Tíminn - 03.04.1990, Síða 8
8 Tíminn
Vonirnar brugðust og loð-
dýrarækt er orðin stærsta
vandamál landbúnaðarins:
Er viðreisn
hugsanleg í
loðdvrarækt
eða er hún
gjaldþrota
„Prestafélag Vestljarða hvetur ríkisstjóm
Islands til að aflétta þeirri ánauð óvissu og
ótta sem íslenskir loðdýrabændur búa nú
við.
Þær fréttir sem berast þjóðinni af því
fólki er á sínum tíma hóf að leita nýrra leiða
í íslenskum landbúnaði, hvalt af öllum yfir-
völdum, eru sorglegar. Þegar svo er komið
að bændur þessir og böm þeirra þurfa jafn-
vel að seðjast af fæðu dýra sinna hlýtur hver
kristinn maður að vakna til samúðar og Ieit-
ast við af fremsta megni að losa meðbræður
sína úr þessum viðjum.“
Þetla er ályktun sem Prestafélag Vest-
fjarða sendi frá sér fyrir skömmu. Almenn-
ingur hefur hingað til reynt að leiða vanda-
mál loðdýraræktarinnar hjá sér. Þeir sem
ekki þekkja vandamálið nema af afspum
hafa öðm hverju hneykslast á því þegar
stjómvöld hafa verið að leggja Qármuni í
greinina í von um að geta haldið henni á
floti. Frásagnir fjölmiðla af persónulegum
hörmungum loðdýrabænda hafa þó komið
við marga og nú er svo komið kirkjan biður
um að óvissunni verði létt af loðdýrabænd-
um.
Hver ber ábyrgð?
í umræðum um loðdýrarækt á umliðnum
mánuðum hefur margsinnis verið minnt á
ábyrgð þeirra sem hvöttu bændur til að snúa
sér að loðdýrarækt. Aróður þeirra sem sögðu
loðdýraræktina vera vaxtarbrodd íslensks
landbúnaðar var sterkur. Þetta var á þeim
tíma þegar erfiðleikar steðjuðu að hefð-
bundnum búgreinum og leitað var allra leiða
til að finna nýjar atvinnugreinar fyrir bænd-
ur.
í nýjasta tölublaði búnaðarblaðsins Freys
fá forystumenn bænda þunga ádrepu frá
Indriða Aðalsteinssyni, bónda á Skjaldfönn
við ísafjarðardjúp. Indriði segir m.a.:
„Ég held að mér sé óhætt að segja að
mikill meirihluti bænda hafi haft megnustu
ótrú á þessu „bjargræði" [loðdýraræktinni]
og stuðst þar við reynslu fyrri ára, vitaðar
markaðssveiflur og auk þess var bent á litla
verkmenntun íslendinga á þessu sviði. Þrátt
fyrir þetta tókst loðdýratrúboðum í virðing-
ar- og valdastöðum í bændasamtökum og
landbúnaðarráðuneyti að teyma fjölda tal-
hlýðinna og nýjungagjamra bænda út í það
fen, sem þeir eru annaðhvort drukknaðir eða
dauðvona í.
Loðdýraræktin er nú hneykslunarhella al-
menningsálitsins á tímum sem bændastéttin
má síst við slíku, og milljarðar króna hafa
farið í súginn og enn er verið að henda millj-
ónatugum í því skyni að draga einhverja að
landi eða milda helstríðið.
Hver er svo ábyrgur fyrir þessum hörm-
ungum öllum saman?
Varla fóru loðdýrabændur út á þessa
braut í augnabliks bijálsemi, hitt mun sönnu
nær, að vonin um fljóttekinn gróða og þau
sérkjör sem þeir nutu til uppbyggingarinnar
hafi þar mestu ráðið, enda hafa þeir til
skamms tíma verið uppáhaldsdýr Stofnlána-
deildar og Framleiðnisjóðs.
