Tíminn - 15.08.1989, Page 6

6 Tíminn
Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
ÞÖGN OG SKULDIR
Morgunblaðið hefur haldið því fram, að staða
sjávarútvegsfyrirtækja Sambandsins og kaupfélag-
anna sé yfirleitt verri en staða fyrirtækja í sömu
atvinnugrein í eigu einstaklinga og hlutafélaga
þeirra. Nefnir Mbl. Hraðfrystihús Patreksfjarðar
sérstaklega sem dæmi.
Upp úr 1970 var orðið nauðsynlegt að endurnýja
vel flest frystihús vegna aukinna krafna markaðar-
ins, sérstaklega Bandaríkjamarkaðar. Ríkisstjórn
Ólafs Jóhannessonar gerði árið 1971 áætlun um
fjármögnun þessarar endurnýjunar og var svo ráð
fyrir gert að hún tæki nokkur ár. Þegar lokið var
endurbyggingu síðustu frystihúsanna höfðu láns-
kjör breyst mjög, en upp hafði verið tekin
verðtrygging miðuð við innlenda verðbólgu.
Fjármagnskostnaður síðustu frystihúsanna var því
verulega hærri en þeirra húsa, sem fyrr voru á
ferðinni. Undir þessum fjármagnskostnaði risu
þau ekki.
Meðal þessara frystihúsa var ísbjörninn h.f. í
Reykjavík og Hraðfrystihús Patreksfjarðar h.f.
Þessi frystihús stóðu bæði frammi fyrir gjaldþroti
um svipað leyti, örfáum árum eftir að endurbygg-
ingu lauk. ísbirninum var bjargað fyrir horn með
sameiningu við Bæjarútgerð Reykjavíkur í nýju
fyrirtæki, þar sem skattgreiðendur í Reykjavík
lögðu til það fé sem til þurfti. Hraðfrystihús
Patreksfjarðar leitaði hins vegar til SÍS um fjár-
hagsaðstoð og fékk hana. Það varð til þess að
hraðfrystihúsið hætti ekki að vera til á sama tíma
og ísbjörninn. Líf þess entist lengur. En ekki hafði
tekist að rétta hag þess við þannig að það þyldi
áfallið sem útflutningsatvinnuvegirnir urðu fyrir
árið 1988.
Þess hefur verið vandlega gætt í umfjöllun um
þessi mál að geta þess þegar um Sambandsfrystihús
hefur verið að ræða. Geldur þar Sambandið þess
að hafa leitast við að koma til aðstoðar, þegar
verulegu máli hefur skipt fyrir afkomu fólks. Á
hinum væng íslenskra frystihúsa hefur það fremur
gerst að frystihúsin hafi gufað upp eins og ísbjörn-
inn. Þar hefur ríkisvaldið líka komið til bjargar og
lagt fram fé á svipaðan hátt og Sambandið. Dæmi
um það er Þormóður rammi. Mörg veikustu húsin
voru horfin af sjónarsviðinu 1988. Það er ástæðan
fyrir því að hlutfallslega fleiri frystihús í eigu
Sambandsins og kaupfélaganna eiga nú í erfiðleik-
um. En vegna slagsíðunnar á umræðunni veit
almenningur ekki að Hraðfrystihús Stokkseyrar,
Fiskvinnslan á Seyðisfirði og Hraðfrystihús Ólafs-
fjarðar eru ekki Sambandsfrystihús. Hitt vita
flestir að fyrirtæki Einars Guðfinnssonar í Bolung-
arvík eru ekki Sambandsfyrirtæki. Ekki má minn-
ast á erfiðleika þeirra. Þegar einn bæjarfulltrúinn
þar skýrði opinberlega frá áhyggjum sínum var
hann snupraður og undirskriftum safnað. Síðan
þegja menn í Bolungarvík. Nú eru fyrirtæki Einars
Guðfinnssonar að semja um björgunaraðgerðir í
kyrrþey.
