Tíminn - 10.03.1990, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 10. mars 1990
Laugardagur 10. mars 1990
Tíminn 23
Þórhildur Þorleifscdóttir Alþingiskona ræðir um bar-
áttu kvenna gegn klámi og kynferðislegu ofbeldi:
Konur vilja ekki láta
misnota og kvelja sig
Klám og klámmyndir og -myndbönd hafa verið framarlega
í fréttum undanfarinnar viku. Það vakti verulega athygli er
Konur gegn klámi gengust fyrir sýningu klámmyndbands á
Hótel Sögu fyrir valin hóp fólks til að vekja athygli yfirvalda
á hvers konar hryllingur er á boðstólum hér á landi þrátt
fyrir lögbundið bann við útbreiðslu efnis af þessu tagi.
Þórhildur Porleifsdóttir Alþingiskona
Kvennalistans er í helgarviðtalinu að
þessu sinni. Við ræddum við hana um
klám og kynferðislegt ofbeldi. Flestir
talsmenn hópsins Konur gegn klámi eru
tengdir Kvennalistanum og þar sem flest-
allir geta verið sammála um að gróft klám
af því tagi sem sýnt var á Hótel Sögu sé
andstyggilegt og óæskilegt þá spurðum
við Þórhildi hvort Kvennalistinn sé að
taka klámmálið upp á sína arma nú
skömmu fyrir sveitastjórnakosningar til
að breiða yfir stjórnmálalega málefnafá-
tækt sína:
„Vissulega eru margar af Konum gegn
klámi úr röðum Kvennalistans án þess þó
að ég hafi á því einhverja tölu. Pað er
algengt að konur kjósa að koma til
ýmissa sérstakra verkefna og vera ekki
beinlínis í pólitík. í þessu tiltekna máli
skiptir mestu að konur eru að sameinast
gegn ofbeldisverkum í garð kvenna.
Getsakir um málefnafátækt
Það kemur mér alltaf jafn mikið á
óvart ímyndunarafl þeirra sem sífellt eru
með getsakir um málefnafátækt annarra.
í fyrsta lagi eru Samtök kvenna gegn
klámi stofnuð fyrir nokkrum árum og
hafa áður staðið fyrir aðgerðum. Þannig
er það ekkcrt nýtt að þau láti mál til sín
taka. Barátta kvenna gegn klámi hefur
alltaf og alls staðar samtvinnast frelsisbar-
áttu kvenna. Menn geta kallað það mál-
efnafátækt að lagt sé til atlögu við það
misrétti og ofbeldi sem konur sæta. Ég
lýsi undrun á þeirri andlegu fátækt að láta
sér detta í hug að konur séu að reyna að
slá sér upp á málum sem þessum.“
- Hvað cr klám og hverju er barist
gegn?
„Það er oft skilgreint nokkurn veginn
þannig að þegar blíða ástúð og ábyrgð
fylgir athöfnum sé varla að ræða um
klám. Til eru einnig opinberar skilgrein-
ingar en auðvitað er til visst grátt svæði
þar sem áhöld eru um hvort um sé að
ræða klám eða list. Á hinn bóginn er
síðan ógrynni af efni sem engum blandast
hugur um að sé klám. Þetta myndbrot
sem gaf að líta á Hótel Sögu fyrr í vikunni
held ég áð enginn með fullum sönsum
geti haldið fram að sé annað en viðbjóðs-
lcgt klám og viðbjóðslegt ofbeldi.
- Þá komum við aftur að gráa svæðinu.
Er það þá klám sem sýnt var á Stöð 2 og
dómur féll út af?
„Ég sá ekki sýningar Stöðvar 2 og er
heldur ekki vel heima í myndum af þessu
tagi en lítum á málin í stærra samhengi:
Ég geri mér fulla grein fyrir því að ekki
er hægt að setja lög og reglur sem ná yfir
alla skapaða hluti. Þó ætti að vera hægt
að skapa það viðhorf að það sé ekkert í
lagi að einhverjir kallar hópi sig saman og
horfi á hroðalegt ofbeldi gegn konum eða
börnum. Menn réttlæta slíkt fyrir sjálfum
sér með ýmsu móti en ég verð að segja
eins og er að ég skil ekki hvernig þeir geta
horft framan í hvern annan.
Konan sem
hvert annað húsgagn
Hvar mörkin liggja milli kláms og
erótíkur er mjög vandsvarað og ég kann
ekki svarið fremur en aðrir við því hvar
þau liggja. En sitt hvoru megin við það
sem ég kallaði áðan gráa svæðið eru tilvik
sem allir geta sæst á að séu annaðhvort
utan eða innan velsæmismarka. Ég dreg
þó enga dul á að mér finnst að karlmenn
sérstaklega fari oft offari í listsköpun í
því að fara rækilega yfir kvenlíkamann
og fara með hann að vild í nafni listarinn-
ar og þótt slíkt sé oft langt í frá meiðandi,
þá efast ég oft á tíðum um listræna
nauðsyn þess.
