Tíminn - 11.01.1990, Blaðsíða 11

10 Tíminn

Fimmtudagur 11. janúar 1990
Fimmtudaguf 11. janúar 1990
tfrtíirlri 11r,,/j’
Wm
Mikil fjárhagsvandræði hjá tugum þéttbýlissveitarfélaga - Sveitarstjórnarmenn:
»
OFGO
Eftir Heidi Helgadóttur
Þær kröggur sem tugir lítilla og miðl-
ungs stórra þéttbýlissveitarfélaga eru í,
stafa ekki hvað síst af því að sveitar-
stjórnir reyna að uppfylla kröfur kjós-
enda sinna um þjónustu og framkvæmdir
álíka og í stærstu sveitarfélögunum, þótt
það hafi verið langt umfram fjárhagsiega
getu þeirra. Sá vandi hefur verið leystur
með miklum lántökum. Kostnaðurinn af
þeim er nú að sliga mörg sveitarfélög,
enda dæmi um að fjármagnskostnaður
fari í allt að 40-50% af tekjum þeirra.
Þar á ofan hafa sum þeirra látið undan
kröfum um framlög og/eða ábyrgðir
vegna fyrirtækja í kröggum, sem oft er
og verður tapað fé. Verst stöddu sveitar-
félögin eru hlutfallslega flest í hópi
þéttbýlisstaða með 1.000 til 2.500 íbúa,
utan Reykjaness. Minnstu og stærstu
sveitarfélögin standa fjárhagslega best.
Framangreint má m.a. lesa út úr
niðurstöðum skýrslu um fjárhagsstöðu
sveitarfélaga, sem unnin var af nefnd
skipaðri af félagsmálaráðherra í júlí á
nýliðnu ári.
Allt að 50% tekna í „vexti“
Nefndin skoðaði stöðu 28 skuldugustu
og verst settu sveitarfélaganna sérstak-
lega. í þeim hópi er helmingur (8) þeirra
16 þéttbýlissveitarfélaga landsins (utan
Reykjaness) sem hafa 1.000 til 2.500
íbúa. Skuldir þessara sveitarfélaga námu
að meðaltali um 70% af árstekjum
þeirra árin 1987-88 og hátt í tvöfaldar
árstekjur hjá þeim verst settu. Fjár-
magnskostnaður vegna þessara skulda
var að meðaltali um 20% af heildartekj-
um þeirra, en fór allt upp í helming
teknanna hjá þeim skuldugustu. Árið
1988 voru tekjur þessara sveitarfélaga
um 67.400 kr. á hvern íbúa að meðaltali
(þær hæstu utan Reykjavíkur), hvar af
um 12.100 krónur á íbúa fóru í fjár-
magnskostnað að meðaltali.
Af þessum 28 eru síðan tíu úr flokki
(29) minni þéttbýlisstaða og stærstu
blönduðu sveitarfélaganna og 7 úr hópi
(25) minni blandaðra sveitarfélaga þar
sem meirihluti íbúanna býr í þéttbýlis-
kjarna.
Nefndin telur ljóst að þær aðgerðir
sem hún leggur til muni ekki duga til að
lagfæra stöðuna hjá öllum. Hefur hún
enn til skoðunar 12 sveitarfélög úr þess-
um hópi þar sem grípa þurfi til harðra
aðgerða til að koma fjármálum á réttan
kjöl.
Aðhaldi verið ábótavant
Hvað varðar fjármálastjórn segja
skýrsluhöfundar kjörna sveitarstjórnar-
menn og framkvæmdastjóra sveitarfé-
laganna í mörgum tilvikum ekki hafa
sýnt næga fyrirhyggju. „Aðhaldi í rekstri
hefur verið ábótavant. Margvíslegur
rekstur og þjónusta hafa verið aukin án
þess að fjárhagslegur grundvöllur væri
fyrir hendi“.
