Tíminn - 12.05.1989, Blaðsíða 13

Föstudagur 12. maí 1989
Tíminn 13
VETTVANGUR
lllllli
llil
lllli:
Bergljót Líndal, hjúkrunarforstjóri:
Heilsugæsla
I skólum
Heilsugæsla í skólum hefur verið rekin í einhverju formi
allt frá því að skólahald hófst hér á landi á miðöldum.
Sérstök lög voru sett um heilsuvernd í skólum 1957.
Heilsugæslustöðvar sinna heilsugæslu í skólum í sínu
hverfi. í Reykjavík sinnir Heilusverndarstöð Reykjavíkur
skólum í þeim hverfum þar sem ekki er heilsugæslustöð.
Heilsugæsla í skólum er í beinu framhaldi af ung- og
smábarn a vern d.
Markmið heilsugæsla í skólum
er að:
- efla andlega, líkamlega og
félagslega heilbrigði, þannig að
hver og einn nái og haldi þeirri
bestu heilsu, sem eiginleikar og
umhverfi leyfa.
- að koma í veg fyrir sjúkdóma
og slys.
Til að ná því þarf að stuðla að
því að börn fái að þroskast við þau
bestu skilyrði, andleg, líkamleg og
félagsleg, sem völ er á.
Það þarf því að fylgjast náið með
barninu og umhverfi þess. Komi í
ljós, að eitthvað hamli því, að
þessum skilyrðum sé fullnægt,
skulu ráðstafanir til úrbóta gerðar
svo fljótt sem auðið er.
íslendingar eru sem kunnugt er
aðilar að verkefni Sameinuðu
þjóðanna sem kallað er „Heilbrigði
fyrir alla árið 2000“.
Ein megin áhersla í því efni er
lögð á að gera hvern og einn
ábyrgan fyrir eigin heilsu, eins og
mikið er rætt, um þessar mundir.
Þar er Ijóst að menn geta haft mikil
áhrif á heilsuna með lífsvenjum
sínum.
Hvergi gefst betra tækifæri til að
hafa áhrif á einstaklinginn en í
skólanum og þar er skólahjúkrun-
arfræðingurinn í lykilaðstöðu.
Hann er tengiliður heimila, skóla
og heilsugæslu. Hann hefur greið-
an aðgang að börnunum og oft á
tíðum þekkir hann ekki aðeins
börnin heldur og fjölskyldur
þeirra, en það er einn af kostum
heilsugæslunnar, að þar er veitt
alhliða þjónusta, allri fjölskyld-
unni. Hann starfar náið með skóla-
lækni og kennurum.
Aldrei er einstaklingurinn heil-
brigðari en einmitt á grunnskóla-
aldrinum og því hafa margir spurt,
hvað gera skólahjúkrunarfræðing-
ar? Eins og að framan segir „mark-
miðið er að ná, halda og efla heilsu
og koma í veg fyrir sjúkdóma og
slys“. Það er einmitt það sem skóla-
hjúkrunarfræðingur hefur að leið-
arljósi.
Starf skólahjúkrunarfræðings er
fyrst og fremst fjórþætt:
- Heilbrigðisfræðsla í samvinnu
við kennara.
- Varnar- og styrktaraðgerðir. Þá
er átt við t.d. bólusetningar,
flúormeðferð og heilbrigðishvatn-
ingu af ýmsu tagi.
- Heilbrigðiseftirlit þ.e. skoðanir
af ýmsu tagi, kembileit o.fl.
- Einstaklingsbundin meðferð.
Síðasttaldi þátturinn er einn sá
veigamesti í starfi skólahjúkrunar-
fræðinga. Hann er í þeirri stöðu að
hafa sérstakt tækifæri til að ná
góðu trúnaðarsambandi við
börnin. Það verður til þess að þau
leita til hans, létta af sér áhyggjum
og leita leiðbeininga. Þarna getur
hjúkrunarfræðingur orðið að miklu
liði.
í breyttu þjóðfélagi breytast
vandamálin og þar með þjónustan.
Áður fyrr var það líkamleg van-
heilsa og þá sérstaklega smitsjúk-
dómar, sem settu svip sinn á heil-
brigðisþjónustuna og þar með
heilsugæslu í skólum. Nú eru það
andleg og félagsleg vandamál. í
okkar góða velferðarríki er það
„alltof stór hluti barna á skólaaldri
sem á í erfiðleikum," segir Vilborg
Guðnadóttir skólahjúkrunar-
fræðingur í viðtali í tímaritinu
Þjóðlífi, nú að dögunum. Enn-
fremur segir Vilborg:
„Ég hafði ímyndað mér að flest
börn hefðu það gott en það reynd-
ist alls ekki vera þannig. Að vísu
er það ekki meirihlutinn sem á í
erfiðleikum en allt of stór hluti og
miklu fleiri en við gerum okkur
grein fyrir.“
„Ég hef líka orðið vör við að
börn skipta oft um skóla. Ég man
eftir níu ára gömlu barni sem hafði
verið í fimm skólum.“
„Ég hef fengið til mín 9 ára börn
sem þjást af vöðvabólgu og stöðug-
um höfuðverk og ég hef heyrt af 6
ára börnum með vöðvabólgu."