Ég tel að allt beri þó að sama brunni í
þessum efnum, jafnt þegar um list er að
ræða eða ofbeldi og klám af andstyggileg-
ustu gerð: Líkami konunnar er notaður
sem hver annar hlutur sem gripið er til og
alltaf er látið líta svo út sem konan hafi
ánægju af nánast hverju sem er.
Skilaboðin eru ótvíræð: Karlmaðurinn
má gera hvað sem hann vill við þá sem
hann hefur líkamlega yfirburði yfir, hvort
sem það eru konur eða börn og hinir
minni máttar eiga bersýnilega að njóta
þess að láta pína sig, meiða og kvelja.
- Þið hafið gagnrýnt dómsvaldið fyrir
aðgerðarleysi í klám- og ofbeldismálum.
Það hefur þó gripið til aðgerða þótt oft
hafi því verið legið á hálsi fyrir að taka á
minni málum en látið þau stærri eiga sig,
sbr. sýningar Stöðvar 2 annars vegar og
heimsendingarþjónustu á klámi og sér-
stakar klámdeildir myndbandaleiganna.
Hvað er klám?
„ Auðvitað skýtur dómsvaldið sér á bak
við það að skilgreiningar skorti á því
hvað sé klám. Ef áhugi væri fyrir hendi
væri þó hægur vandi að bæta þar úr.
Skortur á skilgreiningum ætti varla að
þurfa að koma í veg fyrir að tekið verði
á hinum augljósu hlutum. Við vitum að
hægt er að fá svæsnar klámmyndir á
næstum hvaða myndbandaleigu sem er.
Við vitum fyrir víst að verið er að sýna
slíkt efni í kapalkerfum fjölbýlishúsa.
Við vitum líka af konum sem vilja stöðva
þetta en eru algerlega vanmáttugar vegna
þess að búið er að skapa það almennings-
álit að í nafni frelsis og frjálslyndis eigi
fólk að taka þátt í hverju sem er og þeir
sem það vilji ekki séu einhverjar teprur
eða þvílíkt. Ef þú ert ekki með í „fólkið
vill“ kórnum þá er um leið sagt við þig að
þú sért gamaldags, leiðinleg og púkó. Er
ekki einmitt nú verið að spyrja hvort
þetta séu ekki nokkrar fúlar kellingar
sem þola ekki neitt og eru að væla
eitthvað að ástæðulausu? Þar með er
búið að setja stimpilinn á: Við erum bara
kellingar sem sennilegast er að hafi aldrei
náð sér í karlmann og eru bara svekktar.
Það sé nú eitthvað annað en þær víðsýnu
sem þora sjálfar að velja og hafna.“
Mega karlar líka vera með?
- Er það eingöngu bundið við konur að
hafa andstyggð á klámi? Eru ekki karl-
menn útilokaðir frá því að taka þátt í
starfi baráttuhóps gegn klámi?
„Auðvitað geta allir lagt góðum málum
lið og ef menn setja fyrir sig einhver
formsatriði hafa þeir einfaldlega ekki
nógan áhuga á málinu.
Það er sagt að konur horfi líka á
klámmyndir. Ég held að þær séu meira
eða minna lokkaðar til þess í skjóli
einhvers svokallaðs almenningsálits því
að staðreynd er að í þessum myndum er
sífellt verið að nauðga og misþyrma og
þjösnast á konum. Skilaboðin eru alveg
ljós: Þetta er gert fyrir karla til að sýna
þeim hvernig hægt er að fara með konur.
Það er óhugnanlegt að þetta skuli vera
eftirsótt markaðsvara.
Það er þó verið að laumast með þetta
á bak við og verslun og útleiga á þessu
efni fer ekki fram fyrir algerlega opnum
tjöldum sem er á vissan hátt gott því það
sýnir að einhverjum finnst þetta athuga-
vert og einhverja sektarkennd hafa menn
þó.
Þjónusta þessi væri þó ekki fyrir hendi
ef engin væri eftirspurnin. Ég býst fast-
lega við að meirihluti klámneytenda séu
karlmenn, enda er efnið allt stílað upp á
þá. Hér hafa engar athuganir verið gerðar
á hverjir þeir eru en erlendar rannsóknir
sýna að þeir eru að stórum hluta til
venjulegir miðaldra heimilisfeður.
Konur eru sem óðast að átta sig á því
að visst samhengi er á milli hins öfgafulla
ofbeldiskláms sem algengt er í myndum
af því tagi sem við erum að tala um og
þess ofbeldis sem konur mæta í daglegu
lífi: Er ekki konum gert að vinna fyrir
lægri laun en karlmenn? Það er stað-
reynd. Þá er það viðurkennd staðreynd
að í okkar að mörgu leyti ágæta þjóðfé-
lagi býr fjöldi kvenna við mikla vinnu og
jafnvel þrældóm með alvarlegum af-
leiðingum fyrir sjálfar þær og börn þeirra.
En þetta þykir bara allt í lagi í það heila
tekið. Einmitt þetta er brot af þeim
þanka að konur séu bara til brúks. Ég tek
þó skýrt fram að klám og launaójöfnuð
er ég ekki að leggja að jöfnu þótt hvort
tveggja séu hlutar af þeirri vanvirðu og
vanmati sem konur þurfa við að búa?“
Er klám öryggisventll?