Af öðrum orsökum fjárhagsvanda á
mörgum stöðum nefnir nefndin m.a.: Of
lágar tekjur - Aukin verkefni og þjón-
ustu - Of miklar fjárfestingar - Mikinn
fjármagnskostnað vegna skuldasöfnunar
síðustu ára - Skerðingu á Jöfnunarsjóði
sveitarfélaga.
Staðgreiðsluútsvar miklu hærra
Fram kemur að við breytingu yfir í
staðgreiðslukerfi jukust útsvarstekjur
sveitarfélaga verulega, eða um 16%
umfram launahækkanir milli áranna
1987 og 1988. Tekjur eru einnig taldar
hækka töluvert með breytti álagningu
fasteignagjalda, utan höfuðborgar-
svæðisins, nú á þessu ári.
Meðal ráða til að komast út úr fjár-
hagsvandanum nefnir nefndin eftirfar-
andi: Sveitarfélög forðist þátttöku í at-
vinnurekstri eftir föngum - Tekjur Jöfn-
unarsjóðs verði ekki skertar - Rekstrar-
gjöld verið dregin saman - Lánasjóður
sveitarfélaga láni í auknum mæli til
skuldbreytinga en dragi saman fram-
kvæmdalán - Settar verði ákveðnar við-
miðanir um ábyrgðir, lántökur og nettó-
skuldir - Áhersla á menntun og þjálfun
þeirra sem stjórna sveitarfélögum verið
aukin.
Lítið þéttbýli erfitt...
Almennt gildir það að minnstu sveitar-
félögin standa allvel fjárhagslega. Prátt
fyrir minnstar tekjur á íbúa veita þau þar
á móti einnig litla þjónustu.
„Um leið og örlar á þéttbýli virðist
sem samhliða vaxi þjónustuþátturinn
sveitarfélögunum yfir höfuð“.
Sveitarstjórnir hafa á undanförnum
árum fundið sig knúnar til að taka upp
margs konar þjónustu sem áður var
einungis veitt í stærstu sveitarfélögum.
Helstu þættir aukinnar þjónustu eru
nefndir: Pjónustu við aldraða, kostnaður
við tannviðgerðir og tannréttingar skóla-
barna, mötuneyti í skólum, staðarupp-
bót til kennara, rekstur dagheimila/leik-
skóla, rekstur heilsugæslustöðva og
framlög til sjúkratrygginga, sem hafi
hækkað mjög mikið milli ára. í kjölfar
fjárfestinga í þjónustumannvirkjum hef-
ur fylgt aukin rekstrarkostnaður. Pessi
þjónusta er hlutfallslega dýrari á fá-
mennum stöðum, samhliða hlutfallslega
lægri tekjum.
„Sveitarfélögum hefur gengið misvel
að gæta að útgjöldum sínum og er vandi
sumra þeirra fólginn í þeirri staðreynd.
í nokkrum tilvikum hafa sveitarfélög
ekki gætt sín sem skyldi og aukið rekstr-
arútgjöld sín umfram fjárhagslega getu.
Afleiðingin hefur orðið söfnun lausa-
skulda eða jafnvel lántökur til lengri
tíma“, segir í skýrslunni.
Þungar byrðar í langan tíma
Varðandi skuldasöfnun segja skýrslu-
höfundar m.a. vaxandi þrýsting á þátt-
töku sveitarfélaga í atvinnulífinu leiða til
verri fjárhagsstöðu. „Þess eru jafnvel
dæmi að opinberir sjóðir geri það að
skilyrði fyrir fyrirgreiðslu að sveitarfélög
auki þátttöku sína í atvinnulífinu og
stuðli þannig að enn meiri skuldasöfnun
og fjárþröng hjá viðkomandi sveitarfé-
lagi enda standa sveitarfélögin oft ber-
skjölduð gagnvart slíkum kröfum. Ef illa
fer geta skilyrði af þessu tagi lagt þungar
byrðar á sveitarfélög og íbúa þeirra um
langan tíma og torveldað framkvæmd
meginverkefna sveitarfélagsins".
