Tíminn - 20.10.1989, Side 7

Föstudagur 20. október 1989
Tíminn 7
AÐ UTAN llllíl
Wllillllllllllllllllllll!

llllllllllllllllllllllllllllllll!
l!
Morðahrina skömmu fyrir
þingkosningar
Carmen Tagle stöðvaði hvíta
Renault-bílinn sinn fyrir framan
fjölbýlishúsið í Madrid sem hún
bjó í skamma stund, til að opna
bílskúrshurðina með fjarstýring-
unni. Hægt og sígandi opnaðist
hurðin, en það gerðist of hægt.
Tveir karlmenn, og e.t.v. líka ein
kona, stukku út úr kyrrstæðum
svörtum VW-Polobíl og skutu 5-6
sinnum inn um bílgluggann. Skot í
hnakkann innsiglaði dauða Carm-
enar, 44 ára gamals saksóknara
sem hafði beitt sér fyrir því að
skilyrðin fyrir frelsissviptingu
hryðjuverkamanna yrðu hert.
Nokkrum klukkutímum síðar
sama dag, varð fiskkaupmaður í
Bilbao fyrir sömu örlögum. Bréfa-
sprengja frá basknesku hryðju-
verkasamtökunum „Euskadi ta
Askatasuna“ (Eta), sem þýðir
Baskaland og frelsi, sprakk í hönd-
unum á honum. Sennilega var hér
um skelfileg mistök að ræða. Viku
fyrr drap sprengifimur pakki grun-
lausan póstmann. Skömmu áður
urðu þeir sem leið áttu eftir hraðb-
rautinni Bilbao-París vitni að upp-
gjöri milli lögreglu og Eta-skæru-
liða rétt hjá borginni Irún. í skot-
bardaga við lögregluna sprakk Eta-
skæruliðinn Uronabarrenetxea í
loft upp af eigin handsprengju og
samstarfsmaður hans féll í kúlna-
hríð.
Einmitt á sama tíma og spænska
Guardia Civil-herlögreglan hand-
tók í skyndileit tæplega 60 meinta
virka Eta-menn stóðu í ljósum
logum í Baskalandi enn einu sinni
rútubílar og vegatálmar og lest fór
út af sporinu vegna hermdarverka.
Allir þessir atburðir áttu sér stað á
aðeins tveim vikum í september
sl., aðeins fáum vikum fyrir þing-
kosningar á Spáni. Og spurt er:
Var þetta bara venjuleg atburðarás
í hinni óendanlegu sögu Eta-æðis-
ins?
„Þeir verða að halda áfram
að drepa til að sanna að þeir
séu ennþá til“
Það er ekki víst. Að vísu líktist
ástandið í norðurhéruðum Spánar
óhugnanlega mikið eiturlyfjastríð-
inu sem nú er rekið í fyrrverandi
nýlendu Spánar, Kólumbíu, rétt
fyrir kosningamar. En Felipe
González segir að Eta hafi fyrir
löngu misst sjónar á nokkru mark-
miði. „Þeir verða að halda áfram
að drepa til að sanna að þeir séu
yfirleitt ennþá til,“ segir hann.
Jafnvel þeir sem áður fundu til
samúðar með Eta-hreyfingunni,
sem stofnuð var fyrir 30 árum af
hugsjónamönnum um frelsi til
handa Böskum, taka nú undir að
hún sé einungis orðin að morð-
sveitum. Það voru Eta-baráttu-
mennirnirsjálfirsem komuþessum
sinnaskiptum á fyrir þremur árum
þegar þeir komu fyrir kattarnef
konu, hinni svikulu bardagasystur
sinni Maríu Dolores González Kat-
arain, sem kölluð var „Yoyes“.
Heilaga konan sem var drepin
fyrir svik við málstaðinn
Á áttunda áratugnum lýstu post-
ular byltingarinnar því yfir að
Yoyes væri heilög kona, móðir
allra hnarreistra Baska og leiðars-
tjarna þjóðarinnar. í augum lög-
reglunnar og fjölmiðlanna var hún
þó enn sem fyrr samviskulaus
hryðjuverkamaður sem stjórnaði
manndrápum.
Árið 1979 sagði hún skilið við
vini sína í Eta og hvarf til Mexíkó.
Sex árum síðar sneri hún aftur
heim og vegna náðunar var hand-
tökuskipun á hana felld niður.
Yoyes vann sem félagsfræðingur í
San Sebastian og vildi nú bara
gegna móðurhlutverkinu gagnvart
sínu eigin barni. Þetta leit Eta á
sem ögrun.
Fram á síðustu stundu höfðu
fyrrverandi bardagafélagarnir trú-
að því að hún myndi aftur ganga í
raðir Eta. „Eins og maður sem

Spænskalögreglanhefuráttíblóðugum bardögum við ETA undanfarin 20 ár.