- Því er stundum haldið fram að klám
og klámmyndir sé viss öryggisventill og
við það að horfa á þær fái menn útrás og
beiti konur síður ofbeldi?
„Ég held að flest bendi til að þetta sé
alveg þveröfugt. Það geti einmitt örvað
einstaka menn með skerta sjálfsmynd
sem og óharðnaða unglinga til finna
einhvers konar upphafningarleið gegn
um þetta. Enda hefur það oft sýnt sig
þegar ofbeldisglæpir hafa verið framdir,
að í mörgum tilfellum er að finna beina
samsvörun við t.d. myndbönd. Þá geta
klámmyndir ýtt undir þær hugmyndir illa
þroskaðra einstaklinga að konur vilji láta
misþyrma sér og njóti þess.
Einnig hlýtur að vera afar óæskilegt að
t.d. börn og unglingar fái gersamlega
brenglaða mynd af ást og blíðu, eða hvað
við köllum þann samruna tveggja einstak-
linga sem allir virðast sækjast eftir, ekki
bara kynlífsins eins vegna, heldur líka
vegna margskonar annarra tilfinninga
sem eru hluti af samlífi tveggja aðila.
Klámið hlýtur að hafa skaðleg áhrif. Sú
ofbeldisdýrkun sem kemur fram í mörg-
um kvikmyndum og fréttum sjónvarps og
í kláminu hlýtur smám saman að draga úr
siðferðisstyrk fólks.
Þetta er alvarlegt umhugsunarefni.
Hvenær erum við komin niður fyrir
tilfinningalegt frostmark? Við sjáum ár-
angurinn fyrir okkur hér á íslandi ekki
síður en annars staðar og það er engin
lausn að fjölga í lögreglunni.
Það sem fólkið vill
- En er ekki ofbeldið það sem fólkið
vill?
Ég efast um það. Ég veit ekki hvaða öfl
það eru sem sífellt eru að tala um að
fólkið vilji þetta eða hitt. Það heyrist
aldrei sagt að fólkið vilji tónlist eða
leikhús. Staðreyndin er þó sú að tugþús-
undir flykkjast á tónleika - í leikhús á
hverju ári. Hér í Reykjavík sækja hátt í
10 þúsund manns stundum listviðburði
um hverja helgi.
Hverjir eru það þá sem sífellt eru að
tala um að fólkið vilji þetta og hitt og
alltaf virðist vitna til þjóðarvilja í nafni
lágkúrunnar, - heimtar eitthvað sem
jafnvel er seigdrepandi sálarmorð, allt
frá Dallas og niður í argasta ofbeldi og
klám? Ég hugsa með ótta til þess hverjar
siðferðisviðmiðanir nútímabarna verða
með sama áframhaldi þegar þau vaxa
upp, eða hverjar verða viðmiðanir barna
þeirra?
Það er ekki hægt að skella uppeldis-
ábyrgðinni eingöngu á foreldrana því að
uppeldi fer ekki frarn í einangrun inni á
heimilinu. Það skiptir því máli hvað sýnt
er í sjónvarpi, á kvikmyndahúsum og
hvað stendur í blöðum o.s.frv.“
Úlfur, úlfur
- En varðandi ofbeldi gegn konum og
kynferðislega áreitni: Hafa ekki samtök
kvenna fallið í þá gryfju að gera meira úr
slíku en efni standa tií?
„Ég vil ekki fara að nefna neinar
hlutfallstölur og deila um þær enda engin
ástæða til þess. Það má vera ljóst að hvort
sem 15, 17 eða 20% kvenna eða barna
hafa þurft að þola kynferðisofbeldi þá er
það út af fyrir sig ekki deiluefni. Það ætti
að vera ljóst að ef eitt barn hefur sætt
nauðgunum í heimahúsum í kannski 15
ár þá er það alveg nóg..“
- En er ekki varasamt áróðurslega séð
að kalla úlfur, úlfur og eiga þá á hættu að
enginn taki mark á því þegar hann er
raunverulega á ferðinni?
Sjáðu nú til. Konur sem standa að
Stígamótum sem opnað var í gær, að
Kvennaathvarfinu, Samtökum gegn sifja-
spelli o.fl. hafa þurft að gera allt sjálfar.
Þær hafa hrópað á hjálp árum og áratug-
um saman án þess að nokkur hafi sinnt
•þessum málum og þær hafi jafnvel verið
gerðar hlægilegar. Það er eins og að milli
karla sé eitthvert þegjandi samkomulag
um að þessir hlutir séu ekki til, nema að
þeim finnist athæfi af þessu tagi sé í lagi.
Sá fjöldi kvenna sem þarf að leita í
Kvennaathvarfið, til kvennaráðgjafar-
innar og víðar sýnir og sannar að þörfin
er fyrir hendi og að mikið er um ofbeldi
gegn konum og börnum og ég held að það
sé engum til framdráttar að deila um
hlutfallstölur," sagði Þórhildur Þor-
leifsdóttir að iokum. -sá
Tímamynd: Pjetur