til ólympíuleikanna í Berlín 1936 og var ekki
að sjá að í milli hefði borið. Ekki varð vart örðugleika í
stjórnmálasambandi þjóðanna í tengslum við atvikið.
Samskipti Islendinga við Breta á
árunum eftir síðari heimsstyrjöld-
ina voru hinsvegar ekki jafn „gen-
tlemanlike" og vekur það nokkra
undrun. Meðan á styrjöldinni stóð
var fsland sem kunnugt er hernum-
ið af Bandamönnum og flutti, þrátt
fyrir ógnanir þýskra kafbáta, allan
besta fiskinn sinn til Englands.
Þegar styrjöldinni lauk og íslend-
ingar tjáðu þessum nágrönnum
sínum - kurteislega sem fyrr - að
nú hygðust þeir hafa fiskinn útaf
fyrir sig (sjá stöplarit, „vier Meilen
Zone“), brugðust Englendingar
hinir verstu við og létu brynvarin
orrustuskip (það sem eftir stóð af
glæsiflota herveldis á hafinu) fylgja
togskipaflota sínum á íslandsmið.
Sér er nú hver ósvífnin.
Þá var íslendingum líka nóg
boðið. Þeir athuguðu bækur sínar
og komust að þeirri niðurstöðu að
Englendingar höfðu þegar veitt
allt of mikinn fisk á íslenskum
miðum (neðri fletirnir í stöplarit-
inu). Og að fenginni þessari stað-
festingu voru nágrannarnir hvattir
til að sigla ryðkláfum sínum sam-
stundis heim í eigið land. Þarflaust
er að rekja einstök atriði þeirrar
„tragi-comedy“, sem í hönd fór.
Þar nægir að minna á að eftir þrjú
bitur þorskastríð og tuttugu og
fimm löng ár var togskipafloti Eng-
lendinga nánast horfinn.
Því er þó víðs fjarri að íslending-
ar séu ofbeldismenn. Það er nú
öðru nær. Þeir eru hið alúðlegasta
fólk og láta sig fyrst og fremst eigin
málefni skipta. En eyríki eins og
ísland er háð heimshöfunum um
alla afkomu sína. Því er bæði
eðlilegt og rétt að eyjaskeggjar
ráði yfir auðlindum hafanna um-
hverfis þá. Til samanburðar má
nefna að Arabar vilja ekki láta
segja sér hve mikilli olíu þeir mega
dæla upp úr eyðimörkum sínum -
né heldur hvenær.
Hópur fólks nefnir sig Grænfrið-
unga. Þeir velta sér í auðfengnum
peningum. í Vestur-Þýskalandi
einu saman eiga þeir þrjátíu og
fimm milljónir marka (jafngildi
þúsund milljóna króna) á banka-
reikningum sínum, sem stækka
sífellt. Oft heyrist hvíslað að mikill
hluti þessara peninga komi frá
fyrirtækjum í efna- og meðalaiðn-
aði Mið-Evrópu, sem múti Græn-
friðungum bak við tjöldin til að
láta þá í friði (Farð’og bítt’ein-
hvern annan!). Mótmælaaðgerðir
Grænfriðunga gegn eiturbrösurum
þessum séu sviðsettar, segja hinir
illgjörnu.
En þetta eru auðvitað dylgjur.
Grænfriðungar eru að sjálfsögðu
langt yfir slíka óhæfu hafnir. Þeir
eru heiðarlegir og hreinir, fyrir-
mynd fullkomleikans, talsmenn
hins nýja og tandurhreina Vestur-
Þýskalands eins og það hlýtur að
hafa litið út áður en viðurstyggileg
iðnvæðingin hélt innreið sína.
Hér hefir hinsvegar eitthvað far-
ið úrskeiðis í rökfræðinni, þessari
sannþýsku dyggð. Samkvæmt
henni má nefnilega spyrja hvað
Grænfriðungar eru að vilja norður
á íslandi á meðan slíku óhemju
magni af óþverra - jafnt „made in
Germany" sem „imported“ (sjá
landakort) - er dembt yfir hausinn
á þeim sjálfum að mannskepnan er
brátt einasta tegund sköpunar-
verksins, sem lifir það af. Og
samkvæmt hinni sömu þýsku rök-
fræði má ennfremur velta fyrir sér
hvort ef til vill er eitthvert sann-
leiksgildi í áðurnefndum dylgjum
(Farð’og bíttu bölvaða fslending-
ana. Þeirveiða hvali. Það erljótt!).
Það er ljóst að í hvaladeilunni
eru íslendingar einungis lítilfjör-
legir óknyttastrákar. Hinir virki-
lega vondu eru auðvitað Rússar og
Ingvar Níelsson.
Japanir, en hvorir um sig - að ekki
sé nú rætt um báða í einu - voru að
sjálfsögðu einum um of geigvæn-
legir fyrir Grænfriðunga, að
minnsta kosti í upphafi. Þá var í
snarheitum svipast um eftir „hent-
ugum illvirkja” og í öngþveitinu
urðu íslendingar fyrir valinu -
kannske vegna þess að ekki voru
aðrir við hendina.
