Tíminn - 30.01.1990, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 30. janúar 1990
Tíminn /
VETTVANGUR
Þórarinn Þórarinsson:
Hernaðarbandalög í Evrópu
hafa enn hlutverki að gegna
Óneitanlega hafa vonir manna um friðvænlegt ástand í
heiminum styrkst verulega að undanförnu. Þar valda
mestu breyttar kringumstæður í Austur-Evrópu sem orðið
hafa fyrir frumkvæði Gorbatsjovs, leiðtoga Sovétríkjanna.
Má segja að það gangi kraftaverki næst sem hann hefur
áorkað í þessum efnum. Fyrir frumkvæði hans hefur enn
fremur orðið nokkur árangur í afvopnunarmálum og
standa vonir til að nýir áfangar náist á því sviði á þessu ári,
bæði í samdrætti svokallaðra hefðbundinna vopna í
Evrópu og takmörkun langdrægra kjarnorkuvopna.
Enn getur þó liðið talsverður
tími þangað til afvopnunarmálum
verður komið í það horf að ekki
verði áfram sérstakrar aðgæslu
þörf. Pess vegna er ekki kominn
tími til að leggja hernaðarbandalög
niður þótt menn líti á það sem
takmark víðtækrar afvopnunar.
Það erstaðreynd, sem ekki verð-
ur litið fram hjá, að tilvist hernað-
arbandalaganna tveggja í Evrópu,
Atlantshafsbandalagsins og Var-
sjárbandalagsins, hefur tryggt það
jafnvægi í álfunni að friður hefur
haldist, þrátt fyrir uggvænlegt
ástand á tíðum. Enn er ástandið
svo ótryggt að nauðsynlegt er að
viðhalda þessum bandalögum ef
ekki eiga að skapast að nýju svip-
aðar aðstæður í álfunni og ríktu
áður en þau komu til sögunnar.
Bandalögin tvö hafa því enn
mikilvægum hlutverkum að gegna
sem þau þurfa að leysa sameigin-
lega, eigi það ástand að skapast
sem geti gert tilvist þeirra ónauð-
synlega.
Þessi hlutverk bandalaganna eru
einkum tvö. í fyrsta lagi að halda
áfram þeirri þróun í afvopnunar-
málum sem leitt getur til öruggrar
afvopnunar. Þetta getur tekið
verulegan tíma því komast þarf
yfir ýmsar torfærur bæði tæknilegs
og stjórnmálalegs eðlis, en á þeim
verður tæpast sigrast nema banda-
lögin vinni saman að lausn þeirra
af heilum hug. Það er næsta auðvelt
að gera sér í hugarlund þann
glundroða sem skapast gæti ef
annað hvort bandalagið eða þau
bæði hyrfu nú úr sögunni. Því er
nauðsynlegt að þau starfi áfram og
vinni saman, uns fullri afvopnun er
náð.
Annað verkefni bandalaganna,
sem ekki er síður mikilvægt, er að
semja um það samstarf eða þá
skipan mála sem á að taka við af
bandalögunum og tryggja friðinn í
framtíðinni. Fyrr en slíku sam-
komulagi er náð er ekki ráðlegt að
leggja þau niður.
Enn eru miklar torfærur á vegin-
um til öruggrar afvopnunar. Sú
stærsta og torleysanlegasta er víg-
búnaðurinn á höfunum sem enn
heldur áfram af miklum krafti.
Bandaríkin hafa tvívegis orðið að
koma Evrópu til hjálpar með því
að senda þangað mikinn herafla.
Þau óttast að Rússar geti með
öflugum vígbúnaði á höfunum lok-
að leiðum til Evrópu. Þess vegna
leggja þau mikla áherslu á að þeirri
leið verði ekki lokað. Á sama hátt
óttast Rússar að með vígbúnaði
sínum á höfunum geti Bandaríkja-
menn gert kjarnorkuárásir frá skip-
um á herstöðvar og borgir í Sovét-
ríkjunum. Frá sjónarmiði beggja
risaveldanna hlýtur vígbúnaðurinn
á höfunum að vera einn vandleyst-
asti þáttur afvopnunarmálanna.
Hvorugur aðilinn mun vilja hætta
honum einhliða. Því er nauðsyn-
legt að semja um þetta mál. Það er
hlutverk Átlantshafsbandalagsins
og Varsjárbandalagsins að Ijúka
slíkum samningum ef þau ætla
ekki að eiga á hættu að allur
árangur sem þegar hefur náðst í
afvopnunarmálum verði unninn
fyrir gýg, komi nýr Stalín eða
Hitler til sögu.
Vonandi tekst að ná samkomu-
lagi hernaðarbandalaganna um af-
vopnun á höfunum og Ijúka með
því heildarsamkomulagi um raun-
hæfa afvopnun. Þá má segja að
Það er staðreynd, sem
ekki verður litið fram
hjá, að tilvist hernaðar-
bandalaganna tveggja
í Evrópu, Atlantshafs-
bandalagsins og Var-
sjárbandalagsins, hef-
ur tryggt það jafnvægi
íálfunniaðfriðurhefur
haldist, þrátt fyrir ugg-
vænlegt ástand á
tíðum. Ennerástandið
svo ótryggt að nauð-
synlegt er að viðhalda
þessum bandalögum
ef ekki eiga að skapast
að nýju svipaðar að-
stæður í álfunni og
ríktu áður en þau komu
til sögunnar.
hernaðarbandalaga væri ekki leng-
ur þörf en eftir stendur sú spurning
hvað á að taka við af þeim til að
tryggja friðinn. Um það efni þarf
þegar að fara að ræða og semja.
