Tíminn - 18.11.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 18. nóverfíber 1989
Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra um stóriðju á íslandi:
Nlóta þarf orkunýtingar-
stefnu til langs tíma
Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra er í helgarviðtali
Tímans. Hann hefur að undanförnu leitt viðræður um
aukna álframleiðslu á íslandi og nýtt eða ný álver,
einkum við svonefndan Atlantal hóp. Pólitískar aðstæð-
ur innanlands og utan- virðast nú vera hagstæðari
þessum áformum en oftast áður. Erlendis, einkum í
Evrópu, eru áform uppi um að leggja af rekstur
kjarnorkuvera sem þrengja mun mjög að rekstri orku-
freks iðnaðar. Innanlands hefur verið samdráttur í
sjávarafla og enn frekari samdráttur fyrirsjáanlegur. Af
þeim ástæðum meðal annars hefur skapast pólitískur
meðbyr fyrir aukinn áliðnað á íslandi. Þessi mál voru
rædd við iðnaðarráðherra og hann var fyrst spurður:
- Er stóriðjan íslendingum nauðsyn-
leg og liggur okkur eitthvað á að auka
hana?
Stóriðjan nauðsyn
„Já, það tel ég og það hefur sjaldan
verið mönnum ljósara en nú. Við
eigum að breikka auðlindagrundvöll-
inn fyrir atvinnulífið í landinu með því
að virkja vatnsaflið.
Þessi skoðun er raunar aldargömul
og aldamótaskáldin ortu dýr kvæði í
anda hennar. Ræður seinni tíma manna
eru kannski ekki jafn skáldlega inn-
blásnar en efnislega eru þær samhljóða
því „... að temja fossins gamm á
framfaraöld.“
Nú þegar aldamót nálgast enn, á
íslenska þjóðin tækifæri sem hún má
ekki láta ónotuð enda er nú sennilega
betra færi til þess að breyta orkunni í
tekjur fyrir almenning en lengi hefur
verið.
Eftirspurn eftir áli fer vaxandi því
þetta er léttur en sterkur málmur.
Þegar samgöngutæki eru smíðuð úr áli
í stað stáls, sparast t.d. mikil orka þótt
vissulega fari mikil orka í að bræða ál.
Þar sem útlit er bjart í áliðnaði þá er
eðlilegt að áhugi sé á að ráðast hér í
framkvæmdir. Því fer þó víðs fjarri að
stórfyrirtæki standi í biðröð eftir að fá
að fjárfesta hér. Við verðum því að
sýna með réttum rökum og skynsemi
að þótt kaupið sé hátt á íslandi og eigi
að vera það og þurfi að verða hærra
þegar fram í sækir, sé hægt að hafa hér
hagkvæman og arðvænlegan rekstur
vegna ýmissa annarra skilyrða sem
landið býður. Þau eru ekki bara hag-
kvæmt orkuverð, heldur líka svigrúm
til athafna, aðgangur að Evrópumark-
aði, góð hafnaraðstaða og þar með
góðar samgöngur af sjó, enda skiptir
lega landsins minna máli en áður var
vegna breyttrar samgöngutækni.
Áltonn/þorsktonn
Vegna þessa alls eigum við að nota
orkuna til að efla atvinnulíf hér á landi
og þarna eru möguleikar. Ég hef áður
bent á að eitt tonn af áli frá álbræðslu
leggi álíka mikið inn í þjóðarbúið og
eitt tonn af þorski úr sjó. Þetta eru
auðvitað ekki nákvæmar tölur en þær
gefa samt hugmyndir sem skiljanlegar
eru öllum.
Nú erum við nauðbeygð til að draga
saman þorskaflann um nokkra tugi
þúsunda tonna á næsta ári. Hlýtur því
ekki að vera nauðsynlegt fyrir okkur að
leita að einhverju öðru í staðinn? Þótt
nýsköpunin komi ekki strax á næsta ári
þá er það ekki lítil búbót í sjónmáli ef
við gætum aukið álframleiðsluna á
næstu fimm árum um 120-130 þúsund
tonn og enn um 150-200 þúsund tonn á
næstu fímm árum þar á eftir.“
- Er útlit fyrir þetta? Hvemig ganga
álviðræðurnar?