En heppnin var ekki með Græn-
friðungum íþessu vali. Þýskuþjóð-
inni þykir frá fornu fari vænt um
íslendinga og hún vill einfaldlega
ekki að þeir séu svertir að ástæðu-
lausu. Þar við bætist að stjórnmála-
samband þjóðanna er síst verra í
dag en á árunum milli heimsstyrj-
aldanna. Grænfriðungum brást því
greinilega bogalistin þegar þeir
völdu sér íslendinga til að fjand-
skapast við. Ennfremur er Ijóst að
þeir eiga eftir að læra ýmislegt um
íslendinga því, eins og allir vita, þá
töpuðu Englendingar öllum þrem-
ur þorskastríðunum.
Meðfylgjandi landakort segir
aumkunarverða sögu um það
hvernig Grænfriðungar hafa ger-
samlega misskilið hlutverk sitt. Á
sama tíma og Norðursjórinn safnar
í sig alls kyns óþverra og fiskurinn,
sem upp úr honum kemur og
smakkast greinilega ágætlega í
Þýskalandi, lyktar æ viðbjóðslegar
flytja nýtískulegar breiðþotur Fly-
ing Tigers bestu sjávarafurðir Is-
lendinga sem leið liggur til Tókíó -
í þveröfuga átt. í Japan býr nefni-
lega kröfuhörð þjóð, sem neytir
einungis nýs og ilmandi fisks og
jafnframt er tilbúin að greiða fyrir
hann gott verð. Meðan þessu fer
fram telja Grænfriðungar lands-
mönnum sínum trú um að hið eina
skynsamlega í stöðunni sé að hafna
algerlega íslenskum fiski. Hvað
varð skyndilega um þig - þýsk
rökfræði?
Og Norðursjórinn heldur áfram
að mettast af óþverra. Auk óheilla-
vænlegs úrgangs, sem í hann fellur
frá ýmsum iðnaði, gera nær tvö
hundruð milljónir manns - frá
Rússum til Breta og Frakka, Þjóð-
verjar að sjálfsögðu meðtaldir -
þarfir sínar í þetta ógnarlega skólp-
ræsi. Því er í sjálfu sér ekki nema
eðlilegt að selirnir drepist („njet,“
sagð’ann og svo dó’ann, er haft
eftir gárunganum). Samkvæmt
þýskri rökfræði, sem vonandi er
enn einhversstaðar að finna, má
svo spyrja hvort er nú betra fyrir
hvalastofnana: þessi ómælanlegi
óþverri eða stjórnun af þekkingu í
ferskum íslenskum sjó.
Sem betur fer verður þess enn
langt að bíða að sjórinn umhverfis
ísland - þessi lífæð, sem er ekki
síður mikilvæg fyrir alla trygga
kaupendur hreinna íslenskra sjáv-
arafurða en íslendinga sjálfa -
mengist frá Mið-Evrópu. Til þess
eru fjarlægðirnar of miklar og haf-
straumarnir of sterkir - sjálft Atl-
antshafið of öflugt. Já, íslendingar
eru sannarlega hamingjusöm þjóð.
En ekki verður skilið við þetta
mál án þess að litið sé yfir niður-
stöðurnar. Það er ljóst að ekki er
mögulegt að múta íslendingum.
Um það fullvissuðu sig þýsk stjórn-
völd fyrir fimmtíu árum. Hernað-
arofbeldi dugir skammt, en það
þekkja Englendingar út í æsar.
Kúgun í sérhverri mynd reitir ís-
lendinga til mikillar reiði. Og hvað
er þá eftir? Samvinna? Hana hafa
Grænfriðungar ekki reynt enn.
Það er deginum ljósara að
Grænfriðungar eiga mun meira
sameiginlegt með íslendingum en
gegn þeim. ísland nýtursem kunn-
ugt er allmikillar virðingar á er-
lendum vettvangi. Því hljóta ís-
lendingar að vera mun æskilegri
fyrir Grænfriðunga sem samherjar
en sem óvinir. Þá er ekki ómögu-
legt að íslendingar séu sama sinnis
og Grænfriðungar í einhverjum
málum. Slíkt er aldrei að vita.
Góðir kaupsýslumenn leiða hug-
ann að öllum slíkum möguleikum.
En mest af öllu hljóta Grænfrið-
ungar að velta fyrir sér hvernig þeir
losa sig úr þeirri vandræðastöðu,
sem fjandskapurinn við íslendinga
hefir komið þeim í.
Ingvar Níelsson
Grein þessi birtist í þýska ney tendatíma-
ritinu TK-Report.
