Tíminn - 17.08.1989, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur 17. ágúst 1989
Fimmtudagur 17. ágúst 1989
Tíminn 11
Leikstjóri kvikmyndanna „Leitin að eldinum“ og „Nafn
rósarinnar“, Jean-Jacques Annaud, á íslandi:
VILL
SÉRSTAKAR
0G DYRAR
KVIKMYNDIR
f dag verður frumsýnd í Regnboganum
nýjasta kvikmynd franska kvikmynda-
leikstjórans Jcan-Jacques i Annaud,
L'Ours eða „Björninn". Myndin hefur
verið sýnd í flestum löndum Evrópu fyrir
utan Bretland en þar verður hún frum-
sýnd í september. Frumsýning í Banda-
ríkjunum verður í nóvember.
Annaud er mikill íslandsvinur og til
stóð á sínum tíma að kvikmynda hluta
„Leitarinnar að eldinum" hér á landi.
Ekkert varð úr því en Annaud heldur
tryggð við ísland og hefur þann draum að
geta einhverntíma gert kvikmynd á ís-
landi.
„Ég er ástfanginn af landinu," segir
Annaud þegar hann er spurður af hverju
upptekinn maður eins og hann gefi sér
tíma til að koma til landsins. „Ástæðan
fyrir því að ég er ástfanginn af landinu er
sú að fyrir átta árum vildi ég kvikmynda
þriðju myndina mína „Leitin að eldinum“
á íslandi. Ég ferðaðist um landið og fann
frábæra tökustaði eins og í Þórsmörk, við
Heklu og við jöklana. Yfirvöld voru
einnig mjög hjálpleg, ég var því ekki
aðeins heillaður af landslaginu heldur
einnig fólkinu sem býr hérna. Ég er
kominn hingað núna því mér fannst eins
og ég þyrfti að láta í ljós þakklæti mitt og
einnig vildi ég upplifa þá stórkostlegu
tilfinningu sem fylgir því að vera hér í
þessu undurfagra landi. Mér finnst það
vera fallegasta land í heimi,“ segir Ann-
aud og hlær við. Hann bætir því við að
hann eigi marga vini á íslandi og hann
hafi viljað nota íslenska leikara í „Leitin
að eldinum" og nefnir í því sambandi
Róbert Arnfinnsson og Guðrúnu Gísla-
dóttur.
Spurður nánar út í af hverju ekki varð
af tökum hér á landi vegna „Leitarinnar
að eldinum“ segir Annaud að allt hafi
verið til reiðu að flytja fíla, sem áttu að
vera í hlutverkum mammúta í myndinni,
Eftir Sigrúnu S. Hafstein
frá hafnarbakkanum í London með ís-
lensku skipi sem hafði verið sótthreinsað
þegar verkfall bandarískra leikara skall
á. Verkfallið varð til þess að tökurnar,
sem áttu að hefjast í ágústmánuöi, frest-
uðust um nærri tvo mánuði og þá var
orðið of seint að hefja tökurnar hérlendis.
Annaud bætir við að hann hafi í
rauninni aldrei sætt sig við þá staðreynd
að ekki var mögulegt að taka myndina
hérlendis. „Ég á mér enn þann draum að
geta gert mikilvæga mynd í þessu fallega
landi,“ segir hann.
Með birni í aðalhlutverki
Annaud vann að kvikmyndinni
„Björninn“ í sjö ár. Svarið sem hann
gefur við því af hverju hann hafi ákveðið
að gera myndina er á þá leið að myndin
sé sérstök. „Ég vil gera sérstaka hluti. Ég
held að ef maður vill fá almenning til að
sækja kvikmyndahús þá verði maður að
bjóða upp á eitthvað sem fólk hefur ekki
séð í sjónvarpi, eitthvað sérstakt. Oftast
verður maður þá að þora að takast á við
eitthvað sem er mjög vandasamt. Þetta er
ekki kenning sem ég hef heldur eitthvað
sem ég hef á tilfinningunni. í grundvallar-
atriðum er það leitin að frumleika sem er
tilgangurinn með myndinni og í öðru lagi
vildi ég gera mjög tilfinningalega mynd.