„Viðræðurnar hafa tekið nokkrum
vendingum. í vor var um sinn vikið til
hliðar umræðum um 185 þúsund tonna
bræðslu sem athyglin hafði beinst mest
að til þess tíma. Þetta var gert vegna
þess að niðurstöður ráðgjafafyrirtækis-
ins Bechtel bentu til þess að það virtist
hagkvæmara að stækka álverið í
Straumsvík. Þeir höfðu að vísu ekki
þrautkannað þann kost, en það sem
fyrir lá var að það virtist greinilega
ódýrari kostur á hvert tonn af áli auk
þess að vera minni biti fyrir fyrirtækin
þrjú eða fjögur, Atlantalhópinn að
ráðast í.
Vegna þessa var svo sett af stað
sérstök athugun á stækkunarleiðinni og
fyrstu niðurstöður bámst í október-
byrjun. Þá vantaði reyndar ýmsar áætl-
anir frá Alusuisse um hvað kosta myndi
að tengja nýjan kerskála við þá aðstöðu
sem fyrir er enda var kjami þessara
hugmynda að nýta betur þá þjónustu
og mannvirki sem þegar em til staðar.
Sú niðurstaða sem birtist í lok októ-
ber á fundi Atlantalhópsins í Amster-
dam olli mönnum nokkmm vonbrigð-
um, þ.e. kostnaðarmunurinn virtist
minni en menn höfðu talið milli sjálf-
stæðs álvers og stækkunar þess sem
fyrir er. Þetta varð til þess að fulltrúar
Gránges Aluminium og hollenska fyrir-
tækisins Hoogarens Aluminium vildu
aftur taka upp þráðinn um sjálfstætt
álver, jafnvel ekki stærra en 120-130
þús. tonn en athuga jafnframt 185
þúsund tonna kostinn um leið og athug-
unum á stækkun yrði lokið.
Hópurinn mun á ný hittast í Zúrich
4. des ásamt íslensku ráðgjafarnefnd-
inni í álmálinu. Þar mun ég knýja á um
ákvarðanir um hvort menn vilji halda
áfram og ganga til eiginlegra samninga
eða ekki.
Dró Alusuisse lappirnar?
- Hefur þessi dráttur sem orðið hefur
á ákvörðun verið vegna þess að Alu-
suisse hefur dregið lappimar og viljað
sitja eitt að álvinnslu á íslandi?
„Ég átti viðræður við forstjóra
Gránges í síðustu viku og mér skilst að
hann sé afar áhugasamur um að ganga
til samninga. Þá á ég von á heimsókn
forstjóra hollenska fyrirtækisins í næstu
viku en hann mun kanna hér aðstæður.
Því hef ég ástæðu til að ætla að
Hollendingar séu einnig áhugasamir
um samninga. Stækkunarmöguleikinn
hlýtur að hafa verið vænlegur í augum
Alusuisse. Ef hann er ekki jafn líklegur
og áður geri ég ráð fyrir að áhugi þeirra
dofni. Ég held hins vegar að það sé ekki
rétt lýsing á þeirra afstöðu að þeir hafi
viljað útiloka aðra frá vinnslu á íslandi
og sitja einir að henni. Þeir hafa hins
vegar ekki þörf fyrir svo mikinn málm
sem 120-130 þúsund tonna stækkun
hefði í för með sér og hafa ekki áhuga
á að framleiða málm umfram eigin
þarfir.
Svipað gildir raunar um aðra innan
Atlantalhópsins. Þeir em fyrst og
fremst að hugsa um að verða sjálfum
sér nógir um málm. Ég tel samninga við
þessa aðila hagkvæma okkur því að
þeir em að horfa til langtímasamninga.
Það er langtíma hagsmunamál fyrir
okkur að byggja hér upp nýjan iðnað
ekki síst nú þegar atvinnuástand er
tvísýnna en það lengi hefur verið.
Þetta síðastnefnda gerir það einnig
að verkum að úr vegi er sú hindrun sem
hefur verið fyrir hendi gegn því að
ráðast í svo umfangsmiklar fram-
kvæmdir á tíma þenslu í hagkerfinu
vegna hættu á ofþenslu og verðbólgu.