Basknesku hryðjuverka-
samtókin ETA búin að missa
stuðning þjóðar sinnar
Basknesku hryðjuverkasamtökin ETA halda
áfram iðju sinni en verða sífellt einangraðri í
stjórnmálum. Baskar eru búnir að fá nóg af
morðum og öðrum hryðjuverkum.
% m f
konan hefur yfirgefið vonar að hún
komi aftur á meðan allir vita ekki
að hún er farin burt,“ skrifaði
Yoyes í dagbókina sína.
„Hún sjálf sveik sjálfa sig,“ rétt-
lættu síðar sviknu vinirnir hennar
morðið á henni á sveitamarkaðn-
um í heimabæ hennar Ordicia í
fjöllunum að baki San Sebastian.
Eta-hryðjuverkamennirnir hafa
haldið áfram morðunum eins og
þeir væru haldnir illum anda. Frá
því þeir frömdu fyrstu morðin fyrir
•tveim áratugum í baráttunni gegn
einræði Francos og yfirvöldum í
Madrid hafa 600 manns fallið fyrir
hendi þeirra, þar af 90% eftir að
Spánn varð lýðræðisríki 1976. Það
er hættuleg blanda kúgunar og
raunverulegrar niðurlægingar,
bragðbætt goðsögnum og kyn-
slóðagömlum táknum, sem hefur
stuðlað að þessum hryðjuverkum í
nafni þjóðernis.
Fjallabændurnir
sannastir Baska
Sterklegir, hávaxniroggeðþekk-
ir fjallabændur sem búa á bónda-
bæjunum sínum úr grófhöggnum
steinum eru kjalfesta allra Baska.
Þeir kalla sig stoltir Euskaldunak,
enda tala þeir frá unga aldri þetta
ævaforna mál basknesku, sem ekki
er skylt neinu vestur-evrópsku
tungumáli. Menntamenn í borgun-
um sem læra ekki málið fyrr en þeir
eru orðnir fullorðnir, eru hins veg-
ar kallaðir Euskaldunberriak.
Enn frekar en í miðfjöllunum
hafa lifað eldgamlir siðir í bröttum
fjallshlíðunum í héraðinu San
Sebastian. Brottfluttir bjuggu til
kúluleikinn „Pelota“, þar sem
hættulega harðar kúlur eru slegnar
með bogadregnu kasttré í vegg og
er hann heimsþekktur.
Litið er svo á að fjallabændurnir
séu síðustu leifar Euskal Herria,
hinnar raunverulegu basknesku
þjóðar. Þeir urðu tákn þjóðar sem
Iifir í stöðugri skelfingu um að
verða að hverfa en leitar jafnframt
sjálfrar sín.
Veitt forréttindi
og afbökun sögunnar
Allt fram á 19. öld veitti hin
veika spænska krúna Böskunum
víðtæk fríðindi. Meðal forréttind-
anna má telja skatta, tolla og
jafnvel hermenn. „Allar góðar af-
leiðingar velskipulagðs frelsis og
fullkomins jafnréttis er að finna
með þjóðinni við Biskayaflóa,“
var lofgerð Wilhelms von Humb-
oldts um ástandið 1801.
Yoyes var áður dýrkuð af félögum
sínum í ETA. En að lokum drápu
þeir hana og ásökuðu hana um svik
við málstaðinn.
ETA-menn hafa verið ófeimnir við
að halda blaðamannafundi. En
þeir hafa ekki viljað koma til
dyranna eins og þeir eru klæddir.
En þegar spænska ríkið svipti
Baskaþjóðina forréttindunum
1876 hófst goðsagnasköpunin.
Forréttindi sem fengist höfðu af-
hent urðu að frelsi sem barist hafði
verið fyrir, óútskýrður uppruni
basknesku þjóðarinnar var
skáldaður aftur fyrir tíma biblíunn-
ar.
Sabino Arana, upphafsmaður
nútíma baskneskrar þjóðernis-
stefnu, sá hreyfingunni fyrir kyn-
þáttakenningu. „Biskayabúinn er
hreinn og göfugur," ritaði hann
1885. „Spánverjarnir vita ekkert
. um trúarbrögð og þvo sér bara
einu sinni á ævinni.“
í spænsku borgarastyrjöldinni
slógust hinir afturhaldssömu Bask-
ar í lið með rauðum lýðveldissinn-
um vegna þess að valdaránsherfor-
ingjarnir voru frábitnir öllu tali um
sjálfstjórn hinna ýmsu ríkja. „Þá
gerði Franco sjónhverfingu Arana
að sannleika," er skoðun stjórn-
málafræðingsins Gurutz Jauregi.