„Ég vorkenni alveg jafrimikið
börnum sem eiga forelda á frama-
braut og börnum fátækra foreldra.
Börnin vilja oft gleymast á frama-"
brautinni."
„Oft koma börnin til mín og geta
ekki sagt hvað er að, ég bara finn
að þau bíða eftir svörum, ekki
plástri. Þau eiga erfitt með að tala
um foreldra sína, reyna að verja þá
eins og þau geta. Og ef þau kvarta
undan þeim fá þau bullandi sektar-
kennd..“
Margt fleira athugavert kemur
fram í þessu viðtali. Við skulum
kannski líta á hver eru helstu
vandamálin, sem steðja að íslensk-
um skólabörnum. Þeir nemendur
sem sérstaklega þarf að fylgjast
með kallast gæslunemendur og
samkvæmt upplýsingum skóla-
hjúkrunarfræðinga eru helstu erf-
iðleikar gæslunemenda þessir:
A. Líkamleg vandamál t.d. offita,
slys, skammvinnir sjúkdómar.
B. Langvinnir sjúkdómar t.d. syk-
ursýki - asthma, flogaveiki.
C. Fötlun t.d. lamanir, lesblinda,
heyrnardeyfa.
D. Sálrænir, sállíkamlegir, hegð-
unar, félagslegir erfiðleikar. En
þessi börn hefur skólahjúkrunar-
fræðingur náið samband við og þau
koma oft:
Barnið sem kvartar mikið; - er
afskipt - lagt er í einelti - aðlagast
ekki - á hvergi heima - neytir
fíkniefna/vímuefna - hefur orðið
fyrir kynferðislegu áreiti - líður
illa, áerfitt með að lærao. fl., o.fl.
Skólahjúkrunarfræðingurinn
fylgir því síðan mjög grannt eftir
að börnin fari eftir þeim fyrirmæl-
um, sem þeim eru sett, hver árang-
ur verður og hvaða ákvarðanir eru
teknar.
Um þessar mundir er verið að
setja á laggirnar í Reykjavík
„Nemendaverndarráð". Það skal
stuðla að velferð nemenda m.a.
með því að skapa jákvætt námsum-
hverfi fyrir nemendur, veita ráð-
gjöf til kennara og skólastjóra,
ætlunin er að í því sitji skólastjóri/
yfirkennari, fulltrúi sérkennara,
sálfræðideildar, og kennara; og
skólahjúkrunarfræðingur.
I okkar flókna þjóðfélagi með
þá miklu þekkingu, sem við búum
yfir og þar af leiðandi fjölda sér-
fræðinga er samvinna af þessu tagi
forsenda þess að árangur náist. Því
binda allir, sem til þekkja, miklar
vonir við þessa skipan mála. Það er
alveg ljóst, að með réttum aðgerð-
um má draga verulega úr vanda-
málum og erfiðleikum, sem steðja
að skólabörnum og þar með slæm-
um afleiðingum þeirra, sem geta
brotist út á ýmsa vegu.
Þótt skólarnir hafi miklu hlut-
verki að gegna í að koma nemend-
um „til nokkurs þroska“ og skiln-
ingur hafi vaknað, þá verður eitt
að vera ljóst. Það má ekki taka um
of ábyrgðina af foreldrunum, en
tilhneiging virðist vera í þá átt. Það
eru fyrst og síðast þeir sem bera
ábyrgðina. Starfsfólk skólanna og
heilsugæslunnar eru til stuðnings
og leiðbeininga, en samvinna við
foreldra er skilyrði þess að vel
takist til.
Heilsugæslan hefur þarna eitt
megin hlutverk. Það hefur Alþjóða
samvinna hjúkrunarfræðinga gert
sér ljóst með því að helga alþjóða-
,dag sinn Heilsugæslu í skólum.