Sjónarmið áliðnaðarins og íslendinga
falla því saman nú. Ég er tel að móta
þurfi langtímastefnu um nýtingu orku-
lindanna til atvinnuuppbyggingar, ekki
síst með þróun byggðar í landinu í
huga.
Stækkun í Straumsvík tel ég enn
nærtækasta og trúlega hagkvæmasta
kostinn en skynsemi verður að ráða
hvar álver verður sett niður enda
gagnast það auðvitað allri þjóðinni. En
það er mikilvægt horfa til virkjunar
Jökulsár á Fljótsdal og stóriðjuvers
sem skapa myndi iðnaðarkjarna á
Norður- eða Austurlandi. Slíkt er mik-
ið framfaramál þótt það leysi vitanlega
ekki öll atvinnu- eða byggðamál hérað-
anna. Það yrði þó mikilvægur þétti-
kjarni byggðar í þessum landshlutum.“
Áhugi útlendinga ofmetinn?
- Innlendar aðstæður eru hagstæðar
stóriðju nú sagðirðu. Gæti það þó
hugsast að áhugi útlendinga hafi verið
ofmetinn og gæti þörf okkar fyrir
stóriðjuna jafnframt veikt samnings-
stöðu okkar?
„ Við höfum sérstaka þörf fyrir aukna
stóriðju núna þar sem Blönduvirkjun
er nú á lokastigi og mun byrja að skila
orku inn á landskerfið 1991, nokkru
fyrr en nokkrar minnstu líkur eru til að
stór orkukaupandi verði til að kaupa þá
orku sem þá verður umfram þarfír hins
almenna markaðar. Því er það knýj-
andi nauðsyn að breyta orkunni í
peninga sem fyrst til að greiða virkjun-
ina niður. Framkvæmdatími Blöndu-
virkjunar er orðinn alltof langur. Hún
er dæmi um framkvæmd sem ráðist er
í án þess að markaðshliðin sé í lagi.
Ég vil að þannig sé á málum haldið
að sölumöguleikar séu fundnir fyrir
orku nýrra virkjana en ekki virkjað
virkjananna vegna. Áhersla á virkjun-
arþáttinn hefur verið of mikil en ónóg
á söluhliðina, uppbyggingu iðnaðar og
orkunotkunina. Samningsaðstaða okk-
ar nú er góð og við erum ekki sérstak-
lega bundnir af þvi sem áður hefur
verið gert þótt Blanda reki auðvitað
talsvert á eftir. Á það er t.d. að líta að
hennar vegna er hægt með vissu að
segja hvenær hægt verður að afhenda
orkuna.
Það er mikilvægt að niðurstaða fari
að fást í viðræðunum svo hægt verði að
hefjast handa við orkuframkvæmdir.
Röð þeirra fer eftir því hver niðurstað-
an verður- hversu stór verður álbræðsl-
an sem í verður ráðist; 120 þúsund tonn
eða 185 þúsund tonn eða eitthvað þar
í milli. Ef hærri kosturinn verður ofan
á kemur Fljótsdalsvirkjun í fyrstu röð,
en verði lægri kosturinn valinn, er
viðbótarvirkjun við Búrfell eðlilegt
fyrsta skref. Best væri að við settum
sjálfir upp langtímaáætlun og fengjum
samstarfsaðila til að framkvæma hana
þannig að við gætum ráðist í hvort
tveggja.“
Skynsamlegir orkusamningar
- Hvað með orkuverð? Verða ein-
hver bindiákvæði um orkuverð þannig
að ef breytist orkuverðsforsendur á
einhvem hátt, þá fari ekki allt úr
skorðum og stórtap verði á öllu saman?
„Ég hef engan áhuga á að gerður
verði orkusölusamningur sem ekki skil-
ar fullkomlega til baka þeim kostnaði
sem lagður er í virkjanir sem anna eiga
þörf stóriðju. Kostnaðinn verður að
endurheimta ásamt vöxtum. Því er það
okkur í hag að gera fasta orkusölu-
samninga til langs tíma til að vissa fáist
fyrir endurheimtu fjárins. Slíkir samn-
ingar treysta lánstraust okkar og auð-
vitað verður að fjármagna framkvæmd-
irnar með erlendu lánsfé að verulegu
leyti.
Erlendu álfyrirtækin sækjast líka eft-
ir löngum orkukaupasamningum til að