Eðlilegast væri að fjalla um það á
ráðstefnu leiðtoga ríkja sem nú eru
í bandalögunum tveimur, ásamt
þeim Evrópuríkjum sem eru utan
þeirra. Þetta yrði ráðstefna í lík-
ingu við Helsinkifundinn, þar sem
leiðtogar allra Evrópuþjóða ann-
arra en Albana komu saman,
ásamt leiðtogum Bandaríkjanna
og Kanada.
Verkefni slíkrar ráðstefnu væri
ekki aðeins að finna lausn á því
hvernig tryggja ætti friðinn í þess-
um heimshluta, þegar ekki væri
lengur þörf fyrir Atlantshafsbanda-
lagið og Varsjárbandalagið, heldur
ætti hún einnig að fjalla um efna-
hagslegt, viðskiptalegt og menn-
ingarlegt samstarf þessara ríkja.
Þeir atburðir kunna að eiga eftir
að gerast í Asíu eða Afríku að
bandalag þjóða í Evrópu og Norð-
ur-Ameríku reynist óhjákvæmileg
nauðsyn.
Þetta málefni er svo mikilvægt
að brýnt getur reynst að kalla slíka
ráðstefnu saman strax á þessu ári
og fresta því ekki til næstu ára
þegar aðstæður gætu reynst óhag-
stæðari. Um þessar mundir virðast
skilyrði hagstæðari fyrir viðræður
um þetta mál. Hér gildir að hamra
járnið meðan heitt er.
Eins og er eiga bandalögin, Atl-
antshafsbandalagið og Varsjár-
bandalagið, hlutverkum að gegna;
að ljúka viðræðum um afvopnunar-
málin og undirbúa það samstarf
ríkja sem á að leysa hernaðar-
bandalög af hólmi.
LESENDUR SKRIFA
Mannvirkin fornu
sem enn eru óútskýrð
Norðurálfumenn hinir fornu
reistu stóra steina víðsvegar um
norðanverða Evrópu. Þessi mann-
virki vekja að vonum mikla athygli
nútímamanna, ekki sfst vegna þess,
að þessir jötunsteinar hafa oft verið
sóttir langar leiðir. Það er eins og
þessir löngu flutningar, stundum yfir
mýrlendi, skóga og fjöll, hafi ekki
verið þessum fomu mönnum sá
þymir í augum, sem ætla mætti, því
talið er alveg víst, að ekki hafi þeir
haft við að styðjast þá þróuðu tækni
sem nú á tímum er alveg nauðsynleg
til þess að slík verk geti orðið unnin,
en fyrir þúsundum ára mun ekki
hafa verið öðmm verkfærum til að
dreifa en þeim, sem úr steini vom
gerð eða tré eða beini. Það lítur
helst út fyrir sem þessir fornu menn
hafi haft yfir að ráða einhverju því
afli, sem okkar kynslóð kann ekki
lengur tökin á, en rennir óljóst gmn
í hvert kynni að hafa verið.
Hin nýja lífaflfræði dr. Helga
Pjeturss kynni hér að opna leiðina til
skilnings: Það sem kalla mætti krafta-
verk getur gerst fyrir tilstilli mikils
fjölda samstilltra einstakhnga. Et tn
vill væri hér að finna skýringu á
hinum furðulegu langflutningum
jötunsteinanna, sem þúsundum sam-
an er að finna um norðanverða
Evrópu, einkum í Englandi og
Frakklandi. Sú spuming vaknar
hvort þessir fomu menn hafi kunnað
að beita svo samstilltum hugarkrafti
sínum, að jafnvel stórbjörg hafi
getað svifið í lofti um langa vegu og
verið reistir upp á endann á þar til
undirbúnum áfangastöðum. Hin
nýju fræði segja okkur að slík fyrir-
bæri kunni að vera framkvæmanleg,
en þá ávallt og aðeins með tilstilli
hinna lengra komnu, sem aðrar
stjömur byggja og veitt geta hingað
af orku sinni, ef nægum samhug og
samstillingu er hér að mæta.
Ýmsar fregnir benda til að hafning
efnis og svif í lofti muni gerast enn í
dag, þótt heldur hljótt fari. Austan
úr Tíbet hafa t.d. fregnir borist fyrir
fáeinum árnrn um framkvæmd
klausturbyggingar einnar með þess-
um hætti.
Ef hin nýja lífsambandsfræði, hin
íslenska heimspeki, færi að ná verð-
ugri útbreiðslu, yrði auðveld fram-
kvæmd ýmissa stórvirkja eitt af því,
sem af slíkum stjörnusamböndum
mundi leiða. Segja mætti raunar að
með slíku skrefi til sambands íbúa
stjarnanna, væri því stigi náð, sem
dugað geti til algjörrar stefnubreyt-
ingar í lífi jarðarbúa. Hér er það
markmið, sem vinna verður að, og
hér er það hlutverk sem íslenskri
þjóð ber að sinna. Fmmkvöðull að
vitandi og vísindalegu sambandi við
lengra komna íbúa stjamanna, verð-
ur hún að verða, ef framtíð hennar
og heimsins alls á að verða borgið.
Ingvar Agnarsson.
Hér sést einn þeirra jötunsteina er
Keltar hinir fomu fluttu (oft um
langan veg) og reistu á fyrirfram
ákveðnum stöðum í hringlaga hvirf-
ingum eða í beinum röðum eftir
vissu skipulagi. Enginn veit með
vissu um tilgang þessara mann virkja.