Þriðjudagur 15. ágúst 1989
GARRI
Kvikmynd af guðs náð?
Fólk er nú í óðaönn að byrja að
fagna nýrrí kvikmynd, sem Þráinn
Bertelsson hefur frumsýnt. Þráinn
er í hópi þeirra íslensku leikstjóra,
sem vilja að sem fæstir aðrir en
þeir sjálfir eigi nokkurn þátt í gerð
kvikmynda, semur handrít og
stjómar, en lætur aðra um að
leika. Þessi vinnuaðferð er ekki
einsdæmi á Norðurlöndum, en
næstum því. I Svíþjóð hafa mál
þróast þannig, að einum leikstjóra
hefur tekist að semja og stýra
myndum, sem hafa þótt afbragð.
Þessi maður er Ingmar Bergman,
en hann lýsti því nýlega í sjónvarps-
viðtali, að á unga aldri hefði hann
bæði veríð nasisti og kvennamaður
og verður það varla talið til lasts úr
því sem komið er. Hér á landi hafa
velflestir kvikmyndaleikstjórar
tekið Ingmar Bergman sér til fyrír-
,myndar, og gengur auðvitað mis-
jafnlega. Talað hefur veríð um
einstaka menn, að þeir hafi verið
skáld af guðs náð og Bergman er
það eflaust. En hver sá áhugamað-
ur sem fer á námskeið, eða lýkur
jafnvel fjögurra ára námi í kvik-
myndaskóla gerir varla myndir af
guðs náð, þótt allir tilburðir séu á
Bergmans-línunni.
Sókrates vantar
Skáldskaparmátturinn í nýrri
mynd Þráins kemur strax í Ijós í
nafngiftinni. Að myndin skuli heita
Magnús, en ekki einhverju al-
mennu nafni eins og Jón eða
Pétur, sýnir okkur í senn andagift
og uppáflnningasemi leikstjórans,
sem strax í titlinum er farinn að
nálgast Bergman. Síðan skilst á
umsögnum að þetta sé mynd sem
byggi á sérstakri gamansemi höf-
undar, sem er svo lágvær og al-
menn að hún heyrist varla, ef taka
á mark á útvarpsþáttum sem hann
flutti, og er það góðra gjalda vert
að hávaðinn og hlátrasköllin yflr-
þyrma ekki. Alvara verksins skilst
að byggi á einskonar platt-speki
höfundar, þegar Sókrates hefði
varla dugað. Þannig verður að
teljast að sæmilega hafí tekist að
gera myndina að hætti Ingmars
Bergman, eina umtalsverða nor-
ræna leikstjórans sem bæði semur
og leikstýrír, og flestir þeir íslensku
herma eftir.
Stórleikstjórar
Mitt í þeirri jötunefldu andagift,
sem íslenskir leikstjórar hafa sýnt
þegar þeir bæði semja og leikstýra,
hefst að nýju upp vilji til að alefla
kvikmyndasjóð til lofs og dýrðar
þessum Bergmönum okkar. Nú á
að herja á ný á ríkissjóð um mikið
meira framlag til kvikmynda en
veitt hefur verið, svo jafnvel er
farið að tala um sambærileg fram-
lög og til norskrar kvikmyndagerð-
ar, þar sem myndir eru framleiddar
til geymslu. Von er að menn, sem
vilja vel leggi áherslu á að efla
kvikmyndasjóð. Leikstjórar okkar
þurfa mikið fé til framleiðslu
sinnar, heimaverkefna sem annars,
og það þarf sýnilega að efla eftir
mætti okkar fátæka kassa, svo
hann geti staðið undir tilraun um
Bergman á íslandi. Eini leikstjór-
inn sem hefur komist upp með
Bergman línuna svo einhverju
nemi er Hrafn Gunnlaugsson.