Myndin er raunverulega algjörlega úr
tísku, þar sem hún fjallar um vináttu, ást
og vonina sem hljómar jafnvel gamal-
dags. Mér finnst bara stórkostlegt að geta
sagt: Svona vildi ég vera, þetta er það
sem ég trúi á innst inni.“
Annaud segir hugmyndina að „Birnin-
um“ vera komna frá gerð myndarinnar
„Leitin að eldinum“. I þeirri mynd hafi
hann þurft að glíma við tjáskipti án orða
þar sem myndin gerist meðal hellisbúa
langt aftur í fornöld. „Við urðum að beita
líkamlegri tjáningu og merkjamáli og
ráðgjafi minn, Desmond Morris, sagði
við mig aó ef ég vildi vita hver væru
grundvallaratriðin í mannlegri hegðun þá
yrði ég að komast að því hvað væri
sameiginlegt í hegðun spendýra og ég
komst að því að hann hafði rétt fyrir sér.
Það hvernig við hegðum okkur, hvernig
við horfum á hvort annað og hvernig við
tjáum okkur með líkamanum er mjög
líkt hjá fjölmörgum'dýrategundum.
Ég sagði við sjálfan mig að það væri
góð hugmynd að nota þennan efnivið
sem aldrei hefur verið notaður svo
nokkru nemi í kvikmyndaiðnaðinum. Ég
ákvað því að gera verk þar sem tilfinning-
ar skipta miklu máli og dýr er hetjan í
aðalhlutverkinu. Myndin leyfir mér að
fást við grundvallartilfinningar án þess að
gera það á einfaldan eða barnalegan hátt.
Aðalhetjan er mjög saklaus og því eru
viðbrögð hennar innileg og einföld.“
Annaud segir ennfremur að hann telji
kvikmyndir verði að hafa skemmtanagildi
en það sé ekki nóg, kvikmyndir verði að
segja áhorfendum eitthvað sem skiptir
máli. „Björninn“ hefur einkenni dæmi-
sögu og ég sjálfur kann að meta þegar
mér líður vel eftir að hafa séð kvikmynd.
Ég reyni því að ná fram þannig áhrifum
í kvikmyndunum.“
- Hver er þá boðskapurinn? í texta í
lok myndarinnar segir eitthvað á þá leið
að mesta spennan sé ekki fólgin í því að
drepa heldur að þyrma lífi.
„Ég reyni að forðast að setja fram
ákveðinn og fastmótaðan boðskap í
myndunum mínum. Þegar kvikmynd flyt-
ur ákveðinn boðskap þá fær maður á
tilfinninguna að hún sé of þung og
tormelt. Lokaorðin eru frekar sett fram
sem þakklætisvottur til höfundar bókar-
innar, James Oliver Curwood, sem skrif-
aði hana fyrir nærri einni öld. Curwood
var sjálfur veiðimaður og mjög svipaður
atburður henti hann og lýst er í sögunni.
Jean-Jacques Annaud leikstjóri.
- Hann stóð óvænt á móti birni sem
þyrmdi lífi hans og það breytti viðhorfi
hans til dýrsins. Hann skrifaði síðan
bókina fyrir son sinn sem ætlaði að gerast
veiðimaður og vildi sannfæra hann um að
hann ætti ekki að verða „tilfinningalaus
sérfræðingur í dauða annarra“, eins og
Curwood orðar það.
Annaud segir að með myndinni um
björninn hafi hann viljað kanna hvers-
konar dýr hann sjálfur væri, reyna að
finna hve stór hlutur eðlishvatarinnar er
í lífi hans. „Innst inni er ástæðan sú að fá
þau forréttindi að hitta sérfræðinga í
sálfræði, bæði manna og dýra. Eyða tíma
með fræðimönnum og dýrum til að reyna
sjálfur það sem ég trúði á þ.e. að munur
á mönnum og dýrum sé ekki svo mikill.