„Dýrt“ að bjarga atvinnunni
Síðar segir að sum sveitarfélaganna
hafi á síðustu árum lagt fram verulega
fjármuni til atvinnurekstrar til þess að
halda uppi vinnu - oft langt yfir fjárhags-
lega getu. Bilið hafi þá verið brúað með
lántökum.
„Ljóst þykir að áhrif á fjárhag sveitar-
félaga vegna mikilla erfiðleika í atvinnu-
rekstri eru 'ekki komin fram nema að
hluta. Talið er víst að mörg sveitarfélög
verði fyrir áföllum af þessum sökum í ár
og næstu ár. Sveitarfélög munu tapa
verulegum fjármunum vegna erfiðleik-
anna. Hlutafjáreign sveitarsjóðs tapast í
gjaldþrotum. Skattar, fasteignagjöld og
ýmiss þjónustugjöld tapast í gjaldþrot-
um‘
Ríkisvaldið meðal „betlaranna“
Þá segir að óskum um niðurfellingar
opinberra gjalda og þjónustuútgjalda
hafi fjölgað og beiðnum um skuldbreyt-
ingar sömuleiðis, m.a. frá ríkisvaldinu.
Nú síðast vegna fyrirgreiðslu Atvinnu-
tryggingarsjóðs og Hlutafjársjóðs
Byggðastofnunar. í mörgum tilvikum
hafi sveitarfélög gengið í einfaldar
ábyrgðir vegna lána fyrirtækja, sem í
einhverjum mæli falli á sveitarfélögin
vegna gjaldþrota.
Heiður Helgadóttir.
... og fækka fólki
Þá er bent á að rekstrargjöld sumra
sveitarfélaga séu of há í samanburði við
önnur samsvarandi og ætti því að vera
hægt að lækka þau verulega. Breytt
innheimtufyrirkomulag í kjölfar stað-
greiðslukerfis ætti líka að geta stuðlað að
fækkun starfsmanna.
Að gefnu tilefni leggur nefndin til að
sveitarfélög forðist þátttöku í atvinnu-
rekstri eftir því sem frekast er unnt, enda
sé það ekki í þeirra verkahring sam-
kvæmt sveitarstjórnarlögum. Jafnframt
er varað við að leysa vanda atvinnufyrir-
tækja
Lígt er til að félagsmálaráðuneytið og
Samband sveitarfélaga komi sér saman
um ákveðnar viðmiðunartölur, m.a. að
nettóskuldir sveitarfélaga ættu yfirleitt
ekki að fara yfir 50% af tekjum og að
hættumörkum væri náð við 80-90%
hlutfall. En dæmi fundust um 180%
skuldahlutfall 1988. - HEI
»
ATKVÆ
SÍN
ii
Stöðva framkvæmdir......
Til að bjarga málunum telur nefndin
mjög mikilvægt að hinar auknu tekjur af
staðgreiðslusköttunum og fasteigna-
gjöldum ásamt með hagræði af breyttri
verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga
verði notaður til að bæta fjárhagsstöðu
verst settu sveitarfélaganna, en ekki til
að auka rekstur eða framkvæmdir. Þær
eigi að fjármagna sem mest með sam-
tímatekjum.
En til að það geti orðið þurfi mörg
sveitarfélög að koma sér út úr þeim
fjárhagslega vítahring sem þau eru kom-
in í. Það verði þau verst stöddu að gera
með því að draga mikið úr, eða nánast
að stöðva framkvæmdir þar til skulda-
staðan kemst í viðunandi horf, þannig að
vextir og afborganir gleypi ekki mest allt
framkvæmdaféð.

Frá Hofsósi, en fjármál sveitarfélagsins hafa mikið verið í sviðsljósinu eftir að það var svipt tímabundið fjárræði

■