Hann samdi og gerði myndina
Hrafninn flýgur og fékk gull í
Svíþjóð fyrír, komst að auki í
kynni við Bergman sjálfan, og
hefur nú hljótt um sig á meðan
hann er að flnna nýtt viðfangsefni
til að semja og leikstýra. Aðrir
stórleikstjórar íslenskir eru að búa
eigin verk til kvikmyndatöku af
guðs náð.
Skemmtilegir tilburðir
Svo einkennilega vill til að í
kvikmyndaheiminum er heldur
óvenjulegt að leikstjórar semji og
leikstýrí verkum sínum. Hér á
landi er þessu öfugt faríð. Það
hefur leitt til þess, að hér fær ekki
að þróast kvikmyndaiðnaður, sem
skiptir máli, hvorki fyrír okkur eða
aðra. Það er hægt að henda millj-
ónatugum í kvikmyndasjóð tU við-
bótar því sem hann fær, og afrakst-
urínn verður enn fleirí tilraunir
manna, sem telja sáluhjálparatriði
að semja og stjórna eigin kvik-
myndum. Sandkassaleikurínn er
hafínn, en metnaðurinn er minni
en skyldi.
íslendingar munu því enn um
sinn búa við kvikmyndir, sem valda
engum straumhvörfum. Hvort sem
my ndir fram t íðarinnar heita Magn-
ús eða Jón, munu þær ekki efla
þau sérkenni okkar, sem ein geta
gert okkur viðmælandi við aðrar
þjóðir í kvikmyndum. Það er ein-
faldlega vegna þess að Bergman-
leikstjórarnir íslensku hafa engan
áhuga á íslenskum sérkennum, eins
og t.d. áströlsku leikstjórarnir hafa
á áströlskum einkennum, sem þeir
hafa kynnt okkur í kvikmyndum
með frábærum árangri. Það skiptir
þessa leikstjóra mikið meira máli
að vera sjálflr upphaf og endir
kvikmynda. En það er auðvitað
ekki þeim að kenna þótt náðin
guðs sé ekki með þeim þegar þeir
setjast niður við að semja í eigin
hendur verk, sem skiptir ekki máli
hvort heitir Magnús eða Jón. Kvik-
myndasjóður á svo að sjá til þess,
að þessir menn fái að stunda iðju
sína fram á gamalsaldur okkur til
skemmtunar, vegna þess að til-
burðirnir eru stórum skemmtilegri
en verkin.
Garri
lllllilllHl VÍTTOGBREITT v
Ártúnsbrekkan
Ég kom úr sumarfríi nú um
helgina, sem í sjálfu sér er ekki í
frásögur færandi, og hafði þá verið
mestpart utanbæjar nokkrar vikur.
Þegar ég kom í bæinn veitti ég því
hins vegar athygli að byrjað var á
vinnu við það að skipta Ártúns-
brekkunni niður í tvær ökuleiðir,
sína í hvora áttina. Er svo að sjá
að þar verði í framtíðinni einhvers
konar skilverk á miðri götunni sem
skilji hana í sundur eftir miðju og
aðgreini þannig umferðina sitt í
hvora áttina.
Það fer, held ég, ekki á milli
mála að þarna er verið að vinna hið
þarfasta verk. Ártúnsbrekkan,
ofan við Elliðaárnar, hefur lengi
verið ein af varhugaverðari slysa-
gildrum borgarinnar. Þarna er
breið gata, og þegar menn koma á
þennan vegarspotta þá verða við-
brögðin ósjálfrátt þau að þeim
líður líkt og væru þeir akandi eftir
flugbraut með yfirdrifið rými til
allra átta. Af því leiðir svo að þeint
finnst að í rauninni þurfi þeir alls
ekki að sýna sömu aðgæslu og ella
í umferðinni.
Árekstragildra
Þetta þekkja allir ökumenn sem
síðustu árin hafa ekið þarna um að
staðaldri. Þarna er sextíu kíló-
metra hámarkshraði. Þegar menn
koma neðan úr bæ sýnir reynslan
hins vegar að ótrúlega lítið má út
af bera til þess að ntenn brjóti ekki
gegn þeim hraðatakmörkum.
