Tíminn - 21.10.1989, Blaðsíða 7

Tíminn 7
Laugardagur 21. október 1989

ggL. > JV' $mmrr IVKÍ * í liiiirtiT'7 m
'. Ifllllilf f®^ :Æ. msm' ••ap t i*JHH H »- - | H ULl J
En athafnaþróttinn sækja for-
ingjar í félagsmálahreyfingum
eigi að síður til fjöldans sem þar
stendur að baki, og félagslegur
tilgangur hlýtur að ráða ferð-
inni.
Byggðastefna
samvinnu-
hreyfingarinnar
Svo fráleitt sem það er að gera
þann mun á samvinnuframtaki
og einkaframtaki að samvinnu-
hreyfingin krefjist fríðinda og
„pólitískrar verndar" til þess að
geta þrifist og eigi farsæld sína
undir „pólitiskri“ fyrirgreiðslu,
þá er fremur á hitt að líta að
samvinnuhreyfingin hefur hasl-
að sér völl á brýnum rekstrar-
sviðum og tekið að sér hlutverk,
sem varð að sinna, en hafa
reynst áhættusöm, ekki síst á
síðari árum. Það er m.a. ekki að
furða, þótt samvinnuhreyfingin
hafi orðið fyrir beinum skaða af
hinum mikla samdrætti í land-
búnaðarframleiðslunni og erfið-
leikum af því að stunda verslun
í dreifbýlinu. Svo mjög hefur
samvinnustarf verið bundið
landsbyggð og dreifbýli, að
breyting á mannlífi, atvinnu-
starfsemi og rekstraraðstæðum
þar hlaut að koma við samvinnu-
reksturinn. Það er alls ekki út í
bláinn sagt að samvinnuhreyf-
ingin hafi rekið sína eigin
byggðastefnu og lagt þar mikið
undir. Um áratugi hefur sam-
vinnuhreyfingin m.a. tekiðmjög
virkan þátt í uppbyggingu sjáv-
arútvegsfyrirtækja, sem lagt
hafa grundvöll undir byggð og
atvinnulíf í öllum landshlutum
og verið stoðin undir gjaldeyris-
öflun þjóðarinnar.
Rekstrarerfíðleikar sjávarút-
vegsins síðustu tvö-þrjú ár hafa
óhjákvæmilega komið hart nið-
ur á landsbyggðinni alveg eins
og þeir hafa snert sjávarútvegs-
fyrirtæki í annarra eigu. Á því er
enginn eðlismunur, því að út-
gerð og fískvinnsla er háð sömu
skilyrðum, hver sem eignar- eða
rekstraraðilinn er. Efnahags-
ástand síðustu ára hefur orðið til
þess að grafa undan fjárhags-
legri afkomu útflutningsfyrir-
tækja óg komið verst við at-
vinnureksturinn úti um land.
Þegar þess er gætt að samvinnu-
hreyfíngin hefur verið umsvifa-
mikil í sjávarútvegi landsbyggð-
arinnar átti hún hvað mest í
húfí, þegar að þrengdi í rekstri
sjávarútvegsins. Taprekstur
sjávarútvegsfyrirtækja og óvið-
unandi rekstrarskilyrði útflutn-
ingsframleiðslunnar hafa því
komið samvinnuhreyfíngunni í
meiri fjárhagsvanda en hún hef-
ur lengi staðið frammi fyrir.
Endurskipulagning
Þessi mikli fjárhagsvandi
kaupfélaga og samvinnuhreyf-
ingarinnar í heild verður ekki
leystur nema með víðtækum
ráðstöfunum á sviði fjármála,
skipulagningar og hagræðingar í
rekstri. Slíkar aðgerðir eiga sér
nú stað og verður ekki undan
komist. Samvinnumenn verða
að horfa raunsæjum augum á þá
fjárhagsstöðu sem upp er komin
og gera sér grein fyrir að nú er
þörf að „rifa seglin“. Það er að
sjálfsögðu verkefni stjórnenda
samvinnufyrirtækja og yfir-
stjómar Sambands íslenskra
samvinnufélaga að standa fyrir
þeim ráðstöfunum sem nauðsyn-
legar eru til þess að aðlaga
rekstur samvinnufyrirtækja
þeim raunvemleika sem við
blasir.
