Tíminn - 04.08.1989, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Föstudagur4. ágúst 1989
Föstudagur4. ágúst 1989
Tíminn 9
Óndunarhlé skipta hundruðum
Tæpir þrír áratugir eru síöan læknavís-
indin fóru að gera sér grein fyrir því aö
öndun að næturlagi, þegar menn sofa, er
frábrugðin öndun að degi til, meðal
annars hvað öndunarstjómina varðar.
Þegar farið var að rannsaka sofandi
sjúklinga nánar kom í ljós, að til er
öndunarsjúkdómur sem einkennist af
öndunarhléum er sjúklingurinn sefur en
talað er um öndunarhlé ef viðkomandi
andar ekki í tíu sekúndur eða lengur.
Einstaklingur telst haldinn kæfisvefni ef
hléin verða 30 sinnum eða oftar yfir
nóttina.
Hjá mörgum af þeim sjúklingum sem
hafa komið til meðferðar vegna kæfi-
svefns skipta öndunarhléin hundmðum
yfir nóttina og hvert þeirra getur varað að
meðaltali í 30 sekúndur.
Öndunarhléunum fylgja margskonar
einkenni. Þau algengustu, sem yfirleitt
eru þess valdandi að viðkomandi leitar
aðstoðar, eru að hléin tmfla svefn þannig
að sjúklingurinn nær oft ekki djúpsvefni
og einnig verður draumsvefnsmynstrið
mjög rofið. Afleiðingin verður sú að
sjúklingamir verða mjög þreyttir að deg-
inum til, jafnvel þannig að þeir em
óvinnufærir.
Öndunarhléin em einnig álag fyrir
hjartað og komið hefur í ljós að fylgni er
milli hjartasjúkdóma og kæfisvefns. Hjá
kæfisvefnssjúklingum em hjartsláttar-
tmflanir og hár blóðþrýstingur algengir
fylgikvillar.
Þórarinn sagði að algengasta lýsingin á
sjúklingi sem er með kæfisvefn væri sú að
hann hrýtur hátt og mikið vegna þreng-
inga í neðri loftvegum. Að auki verða hlé
á önduninni, jafnvel þannig að viðstaddir
verða hálf smeykir. Öndunin hefst síðan
aftur með mikilli hroturoku. Sjúklingur-
inn byltir sér þar að auki mikið í svefni.
Hann vaknar af svefninum en yfirleitt í
það stuttan tíma að það nær ekki til
meðvitundarinnar. Dæmi er um fólk sem
hefur vaknað yfir 200 sinnum yfir nóttina
en segir svo að morgni að það hafi
hugsanlega rumskað tvisvar sinnum.
Ef grunur leikur á að viðkomandi
einstaklingur sé með kæfisvefn sefur
hann eina nótt á Vífilsstöðvum tengdur
mælitækjum sem mæla loftflæði um nef
og munn og súrefnismettun blóðs. Ef
kemur í ljós að viðkomandi þarf á
tækjameðferðinni að halda þá er hann
kallaður inn þegar tækið er tilbúið.
Einstaklingurinn sefur á Vífilsstöðum í
þrjár til fjórar nætur meðan verið er að
stilla hver þrýstingurinn á tækinu þarf að
vera til að halda önduninni jafnri.
Tækjabúnaðurinn er þannig að gríma
sem fest er yfir nef tengist slöngu sem
aftur tengist inn í blásara. Með þessu
móti er aukinn þrýstingur innöndunar á
loftinu. Þessi aukni þrýstingur hindrar að
loftvegir falli saman og viðkomandi, sem
áður hefur átt jafnvel fleiri hundruð
öndunarhlé á einni nóttu, sefur án öndun-
arhléa. Notkun tækisins er óþægileg
fyrstu tvær til þrjár næturnar þegar þrýst-
ingurinn er smáaukinn þar til kemur í ljós
að yfirþrýstingurinn er orðinn nægilegur
til að hindra að öndunarhlé komi fram.
Aðspurður sagði Þórarinn að einkenni
kæfisvefnsins hyrfu svo til um leið og
sjúklingurinn færi að nota tækið og líðan
sjúklingsins batnaði til mikilla muna þar
sem fyrri dagsyfja og þreyta væru úr
sögunni.
80% með off ituvandamál
Kæfisvefn er algengastur meðal karla á
aldrinum 40-60 ára og um 80% sjúkling-
anna eru of feitir. Öll þrenging í öndunar-
vegum stuðlar að öndunarhléum í svefni,
svo sem þrenging vegna skakks nefs,
sepamyndunar í nefi, stórrar tungu, lítill-
ar höku og stórra hálskirtla.