Annars vil ég ekki tala of mikið um mál
af þessu tagi vegna þess að ég hef lesið
svo mikið um þetta að ég hlýt að koma
fyrir sem hálf undarlegur,“ segir Annaud
og hlær.
í lífshættu við tökurnar
Um vinnu við kvikmyndina segir Ann-
aud að hún hafi verið gríðarlega umfangs-
mikil í framkvæmd meðal annars vegna
þess hve langan tíma tók að undirbúa
töku hennar, fyrst og fremst vegna þjálf-
unar dýranna sem tók óhemju langan
tíma. Á framleiðslutímanum varð að
þjálfa dýrin fyrir hvert smáatriði þar sem
kalla þurfti fram hegðun villts bjarndýrs
í tömdu bjarndýri sem var fyrir framan
kvikmyndatökuvélarnar.
Um þetta segir Annaud: „Dæmigert
atriði er þegar björninn er að veiða fisk.
Öll bjarndýr veiða á þennan hátt. En
hvernig færðu taminn björn sem aldrei
hefur veitt til að gera slíkt? Það verður
að sýna honum það og slíkt tekur óratíma
en á endanum koma hvatirnar fram og
hann veiðir fiskinn. Við urðum að grafa
tjörn á búgarðinum þar sem björninn var
og færa honum lifandi silung á hverjum
morgni og eftir eitt ár hafði hann hvatir
til að drepa fiskinn. Einfalt atriði eins og
þetta tók þennan óratíma.“
Annaud segir einnig að það að vinna
með dýrum sem geta fyrirvaralaust stokk-
ið á þig og drepið hafi vissulega gert töku
myndarinnar erfiða og hættulega. Bjarn-
dýrin séu mjög sterk og klók og ráðist
jafnvel á menn án nokkurs fyrirvara.
Ástæðuna segir Annaud vera þá að í
náttúrunni séu bjarndýrin einfarar og
hafi því ekki samskonar tjáningarkerfi og
þær dýrategundir sem lifa í hópum.
Þess má geta að Annaud ferðaðist til
fjölmargra landa til að finna birni til að
„leika“ í myndinni og karldýrið sem er í
öðru aðalhlutverkinu vegur 900 kíló og er
um þrír metrar á hæð í uppréttri stöðu.
Ein dýrasta kvikmynd ársins
Það tók einn mánuð með þremur
myndavélum og 200 manna starfsliði að
taka upphafsatriði myndarinnar sem leik-
manni virðist sáraeinfalt. Taka myndar-
innar í heild tók níu mánuði og notaðir
voru 300 þúsund metrar af filmu en
aðeins 1/100 var notaður. Á endanum var
kostnaðurinn 25 milljónir dollara. Varð-
andi þetta segir Annaud: „Þetta er ein
dýrasta mynd ársins og það eina sem þú
hefur á tjaldinu eru tveir birnir og tveir
menn. En til að ná fram öllum tjáningum
bjarndýranna varð stöðugt að breyta
tökustöðunum meðal annars til að fela
þjálfara dýranna og á hverjum degi varð
að girða af tökusvæðið til að dýrin hlypu
ekki á burt. Einnig varð að koma í veg
fyrir að dýrin réðust hvert annað. Ann-
aud tekur einnig fram að mjög erfitt og
kostnaðarsamt hafi verið að endurskapa
þá óspjölluðu náttúru sem myndin á að
gerast í.
„Við vorum mjög heppin með dýrin
sem valin voru í myndina. Oft og tíðum
„skildu“ þau aðstæðurnar, þ.e. héldu að
þær væru raunverulegar og því gefa þau
okkur raunverulegar tilfinningar á tjald-
inu.“
Tengsl við eldri myndir
Um það hvort tengsl séu á milli „Bjarn-
arins“ og annarra mynda sem hann hefur
gert segir Annaud að það sé tvímælalaust
svo. „Greinilega þau tengsl að ég er að
reyna að gera tilkomumiklar kvikmyndir.
