Tíminn - 17.08.1989, Side 6

6 Tíminn
Fimmtudagur 17. ágúst 1989
Timinn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Steingrí mur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sfmi: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð I lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Svartar skýrslur
Hafrannsóknastofnun hefur nú sent á markaðinn
árlega skýrslu sína um ástand lífríkis sjávar á
íslandsmiðum.
Skýrslan fjallar um umhverfisþætti og lífsskilyrði
í sjónum yfirleitt. Hún segir skilmerkilega frá því
hvert sé ástand einstakra nytjastofna fiska og
spendýra og annarra tegunda sem íslendingar
hagnýta í atvinnuskyni. Síðast en ekki síst er að
finna í skýrslunni greinargerð um aflahorfur á
árinu 1989 og þróunarlíkur nytjastofna næstu
2-3 ár.
Eins og fram kemur í formála skýrslunnar er hún
unnin á sama hátt og verið hefur um árabil og
fjallar því um sama efni og er að því leyti góð til
viðmiðunar öðrum skýrslum stofnunarinnar. Það
er fróðlegt til yfirlits að gera sér grein fyrir því að
Hafrannsóknastofnun skiptir nytjastofnum ís-
lenskra hafsvæða í 19 flokka. Þessir mörgu nytja-
stofnar eru afar mismunandi mikilvægir fyrir
sjávarútveginn og þjóðarbúskapinn. Eigi að síður
sýnir þessi greinargerð hversu lífríki íslenskra hafa
og strandsjávar er mikið og fjölbreytt. Hún sýnir
einnig að á síðari tímum hefur þjóðinni lærst að
nýta fleiri stofna sjávarfangs en fyrrum var.
En umfram allt leiðir þessi skýrsla í ljós, sem þó
er löngu þekktur sannleikur, að hafið og lífríki
þess eru ekki ótæmandi auðlind. Þjóðin verður að
gera sér þau grundvallarsannindi ljós, að sjávar-
fangið ber að nýta af fullri gætni. íslendingar hafa
engan rétt til þess að krefjast meiri afrakstrar af
fiskimiðunum en þau eru fær um að gefa af sér.
Því miður er það svo, að ástand mikilvægra
nytjastofna nú gerir það nauðsynlegra en oft áður
að dregið verði úr sókn á þá. Þar munar mestu að
þorskstofninn er það veikur, að samdráttur í
þorskveiðum er óhjákvæmilegur. Þetta á einnig
við um grálúðustofninn.
Augljóst má vera að sá samdráttur í þorskveiði,
sem Hafrannsóknastofnun leggur til og nemur 90
þús. lestum á ári, er mjög fyrirferðarmikill í
sjávarútvegi og mun skerða afrakstur þjóðarbúsins
svo að um munar. Viðbrögðin við þessum horfum
mega þó ekki verða á þann veginn að víkja sér
undan alvörunni með því að gera sem minnst úr
ráðleggingum Hafrannsóknastofnunar.
Einu skynsamlegu viðbrögðin við skýrslu fiski-
fræðinganna eru þau að laga útgerð og vinnslu
sjávarafla að kröfum sjálfrar náttúrunnar um að
ganga ekki of nærri vaxtarmöguleikum veiðistofn-
anna. Hvað þorskstofninn varðar er Hafrann-
sóknastofnun ekki með neinar hugmyndir um að
banna nytjar hans, heldur eingöngu að segja það
sem segja verður, að stofninn þolir ekki þá sókn
sem verið hefur. Þetta er að vísu engin gleðifrétt,
en hún er ekki eins ný og margur vill vera láta.
Greinargerðir Hafrannsóknastofnunar um ástand
þorskstofnsins hafa um árabil verið meira eða
minna „svartar“ skýrslur.
llllllllllll GARRI Pllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Ofþróaðir þjófar
Seint verður ofsögum sagt af
sænsku þjóðfélagi, en í því gerast
stundum svo merkilegir atburðir,
að jafnvei Svíum sjálfum blöskrar.
Sænskt þjóðfélag býr við mjög
þróaðan sósíalisma, eins og við
þekkjum hann á Vesturlöndum.