Hjá konum er sjúkdómurinn fátíður
fyrir tíðahvörf.
Þórarinn hefur ásamt fleiri læknum
staðið fyrir faraldfræðilegri könnun með-
al kvenna á höfuðborgarsvæðinu á aldrin-
um 40 til 59 ára. Tvö þúsund konur fengu
sent bréf í september á síðasta ári og um
þessar mundir er verið að kalla þær inn
til rannsóknar. Könnunin miðar að því
að rannsaka hvernig öndun í svefni
tengist hormónabreytingum og fleiri þátt-
um eins og háþrýstingi.
Frá því um haustið 1987 hafa 400
rannsóknir verið gerðar á Vífilsstöðum
vegna kæfisvefns. Greining og meðferð
sjúkdómsins er eins konar samvinnuverk-
efni þriggja aðila innan heilbrigðiskerfis-
ins. Að auki við rannsóknir á Vífilsstaða-
spítala þá fara viðameiri rannsóknir fram
á Rannsóknastofu geðdeildar Landspítal-
ans þar sem er aðstaða til að gera
fullkomnar svefnrannsóknir þar sem
fylgst er með svefnstigum, öndun, hreyf-
ingu og loftflæði, súrefnismettun blóðs
og hjartslætti. Þá er einnig samvinna við
háls-, nef- og eymarlækna á Borgarspítal-
anum sem hafa gert margháttaðar':að-
gerðir á kæfisvefnssjúklingum.
Sem fyrr segir er offita ein orsök
kæfisvefns og stór þáttur í meðferðinni er
að aðstoða sjúklingana við það að megr-
ast með því að kenna þeim að hafa stjórn
á mataræðinu og í dag hafa liðlega 40
einstaklingar verið þátttakendur í slíkri
stuðningsmeðferð, í umsjá Jónu V.
Höskuldsdóttur hjúkrunarfræðings á Víf-
ilsstaðaspítala. Með þessu móti hafa
nokkrir sjúklinganna komist hjá því að
fara í skurðaðgerð.
Þórarinn sagði að þyngdartap hjá kæfi-
svefnssjúklingum væri alltaf til góðs en
það væri ekki beint samb^nd milli fjölda
öndunarhléa og þyngdar. Þó einstakling-
ur grenntist um tuttugu kíló þá væri ekki
þar með sagt að öndunarhléum fækkaði
sem því næmi, það virtist oft eins og ef
tilteknum þyngdarpunkti væri náð þá
hættu öndunarhléin algerlega.
Kæfisvefninn getur verið mismunandi
eftir ástandi sjúklingsins. Til dæmis hefur
það sýnt sig að tíðni og lengd öndunar-
hléa eykst ef áfengis eða svefnlyfja er
neytt.
Dæmi er um að einstaklingar hafi
leitað til læknis vegna óljósra svefntrufl-
ana og fengið útskrifuð svefnlyf sem hafa
orðið þess valdandi að einstaklingurinn
finnur fyrir enn meiri þreytu og syfju að
deginum til vegna þess að einicenni
kæfisvefnsins verða enn meiri við notkun
lyfjanna.
Að hrjóta í hófi er í lagi
Hrotur eru af líkamlegum toga og
myndast við titring í mjúka gómnum
aftast í munninum. Hrotur sem slíkar
geta bent til þess að loftvegirnir séu
þröngir en hrotur eru enginn sjúkdómur,
heldur einkenni. í rannsókn sem gerð var
í Svíþjóð kom fram að 15% karla á
aldrinum 30-69 ára hrjóta oft og mikið að
staðaldri en aðeins tíundi hluti af þeim er
með kæfisvefn. Þórarinn sagði að þeir
sem hrjóti stundum þurfi ekki að leita sér
lækninga vegna þess. Aftur á móti þeir
sem hrjóti hátt og taki miklar hroturokur
og finni að auki til mikillar syfju að degi
til ættu að ráðfæra sig við sinn lækni.
Miklu algengara er að karlar hrjóti en
konur og segir Þórarinn það fyrst og
fremst stafa af því að fitusöfnun kynjanna
er all ólík. Á karlmönnum safnast fitan
fyrst og fremst á miðju líkamans. Fitan
sest á magann og einnig innan á hálsinn
sem veldur því að öndunarvegir þrengjast
og það veldur því að líkumar á hrotum
aukast. Konur safna hinsvegar fitu fyrst
og fremst á mjaðmir og læri.