- Mjög dýrar og allt að því undarlegar
myndir sem erfitt er að fjármagna. Þegar
maður fer til framleiðanda og segir: „Hér
er saga um hellisbúa sem gerist fyrir
Tímamynd: Pjetur
áttatíuþúsund árum,“ þá er spurt á hvaða
tungumáli, og þá er maður í vanda þegar
svarið verður: „Ekkert tungumál." Eða
þegar maður segist hafa dásamlega sögu
sem sé hlaðin tilfinningum og fram-
leiðendur spyrja hver fari með aðalhlut-
verkið og maður svarar: „Bart“ Þá er
aftur spurt: Hver er Bart? og þá segir
maður Bart er bjarndýr. Sama var með
Nafn rósarinnar. Flestir sögðu að það
væri ógerningur að kvikmynda söguna.
Aðrir bættu því við að engan varðaði um
bækur í dag eða miðaldirnar. Hver vill
gera 30 milljón dollara kvikmynd um
munka sem drepa hver annan fyrir ein-
hverja bók? Þetta er það sem mér líkar,
ég er að gera eitthvað sérstakt.
í öðru lagi eru þau tengsl að í „Nafni
rósarinnar“ er minnt á að maðurinn
samanstendur ekki aðeins af eðlishvötum
eins og gæti virst af „Leitinni að eldinum"
eða jafnvel „Birninum". Maðurinn er
ekki aðeins náttúra heldur einnig
menning, ekki aðeins líkami heldur ein-
nig sál. Á milli þessara þátta er stöðug
barátta. Þess vegna er ég svo heillaður af
munkum sem vilja svo mjög vera
„menn“, þ.e. sérstakir, að þeir afneita
því að þeir hafi líkama sem hafi þörf fyrir
mat eða kynlíf. Þeir reyna að hætta að
borða en það gengur ekki og þeir neita
sér um kynlíf og líður illa. Þeir eru með
þessu að berjast gegn sjálfum sér, sem er
út af fyrir sig syndsamlegt“, segir Annaud
og hlær við.
„Ég er algerlega sannfærður um að
maðurinn er á milli þessara tveggja öfga,
náttúru og menningar. Mér fannst stór-
kostlegt að gera „Nafn rósarinnar“ á
sama tíma og ég vann að „Birninum" því
ég var að fást við svo gjörólíka hluti.
Góðar viðtúkur
Annaud segist almennt mjög ánægður
með viðtökur gagnrýnenda. „Yfirleitt
hafa 80% gefið myndinni góða eða mjög
góða umsögn og það er mjög gott hlutfall.
Myndin er þegar farin að mala gull fyrir
framleiðendurna." Annaud bætir því við
að slíkt muni gefa honum meira frelsi í
framtíðinni til að velja sér verkefni.
Annaud er þegar farinn að huga að
næstu mynd en hún á að fjalla um ungar
konur en konur hafa hingað til ekki verið
áberandi í myndum hans eins og hann
hefur sjálfur bent á. Myndin verður gerð
eftir bók Marguerite Duras, „L‘amant“
eða „Elskhuginn". Varðandi það hvernig
sé að vinna að slíkri mynd eftir
„Björninn“ segist Annaud vera að fást
við nánast sömu hlutina, þ.e. tilfinningar
og hvatir þannig að það séu bein tengsl
milli myndanna. „Ég held að það sé
réttur tími fyrir mig að fjalla um þrár út
frá sjónarhorni kvenna, það er umbreyt-
ing sem heillar mig mjög. Vissulega eru
kynni mín af konum á „ytra borðinu“ ef
svo má segja en ég held að ég geti sett
mig í spor þeirra tilfinningalega."