Jafnvel íhaldsflokkar, eins og Sjálf-
stæðisflokkurinn hér, hefur áratug-
um saman fleytt rjómann af þess-
um sósíalisma með þeim árangri að
Alþýðuflokkurinn hefur haldist
lítill, en Sjálfstæðisflokkurinn
belgst út sem flokkur allra stétta,
þótt hann hafi vegna raunverulegra
hagsmuna sinna orðið að bíða um
stund með að samþykkja hvert
stórmál félagshyggju- og sósíalista-
flokka á fætur öðru bæði er varðar
almannatryggingar, heilbrigðis-
þjónustu og kennslukerfi. Nú get-
um við, segja íhaldsflokkamir,
þegar aðrir hafa mtt leiðina.
Svíar hneykslast
Ekkert af þessu breytir þó þeirri
staðreynd, að ofþróaður sósíalismi
getur tekið á sig skrítnar myndir.
Og allra flokka ábyrgð á velferð
hefur t.d. leitt til þess, að haft
hefur verið á orði, að í því efni
höfum við reist okkur hurðarás um
öxl. En þótt dýrt sé að hugsa um
minnstu bræður þjóðfélagsins er
það sjálfsagt og enginn mælir gegn
velferð í raun og sannleika. En
auðvitað má spara þar eins og
annars staðar ef friður fæst til þess
fyrir þeim sem hafa atvinnu sina af
velferðinni. Nýlegt dæmi um
sænskan sósíalisma kemur í raun
meira við verkalýðshreyfingunni
þar í landi en velferð, og hefur
hneykslað Svía svo um munar, þótt
draga megi þá ályktun af fyrirbær-
inu, að hörðustu réttindapáfar hafi
tekið sér ofurvald yfir lögum og
Lundur i Svfþjóð:
Útlátasamt að segja
upp dæmdum þjófi
Stifchhm Pri Erih I lilni. HturiUra Mwmhlihi—
KYRIR tveimur árura gerðút það á elliheiraili I Lundi i Sviþjóð,
að einn gætlumannanna var staðinn að þvi að ftela frá vút-
fálkinu. Við nánari elUrgrennalan kom i (já«, að hann hafði itund-
að þeua iðju I fimm ár, og vildi iveitarfélafið þá reka hann
umavifálauat úr tinni þjánuitu. Nú er komið á daginn, að til að
það ié unnt verður bæjarfélagið að kveðja þjáfinn með tvennum
ánlaunum, 2,7 mil|j. UL kr, og ikaðabátum að aukL
Maðurinn, sem er 24 ára gam- dómsuppkvaðningunni.
all, var handtekinn árið 1987 og Niðurstaða vinnudámitólsini
slðan ákerður fyrir að hafa itolið var iú, tð maðurinn skyldi aftur
fatnaði og skartgripum, »em fá starfið og Lundarbæ var gert
metnir enj á 1,3 mil|j. IsL kr. að greiða verkalýðsfélaginu rum-
Manninum var strax sagt upp en ar 90.000 fsl. kr. I skaðabætur.
þá leitaði hann á náðir verkalýði- Bæjaryfirvöld gátu að sjálfsógðu
félagsins, sem fékk þvl fram- ekki hugsað sér að hafa manninn
gengt, að beðið yröi með uppsögn- I vinnu og hefur nú samist um,
ina þar til dómur félli. Að ári liðnu að hann hætti gegn tvennum árs-
var maðurinn dæmdur til að hllta launum og skaðabótum fyrir að
ströngu skilorðseftirliti ( nokkurn eklri var staðið rétt að uppsögn-
tlma og var hann þá látinn fara. innl þjófurinn 'fær þvl fri bsqar-
Verkalýðsfélagið höfðaði þá mál félaginu eða bæjarbúum nærri 4.6
fyrir vinnudómstólnum á þeim miHjónir fsL kr.
grundvelli, að manninum hefði ÞetU mil hefur vakið hneyksl-
ekki verið tilkynnt uppaögnin með an og reiði meðal Svla og finnat
eðlilegum fyrirvara að lokinni flestum sem nú sé mælirinn fullur.
rétti og siðferðinu eins og það
Ieggur sig.
Þjófur var rekinn úr starfi á
eiliheimili í Lundi, en sem gæslu-
maður þar var hann staðinn að því
að stela frá vistfólkinu og kom í
Ijós við rannsókn, að þá iðju hafði
hann stundað í ein fimm ár. Metið
var að þjófurinn hefði stolið skart-
gripum fyrir á aðra milljón króna.