En það skiptir máli í almanna-
samtökum á borð við samvinnu-
hreyfinguna að félagsmenn geri
sér grein fyrir ástandinu eins og
það er og öðlist þá sannfæringu
um nauðsynlega stefnubreyt-
ingu í samvinnustarfí, sem sættir
áhugasama menn, sem treyst
hafa samvinnuframtakinu til
mikilla afreka, við þá takmörk-
un umsvifa sem óhjákvæmileg
er. Eins og stendur er ekki tími
til kröfugerðar á hendur sam-
vinnuhreyfingunni um vaxandi
umsvif á hinum ýmsu sviðum
atvinnu- og þjónustustarfsemi,
heldur þarf að vera til staðar
félagslegur og raunsær stuðning-
ur við þá endurskipulagningu
rekstrar og fjármála sem unnið
er að.
Orsök og afleiðing
Samvinnuhreyfingin hefur oft
áður í sögu sinni staðið frammi
fyrir rekstrar- og fjárhagsvanda.
Efnahagskreppur og viðskipta-
erfiðleikar hafa fyrr og síðar
mætt á samvinnufélögum og
staðið þeim tímabundið fyrir
þrifum. Margs konar ástæður
hafa á síðari árum valdið sam-
vinnurekstri erfiðleikum og
áföllum. Vandi landbúnaðar-
framleiðslu og kerfisbreytingar í
sölu og meðferð landbúnaðar-
vöru á sinn þátt í rekstrarerfið-
leikum kaupfélaga víða um land
og snertir hreyfinguna í heild.
Sú umbylting ein - svo brýn sem
hún hefur verið talin - hefði
nægt til þess að leggja samvinnu-
hreyfíngunni á herðar skyldur
um að standa fyrir uppstokkun
og endurskipulagningu sam-
vinnustarfsins, þegar þar við
hafa bæst vaxandi erfiðleikar í
dreifbýlisverslun og þörf á
skipulagsbreytingum á því sviði.
Samvinnuhreyfingin hefur einn-
ig orðið að takast á við rekstrar-
vanda í iðnaði, bæði í sam-
keppnis- og útflutningsiðnaði.
Ástandið í sjávarútvegsgreinum
hefur e.t.v. valdið mestu um
versnandi hag samvinnufyrir-
tækjanna. Én öll segir þessi
ágripskennda upptalning þá
sögu að fjárhagserfiðleikar sam-
vinnuhreyfíngarinnar eiga sér
skýringar, sem skylt er að koma
á framfæri og ræða af raunsæi og
skilningi á samhengi orsaka og
afleiðinga.
Sagan
endurtekur sig
Ekki hefur á það skort að
samvinnuhreyfingin hafi að
undanförnu mátt þola miður
góðviljaða túlkun á málefnum
sfnum eins og svo oft áður. Svo
langt hefur hugarfar sumra and-
stæðinga samvinnufélaganna
leitt þá, að þeir hafa rætt þá
„von“ í sinn hóp að „Sambandið
sé að fara á höfuðið“. Þetta
minnir á upphafsorð í ræðu
Hallgríms Kristinssonar á aðal-
fundi Sambandsins 1922 -
ræðunnar sem Morgunblaðið
gerði að umtalsefni nýlega. Við-
skiptakreppa eftirstríðsáranna
mæddi þá á Sambandinu og
kaupfélögunum, eins og áður
hefur verið að vikið.
Þessi voru upphafsorð
Hallgríms:
„Tíu mánuðir eru liðnir síðan
við komum hér saman síðast á
aðalfund. Yður er kunnugt, að
mánuðum saman áður en hann
var haldinn breiddu sumir
keppinautar vorir og mótstöðu-
menn þann orðróm um landið,
að Sambandið væri að fara á
höfuðið. Rak svo langt, að
stjórn þess og forstjóri sáu sig
tilneydd til að fara á fund aðal-
lánardrottins sína, Landsbank-
ans, og biðja hann um yfirlýs-
ingu, sem hnekkti þessum orð-
rómi. Yfirlýsingin var fúslega
látin í té og síðan birt í öllum
blöðum landsins.“
Þetta voru orð forstjóra Sam-
bands íslenskra samvinnufélaga
fyrir 67 árum. Og svo segja
menn að sagan endurtaki sig
ekki!