Þarna þurfa menn að auka bens-
íngjöfina lítillega til þess að hafa á
móti brekkunni, og þá þarf hreint
út sagt að sýna verulega aðgæslu til
þess að hraðinn sé ekki áður en
varir kominn upp í um áttatíu á
sæmilegum bíl, og það án þess að
menn hafi nokkra löngun til að
brjóta gegn umferðarlögunum. Á
þessu gæta sín ekki allir, og ekki
þarf að efa að það er ástæðan fyrir
býsna mörgum af þeim árekstrum
sem þarna hafa orðið. Þar er síður
en svo um eintóm ásetningsbrot að
ræða.
En núna er sem sagt verið að
skipta þessum vegarkafla í tvennt
eftir endilöngu, og þarf ekki að efa
að það verður til mikilla bóta. Þá
þrengist um á veginum, sem aftur
veldur því að menn verða ósjálfrátt
að beina athyglinni meir en fyrrum
að því að halda bílnum á réttum
stað á veginum. Ætla má, að öðru
óreyndu, að þetta verði einnig til
þess að draga úr ökuhraðanum
þarna, sem þá skapar aftur aukið
öryggi og ætti að fækka árekstrum.
Með því móti verður umferðin
öll öruggari á þessum vegarkafla
en verið hefur. Er þá góðunt ár-
angri náð, því að hin tíðu umferð-
arslys hér, bæði þarna og annars
staðar, eru víst svo sannarlega mál
sem fyrir löngu er orðið tímabært
að taka föstum tökum. Og ekki fer
á milli mála að verulega stóran
hluta þeirra verður að skrifa á
reikningþess að menn aki of hratt.
Minnkandi hraði?
En svo ég víki aftur að sumarfrí-
inu mínu þá var ég að þessu sinni
talsvert á ferðinni úti á vegunum.
Og hvort sem það er nú rétt hjá
mér eða ekki þá fékk ég það
nokkuð sterklega á tilfinninguna
að talsvert væri farið að draga úr
þeim gegndarlausa hraðakstri sem
allt of lengi hefur tíðkast hér á
þjóðvegakerfinu. Og væri víst
fagnaðarefni ef rétt reyndist.
Hámarkshraðinn á malbikuðu
köflunum á þjóðvegunum hér er
eins og menn vita yfirleitt níutíu
kílómetrar á klukkustund. Er það
ímyndun mín að ökumenn séu nú
nokkuð almennt farnir að halda sig
á þetta áttatíu til níutíu á þeim
köflum og reyna að gæta sín á því
að fara ekki hraðar? Mér fannst
eiginlega að sem ég ók þar sjálfur
um á þessum hraða þá væri sáralít-
ið um það að í baksýnisspeglinum
birtist allt í einu einhverökufantur-
inn sem þjösnaðist síðan fram úr á
hraða sem hlýtur að liggja vel yfir
á annað hundraðið.
Þetta er þó það sem maður hefur
átt að venjast hér á vegunum
undanfarin ár, og væri vel ef úr því
væri að draga. Að vísu er að því
gætandi að löggæsla mun hafa
aukist mikið úti á vegunum, sem
má sem best vera að skila sér í
lækkandi meðalhraða. Vera má
líka að áróður síðustu ára fyrir því
að menn haldi sig innan hraða-
markanna sé hér farinn að skila
árangri.
En hver svo sem ástæðan er þá
væri það vissulega fagnaðarefni ef
menn færu hér almennt að taka
upp þann sið að aka um landið á
löglegum hraða. Allir ferðamenn
þekkja hvað það er margfalt
ánægjulegra og þægilegra að geta
ekið um á hóflegum hraða heldur
en að þurfa sífellt að vera spenntur
yfir stýrinu og á logandi glóðum
um að missa bílinn út af veginum.
Á þessu mætti því gjarnan verða
breyting. —esig