Lundarbær vildi reka þjófinn um-
svifalaust, en ná er komið á daginn
að bærinn verður að greiða þjófin-
um tvenn árslaun við brottför og
skaðabætur að auki.
Dæmdur í starfið
Þjófurinn leitaði sem sagt á náðir
verkalýðsféiagsins og þá var ekki
að sökum að spyrja. Félagið fékk í
gegn að uppsögnin yrði iátin bíða
þangað til dómur félli í máli
þjófsins. Að ári liðnu var þjófurinn
dæmdur til skilorðseftirlits í nokk-
um tíma, en þá var kært til vinnu-
dómstóls og höfðað mál át af því
að manninum hefði ekki verið
tilkynnt uppsögn með eðlilegum
fyrirvara eftir dómsuppkvaðningu.
Vinnudómstóllinn dæmdi að þjóf-
urinn skyldi aftur fá starfið - lfldega
svo hann gæti haldið áfram að stela
af gamla fólkinu - og verkalýðsfé-
laginu skyldi greiddar 90.000 krón-
ur í skaðabætur. Lundarbær keypti
sig undan frekari kárínum með
tvennum árslaunum til þjófsins og
skaðabótum.
Svona mál hlýtur að verða þeim
víti til vamaðar, sem með skipu-
lagningu og réttindapoti, koma
málum félaga þannig fyrir, að eng-
inn veit lengur hvort heimilt er að
andmæla eða víkja át starfi þeim
einstaklingum, sem gerast næsta
óþarfir vinnuveitendum sínum,
hvort sem það era opinberir aðilar
eða einstaklingar. Þetta sænska
mál skrifast auðvitað á reikning
verkalýðshreyfingarinnar þar í
landi og verður henni til tjóns og
vansa. Sem betur fer eigum við
ekki við svo sterka hreyfingu að
stríða hér á landi og nokkuð þessu
líkt geti skeð. Hins vegar hefur það
margoft gerst í launadeilum, að
annar hvor aðilinn telur á sér
brotið, en fær enga árlausn mála
að verkfalli loknu. Það er hættuleg
þróun að reka vinnudeiiur með
slíkum ofsa, að áfar rísi át af
iögmæti framkvæmdar.
í samskiptum manna í þróuðum
þjóðfélögum er margs að gæta.
Stéttastríðum er haldið vakandl og
stéttaréttindum er haldið mjög á
lofti. Þau réttindi, meira umsamin
en lögbundin, geta í vissum tilfell-
um lagt til hliðar viðteknar venjur,
iög og rétt, eins og dæmið frá
Svíþjóð sannar. Vel getur verið að
éinhverjir ákafamenn vilji hafa það
svo, að þjófum megi ekki víkja ár
vinnu, en þá ber að hafa í huga, að
veita verður öðmm þjófum jafnan
rétt þótt þeir séu ekki í verkalýðs-
hreyfingu - því jafnrétti viljum við
hafa - eða hvað? Garri
lllllllllllllllll VÍTT nn RRFITT ' II Illllll
„Næsta laugardag“
Ég héf haft það talsvert sterklega
á tilfinningunni um nokkra hríð að
málfari í útvarpi og sjónvarpi sé
hér farið að hraka töluvert mikið.
Ég fékk svo staðfestingu á þessu í
gær, þegar ég las lítinn pistil eftir
Eystein Þorvaldsson í Þjóðviljan-
um. Hann tínir þar upp hverja
málvilluna af annarri sem hann
hefur skrifað hjá sér við nokkuð
tilviljanakennda útvarpshlustun
síðustu vikurnar.
Þarna er hver málambagan ann-
arri verri, og má taka hér eina sem
dæmi: „Talsmaðurinn sagði að
Bandaríkjastjóm muni ekki viður-
kenna úrslit kosninganna leiki
minnsti vafi á um kosningasvik."
Þetta er orðalag sem enginn þjálf-
aður blaða- eða fréttamaður með
sómatilfinningu lætur frá sér fara
án þess að roðna niður í tær, en
aftur talandi dæmi um þær skyssur
sem gjarnan henda byrjendur í
starfinu. En í grein nafna míns var
talsvert meira af slíku.
Villur og enskuáhrif
Þetta var þó aðeins dæmi um
ósköp venjulega ranga málbeitingu
eða málvillu. Fréttamaðurinn hef-
ur ekki áttað sig á merkingu orða-
lagsins „að vafi leiki á einhverju"
og því farið sem fór.