.......Illllllll TONLIST " ...........................................................Illlll...........- .................I.........' ............................... ...............Illll!!!.......... ....................... ........................................ ............................................. ......................................................... .......Illllllllllllllllllllllllllii............................ ■■■lillllllllllllllllm,,
CEZANNE
TRIO
Á fimmtu tónleikum vetrarins fyr-
ir styrktarfélaga Tónlistarfélagsins í
Reykjavík spilaði píanótríóið Trio
Cézanne verk eftir Haydn, Brahms
og Ravel. Nú er Austurbæjarbíó
fyrir nokkru niður lagt sem hljóm-
leikasalur og hefur Tónlistarfélagið
fengið inni í íslensku óperunni, sem
áður var Gamla bíó. Trio Cézanne
skipa þeir Kowalski-bræður Henryk
(fiðla) og Jakob (knéfiðla) og pí-
anóleikarinn Paul Schoenfield. Af
einhverjum ástæðum lætur tónleika-
skráin eins og píanistinn sé varla til
- og er þó hlutur hans ólítill í þessum
tríóum og í sumum þeirra mestur -
því um hann segir það eitt að nafni
tríósins hafi verið breytt (úr Trio
European) í Trio Cézanne „og hefur
píanóleikarinn Paul Schoenfield
komið til liðs við þá [bræður].“
Af þeim Kowalski-bræðrum er
hins vegar mikil saga, sem ekki
verður rakin hér að ráði, en þeir eru
Pólverjar sem fluttust til Danmerk-
ur; Henryk fékk þar Jakob Gade
verðlaun fyrir tónlist, fór síðan til
Bandaríkjanna og komst undir
verndarvæng Pablo Casals (sem þá
hlýtur að hafa verið æði gamall, því
þetta var eftir 1970) og er núna
prófessor í Indíana. Hinn bróðirinn,
Jakob, lærði hjá hálflanda vorum
Erling Blöndal Bengtsson og síðan í
Bandaríkjunum; líklega er hann
Bandaríkjamaður en ekki Dani
núna. En hitt er athyglisvert, að
Jakob hefur „afró-hárgreiðslu“ eins
og fleiri knéfiðlarar sem numið hafa
hjá Erling Blöndal Bengtsson og
verður að teljast óvenjulegt að kenn-
arar móti nemendur sína svo full-
komlega.
í stuttu máli þótti mér Trio Cé-
zanne spila ákaflega vel: þetta var
kammertónlist af fínasta tagi þar
sem hópurinn var afar samstilltur og
spilaði sem ein heild og enginn
hljóðfæraleikaranna reyndi að ólm-
ast á annars kostnað. Hljómleikasal-
urinn (íslenska óperan) hentar líka
mjög vel fyrir kammertónlist - raun-
ar líklega alla tónlist - og var því
líkast að áheyrendur hefðu verið
fengnir til skemmtunar. Slíkur höfð-
ingsskapur er að vísu sjaldgæfur á
landi hér, vegna þess að þeir ríku
eru venjulega kúltúrsnauðir og þeir
siðmenntuðu oftast auralausir, en
þókomatvö dæmiíhugann: Halldór
Nóbelsskáld, sem hélt fræga kamm-
ertónleika á heimili sínu í eina tíð og
hafa þeir orðið nafnkunnastir er
Otto Lansky-Otto spilaði hornkvint-
ett með Busch-kvartettnum. Og svo
fulltrúi hins Nýja íslands, Reynir
Ármannsson fjármálamaður, sem
sagt er að bjóði viðhlæjendum sínum
uppá kammertónlist undir steikinni
og listamennirnir eti úr lófa hans.
Sem fyrr segir voru þrjú tríó á
efnisskrá: nr. 3 í C-dúr eftir Joseph
Haydn (1732-1809), op. 101 nr. 3 í
c-moll eftir Johannes Brahms (1833-
1897) og tríó í a-moll eftir Maurice
Ravel (1875-1937). Margt spaklegt
má um þessi tríó hafa úr fræðibókum
og af plötu-umslögum og kann sumt
af því að hafa ratað í tónleikaskrána,
en einmitt þau skrif sýna betur en
flest annað fánýti þess að lýsa tónlist
í orðum.
Svo vildi til, að tónleikakvöld
Tríós Cézanne vareinmitt Korsbæk-
kvöld í sjónvarpinu og líklega þess
vegna var aðsókn dræm miðað við
það sem venjulegt má teljast hjá
Tónlistarfélaginu í Reykjavík. Mun-
urinn er hins vegar sá, að Korsbæk
má alltaf taka upp á myndband - og
fyrst hálf þjóðin hefur efni á því að
kaupa myndlykil og greiða afnota-
gjöld af honum, munar hana tæpast
um að kaupa myndbandstæki - en
slíkt verður ekki gert með jafn
ágætan atburð og þessir tríótónleik-
ar voru. Hafi hins vegar einhverjir
setið af sér tónleikana vegna þess að
þeir voru sjálfir að spila tríó í
hcimahúsi, eins og læknirinn, banka-
stjórinn og organistinn í Korsbæk,
þá var það rétt valið. Því kammer-
tónlist hefur verið nefnd „Musik fúr
Freunde”, eða vinatónlist, ogþannig
hljómar hún fegurst í sálinni.
Sig. St.