Svokallaðir hrotubanar, tæki sem gefa
frá sér hátíðnihljóð, þegar viðkomandi
hrýtur eru tiltöluleg nýjung hér á landi.
Fyrir þá sem vilja hafa stjórn á því hvort
þeir hrjóta eða ekki en vilja spara sér
drjúgan pening og sleppa við kaup á
svokölluðum hrotubana má benda á að
tennisbolti sem er hengdur aftan á nátt-
jakkann eða það að sofa til dæmis með
ullarpeysu í litlum bakpoka gerir sama
gagn og hlífir makanum við þrálátum
hrotusöng.
■
500-600 íslendingar þjást af óvenjulegum
öndunarsjúkdómi, en tæknin léttir þó
sumum þeirra lífið:
E,
■ Wi WMJ
tækjum
beitt
r I___
svefn
Éftir Sigrúnu Soffíu Hafstein
Haustið 1987 var tekið í notkun í fyrsta
skipti hér á landi tæki fyrir einstaklinga
sem þjást af öndunarsjúkdómi sem kall-
ast kæfisvefn. í dag sofa 27 íslendingar
með svona tæki sér við hlið. Tækið eykur
þrýstinginn á innöndunarlofti þegar þeir
sofa og eyðir einkennum sjúkdómsins
sem eru miklar hrotur, öndunarhlé, óvær
svefn og dagsyfja. Verst settu sjúkling-
arnir hafa sumir hverjir verið óvinnufærir
um lengri tíma vegna vegna dagsyfju og
þreytu. Með notkun tækisins eykst starfs-
þrekið og öll líðan sjúklinganna tekur
stakkaskiptum. Tækið er mjög handhægt
og auðvelt fyrir sjúkling að flytja það
með sér t.d. á ferðalögum.
Sex einstaklingar til viðbótar bíða eftir
að fá tæki af þessu tagi. Hvert tæki kostar
um 90 þúsund krónur og eru þau greidd
af Tryggingastofnun ríkisins.
500-600 tilfelli hérlendis
Kæfisvefn er tiltölulega nýtt fyrirbæri
innan læknavísindanna. Þórarinn Gísla-
son lungnasérfræðingur á Vífilsstaðaspít-
ala, sem hefur sérhæft sig í þessum
sjúkdómi og stjórnað rannsóknum og
meðferð vegna hans hér á landi, sagði í
samtali við Tímann að samkvæmt
könnunum sem gerðar hafi verið erlendis
þá megi gera ráð fyrir að á bilinu 400-500
karlmenn og liðlega 100 konur séu með
þennan sjúkdóm hérlendis og að um
helmingur þeirra þurfi meðferðar við.
Þórarinn ságði jafnframt að margt af
því fólki sem fengið hefði meðferð við
sjúkdómnum hafi áður alls ekki ráðið við
vinnu sína og líf almennt vegna mikillar
dagsyfju og þreytu. Flestir þeirra hafi
verið með einkennin í fimm til tíu ár og
ekki fengið svör við því hvaða ástæður
lágu þar að baki.
Þórarinn sagði að í upphafi veltu
sjúklingarnir því mikið fyrir sér hve lengi
þeir þyrftu að nota tækið og hvort þeir
yrðu að sofa tengdir við vél það sem eftir
væri ævinnar. Staðreyndin væri yfirleitt
sú að þegar sjúklingunum væri farið að
líða miklu betur en áður og finndu
árangurinn þá yrði sú spurning ekki eins
áleitin og í upphafi.
Þórarinn sagði að notkun tækisins
hefði reynst mjög vel í 75% tilvikum en
fjórðungur sjúklinganna gæti aldrei van-
ist tækinu. Til dæmis vegna nefstíflna eða
einfaldlega af andlegum ástæðum.
Ekki þurfa allir kæfisvefnssjúklingar
að nota öndunartæki. í mörgum tilfellum
nægir að framkvæma skurðaðgerð sem
felst í því að víkka út kokið með því að
fjarlægja úfinn ásamt aftasta hluta efri
gómsins. Á fimmta tug aðgerða af þessu
tagi hafa verið gerðar hér á háls-, nef- og
eyrnadeild Borgarspítalans og sagði Þór-
arinn að árangurinn væri mjög góður.
Langflestir sjúklinganna, eða 94-96%,
hættu að hrjóta og öndunarhlé og dag-
syfja minnkuðu oftast til mikilla muna.

Á myndínní sést Sóley Reynisdóttír hjúkrunarfræðingur sýna hvernig sjúklingar sem eiga vidkæflsvefn að stríða nota tækið sem jafnar öndunina.
Tímamynd: Pjetur