En aftur á móti er það vitað mál
að enskan sækir býsna stíft á það
ástkæra og ylhýra þessi misserin,
og þar er ekki alltaf einungis um
slettur eða tökuorð að ræða. Mér
hefur virst af lestri blaða og hlustun
á ljósvakamiðla að þar séu áhrif af
tegund orðaraðar og orðalags ekki
síður á ferðinni.
Hafa menn til dæmis veitt því
eftirtekt hvað það er orðið algengt
að fjölmiðlafólk tali um að eitthvað
muni gerast „næsta laugardag" í
staðinn fyrir „á laugardaginn" eða
„á laugardaginn kemur“? Og á
sama hátt að eitthvað hafi átt sér
stað „síðasta sunnudag" en ekki „á
sunnudaginn var“?
Þetta er kannski ekki beinlínis
rangt, en á hinn bóginn skín þama
enskan í gegn: „next Saturday“ og
„last Sunday". Þess vegna held ég
að menn ættu eiginlega að reyna að
forðast þetta.
Og sama máli gegnir líka um
annað sem farið er að heyrast
býsna oft í seinni tíð. Það er að
talað sé um að eitthvað gerist „á
þessu vori“ eða „á þessu sumri“ en
ekki „í vor“ eða „í sumar“. Þetta
er sömuleiðis ekki beinlínis röng
íslenska, en í gegnum orðavalið og
orðaröðina skín þó enskan einnig
hér: „this spring" og „this
summer". Hvernig sem á því stend-
ur þá hefur mér virst að þetta sé
farið að sjást og heyrast hér tölu-
vert miklu oftar en verið hefur,
ekki síst í ljósvakamiðlunum. Og
vonandi fyrirgefst íslenskufræðingi
þótt hann bendi á þetta og mælist
til þess við landsmenn sína að þeir
reyni heldur að forðast orðalag á
borð við það sem hér var nefnt.
Pólitísk afstaða
En að því er varðar tslenskuna
og ræktun hennar þá er að því að
gæta að afstaða fólks til hennar
hlýtur alltaf að vera pólitísk. Og er
ég þá ekki að tala um flokkspóli-
tíska afstöðu, heldur menningar-
pólitíska eða þjóðernispólitíska.
Þar er með öðrum orðum um að
ræða afstöðuna til þess hvort við
viljum tala okkar eigið mál í landi
okkar eða hætta því og taka upp
einhverja nágrannatunguna, til
dæmis ensku. íslenskan er nefni-
lega alls ekki eitt af þeim náttúru-
lögmálum í landinu sem við getum
engin áhrif haft á, svona eins og til
dæmis veðrið.
Þvert á móti eru ótal mörg dæmi
þess úr veraldarsögunni að þjóðir
hafi týnt niður tungum sínum og
tekið upp mál annarra þjóða. Það
er hlutur sem gæti svo sem gerst
hér á landi iíkt og annars staðar.
Og væri raunar eins víst að ein-
hverjir gætu þá orðið til þess að
færa að því rök að miklu hentugra
væri að tala hér mál einhverrar
stórþjóðarinnar heldur en mál sem
enginn skilur nema við. Annað
eins hefur svo sem heyrst.
En þjóðemiskenndin er sterk í
íslendingum og einhvem veginn
hef ég nokkuð sterklega á tilfinn-
ingunni að tillaga um að leggja
niður íslenskuna yrði aldrei tekin
hér alvarlega. Gott ef hún yrði
ekki talin vera landráð, tilræði við
sjálfstæði þjóðarinnar eða eitthvað
þaðan af verra.
Og hvað sem öllu öðru líður þá
er íslenskan fyrst og fremst tákn
um það sem heldur okkur saman í
landinu og gerir okkur að sjálf-
stæðri heild í þjóðasamfélagi
heimsins. Þess vegna held ég að
enginn vilji missa íslenskuna. Og
þess vegna hlýtur það að vera rétt
stefna og í samræmi við vilja yfir-
gnæfandi meirihluta landsmánna
að standa um hana vörð. Af þeirri
ástæðu er það því sem við hljótum
að eiga að forðast það að tala um
„næsta laugardag" og „síðasta
sunnudag". Að ekki sé talað um að
eitthvað hafi gerst „á þessu sumri“.
-esig