„Hann hernam Baskaland, breytti
staðarnöfnum, bannaði tunguna og
þjóðsagnirnar. Það mátti ekki einu
sinni meitla eitt einasta baskneskt
nafn á legsteina.“
„Það útheimtir blóð og tíma
að hamra saman þjóð“
Þegar aðkomumenn streymdu í
stríðum straumum til Baskalands á
velmektarárum iðnaðarins á sjötta
áratugnum, ákváðu baskneskir
þjóðernissinnar að grípa til gagn-
aðgerða. „Ef spænski hernámsher-
inn hefur því sem næst alveg útrýmt
baskneskri þjóðarvitund, getur
aðeins annar her hrist meirihluta
fólks upp úr sljóleikanum,“ sagði
fyrrum leiðtogi Eta, Patxo Unz-
ueta. Eftirmaður hans, „Peixoto",
orðaði enn skýrar markmið og
vinnuaðferðir Eta: „Það útheimtir
blóð og tíma að hamra saman
þjóð.“
1 byrjun lét Eta sér nægja að
vinna að menningarmálum og
hafði sérstaklega uppi áróður fyrir
„Ikastola", einkaskólum sem
kenna basknesku. En 7. júní 1968
féll fyrsti hermaður Guardia Civil
fyrir byssukúlu frá Eta.
Stríðið gegn einræðinu sem hægt
og sígandi færðist í aukana hafði
líka í för með sér hugmyndafræði-
legar nýjungar. Marxiskir náms-
menn gengu í lið með þjóðernis-
sinnunum. Rétt eins og Alsírbúar,
Kúbanir og Víetnamar fóru Baskar
skyndilega að trúa því að þeirra
hlutskipti væri að vera í farar-
broddi kúgaðra nýlenduþjóða í
frelsisbaráttu.
Árið 1982, þegar lýðræðislegar
stofnanir voru löngu teknar til
starfa og sósíalisti hafði verið val-
inn í Madrid til að gegna forsætis-
ráðherraembætti, greip Eta í fyrsta
sinn til hinna bráðdrepandi bíla-
sprengja. 19. júní 1987 dóu 21
manns í kjörbúð í Barcelona af
völdum sprengjutilræðis.
Þrátt fyrir öll tilgangslausu
manndrápin nýtur Eta enn stuðn-
ings róttæka þjóðernissinnabanda-
lagsins „Herri Batasuna" (HB -
Sameinuð þjóð), sem við kosning-
ar í Baskalandi fær allt að 230.000
atkvæðum.
Aukin sjálfstjóm
einangrar ETA
En sjálfstjórnarstaða Baska-
lands sem samþykkt var á spænska
þinginu 1979 og hefur loks tekið
gildi eftir langvarandi samninga-
viðræður, hefur loks þröngvað
þjóðernissinnunum í einangrun.
„Síðustu eina og hálfa öldina hefur
engin basknesk ríkisstjórn notið
eins víðtækrar sjálfstjórnar og nú,“
segir Joseba Agirreazkuenaga,
sagnfræðingur við baskneska há-
skólann í Bilbao.
Nú er víðtæk sjálfstjórn í skatta-
málum, Baskar hafa eigin sjón-
varpsdagskrár, skóla og háskóla
fyrir þau 25% Baska, sem enn hafa
fullt vald á hinu erfiða máli sínu,
og líka baskneska lögreglu sem á
smám saman að koma í stað al-
þjóðarlógreglunnar.
Yfirvöld í Madrid hafa m.a.s.
gert um u.þ.b. 400 Eta-skæruliðum
sem sitja í spænskum fangelsum
tilboð sem er allrar athugunar
virði. Þ.e. að ef þeir láta af hryðju-
verkunum geti þeir fengið léttari
refsingu, án þess að neyðast til að
segja til félaga sinna eins og krafist
er af t.d. Rauðu herdeildunum á
Ítalíu.
Yfir 200 marxiskir Eta-hryðju-
verkamenn hafa þegar snúið baki
við samtökunum. Aðeins óttinn
við eigin leiðtoga heldur aftur af
öðrum Eta- meðlimum.
Þrýstingurinn á baráttumennina
sem eftir eru verður sífellt meiri. í
byrjun árs 1988 birtu sex basknesk-
ir stjórnmálaflokkar sameiginlega
yfirlýsingu þar sem ofbeldi var
fordæmt. Áður flykktist fólk að-
eins í fjöldagöngur gegn yfirvöld-
um í Madrid. Nú marséra þúsundir
manna til að krefjast þess að endir
verði bundinn á ofbeldið. „Bask-
neska samfélagið er búið að fá
meira en nóg af blóðsúthellingun-
um,“ er álit Joseba Askarraga
þingmanns, „og það sem mikilvæg-
ara er, með hverjum deginum sem
líður verður það ófeimnara að láta
þá skoðun sína opinberlega í ljós. “