Bergljót Líndal
hjúkrunarforstjóri
PÓSTFAX TÍMANS
Vinningur til íbúöarkaupa, kr. 2.000.000
69727
Heimsreisa eftir vali, kr. 500.000
38827
Vinningur til bílakaupa á kr. 300.000
9836 13197 16871 73904
Utanlandsferöir eftir vali, kr. 75.000
5668 23818 36926
7075 25995 42499
10749 28619 45355
18376 35205 47819
57541 65672
58562 68025
62003 68059
64378 73264
Utanlandsferöir eftir vali, kr. 50.000
566 9627 17026 26823 34322 41620 49826 56362 62549 71204
684 9819 17185 27339 34345 42199 50061 56488 63192 71233
948 10002 17815 27683 34381 42376 50383 56929 63394 71688
1764 10026 18282 27691 34469 42889 50827 57207 63756 71930
2193 10181 18321 28925 34644 43253 50836 57500 64201 71963
2237 10676 19012 29645 34737 43843 50936 57524 64711 72462
3035 10949 19733 30057 34941 44655 50981 57564 65135 72773
3136 11031 20697 30367 35238 44956 51306 57594 65146 72786
3921 11133 21231 30588- 35432 45298 51629 58183 65378 73120
4042 11378 21952 30597 36170 45469 51890 58661 65482 74197
4412 11470 21991 30639 36222 45613 52386 58820 65936 74904
5210 11812 22923 30895 36369 45739 52770 59263 66240 75063
5609 1 1999 23263 31068 36790 45932 53198 59329 67424 75157
5949 12330 23914 31370 37203 46331 53369 59426 67718 76032
6095 13618 24156 31620 37333 46868 53703 60044 67721 76085
6611 13675 25425 31781 38063 46915 53780 60155 67738 76106
6874 14550 25426 31830 38096 47414 53913 60187 67810 76122
7292 14556 25566 32853 .38377 47877 54050 60458 68797 76279
7633 15793 25713 33274 38452 48102 54541 60528 69595 78078
9134 15843 26018 33627 38605 48378 54673 60644 70316 78348
9178 16184 26069 33975 400 J 9 48482 55168 60662 70792 78671
9197 16642 26682 34064 40196 48809 55421 61554 70869 78765
9346 16930 26763 34148 40496 48822 55907 62354 71001 79699
Húsbuna&ur eftlr vali, kr. 10.000
7 7504 18100 24508 34116 42878 50675 58073 66253 74493
21 7680 18224 24773 34250 42935 50987 58195 66742 74496
79 8474 18405 25129 34260 42959 51045 58328 66795 74663
373 8865 18486 25600 34264 43021 51089 58420 66815 75027
417 9352 18653 26249 34629 43024 51129 58584 66935 75270
635 9701 18732 26455 34652 43103 51230 58956 67122 75805
805 10585 18813 26751 34851 43105 51417 59300 67196 76047
1095 10612 18901 27388 34866 43371 51635 59436 67211 76065
1096 11325 19000 27731 35222 43432 51802 59438 67970 76462
1321 11363 19120 27744 35321 43455 52028 60267 67996 76762
1472 11405 19219 28278 35325 44194 52093 60855 68231 76910
1473 11465 19512 28682 36100 44212 52521 61034 68252 76933
1533 11526 19536 28711 37095 44427 52627 61240 68254 77351
1536 12130 19694 28912 37528 44450 52939 61350 68355 77410
1644 12136 20028 28990 37632 45022 53116 61674 68506 77515
1797 12430 20064 29037 37683 45790 53253 61737 69023 77608
2347 12538 20691 29142 37983 45941 53558 61846 69067 77617
2434 13471 20716 29224 37984 46103 53615 62249 69682 77822
2855 13616 21532 29549 38129 46470 53716 62401 70064 78145
3130 13771 21736 29667 38151 46477 53914 62441 70355 78190
3162 13915 21829 29925 38439 47343 54097 62569 71066 78414
3372 14622 22075 29944 38525 47367 54190 62704 71075 78933
3496 14936 22487 29994 39448 47788 54522 62812 71107 79084
3955 15350 22753 30477 39555 47870 54543 63171 71394 79181
3985 15391 22759 30622 39578 48011 54581 63564 71698 79262
4220 15579 22795 30947 39857 48097 54652 63948 72616 79339
4451 15626 22905 31222 40009 48117 55242 63976 72695 79424
4689 15756 22927 31232 40072 48821 55422 64103 72755 79440
4773 15766 23032 32162 40472 49002 56658 64417 72949 79689
5178 15907 23080 32253 40883 49262 56991 64495 73618
5839 16415 23103 32556 40925 49308 57122 64569 74057
5858 17510 23184 32928 40967 49322 57175 65059 74179
6048 17517 23400 33195 41391 49815 57243 65242 74228
7129 17890 23452 33385 42537 49932 57623 65602 74310
7491 18089 23909 33897 42627 50614 57898 65835 74440
Atgr»IAsla utanlandsfsröa og húsbúnaOarvinnlnga hefst
15. hvers minaóar og stendur tll ménaðamóta.
HAPPDRÆTITI DAS