Og þó að loðdýrabændur hljóti auðvitað
að vera ábyrgir gerða sinna, em þeir einnig
fómardýr þeirra forystu- og trúnaðarmanna
bændasamtakanna, sem með fljótfæmi og
dómgreindarskorti hafa átt dijúgan þátt í að
koma hundruðum bændafjölskyldna á von-
arvöl.“
Landbúnaöarráð
herr vill ekki
gefast upp
Þessa dagana spyija menn, hver sé ffam-
tíð loðdýraræktarinnar. Hvað ber að gera úr
því sem komið er?
Steingrímur Sigfússon landbúnaðarráð-
herra var spurður hvort staða loðdýraræktar-
innar væri orðin það slæm að skynsamlegast
væri að segja: Loðdýraræktin var tilraun sem
mistókst. Við skulum hætta þessari atvinnu-
grein og haga aðgerðum samkvæmt því.
„Nei, ég tel að svo sé ekki komið. Ég vil
halda í þá von að við getum fleytt lífvænleg-
asta hluta greinarinnar yfir þessa erfiðleika.
Auðvitað gera allir sér grein fyrir því að svo
Þriöjudagur 3. apríi 1990
Þriöjudagur 3. aþríl‘1990
Tíminn 9
...............................
' 's '
Nú er líka kominn sá tími ársins að ég
held að það væri mjög óskynsamlegt að
reyna ekki að sjá til með þetta framleiðslu-
ár.“
Þú sagðir á fúndi á Hvanneyri fýrir
skömmu að svo gæti farið að menn yrðu að
hætta loðdýrarækt ef ekki birti til á næstu ár-
um.
„Ég held að það sé öllum ljóst að ef verð
á skinnum hækkar ekki verður þessu ekki
haldið áffam. En það gildir þá ekki um :ís-
lendinga eina. Slíkt mundi þýða hrun á állri
loðdýrarækt í heiminum. Enn sem komið ér
mat allra þeirra sem mest vit hafa á þessum
hlutum að yfirgnæfandi líkur séu á þvi að
verðið fari að lyfta sér aftur þegar ffamboðið
minnkar. Framboð á skinnum hefúr snar-
minnkað á síðustu misserum, sérstaklega á
refaskinnum. Samkvæmt lögmálum um
ffamboð og eftirspum bendir allt til þess að
verð á skinnum fari hækkandi svo ffemi sem
markaðurinn er ekki alveg hruninn fyrir
þessa vöm. Framleiðslan á ári er orðin svo
miklu minni en eftirspumin var fyrir fáum
ámm. Það eitt og sér ætti að leiða til mikillar
verðhækkunar,“ sagði landbúnaðarráðherra.
Bændur mundu fagna
öllum lausnum
Á aðalfundi Félags loðdýrabænda fyrr í
vetur lýstu margir bændur því yfir að þeir
myndu fagna sérhverri lausn á vanda þeirra,
jafnvel þó að lausnin væri að loðdýrarækt
yrði hætt í landinu. „Við viljum að einhver
taki af skarið og segi það sem segja þarf,“
sagði einn bóndi.
Fóðurstöðin á Dalvik er nú lokuð vegna
vangreiddra opinberra skulda. Loðdýra-
bændur, sem hafa átt í viðskiptum við stöð-
ina, segjast ætla að skera dýrin verði ekki
búið að finna lausn á vanda stöðvarinnar fyr-
ir morgundaginn. Simon Ellertsson, fram-
kvæmdastjóri Fóðurstöðvarinnar, var spurð-
ur hvemig hann teldi að bændur myndu taka
því ef ríkisvaldið ákvæði að hætta loðdýra-
rækt á Islandi.
,^Mitt mat er að ef rikisvaldið segði jafn-
ffamt við bændur, við skulum hjálpa ykkur
við að hætta þessu, þá myndu flestallir fagna
þeirri ákvörðun. Núverandi ástand er óþol-
andi. Þetta óvissuástand hvílir eins og mara
yfir mörgum heimilum. Skuldir bænda hlað-
ast hratt upp. Bankamir hafa ákveðið að
ganga ekki að mönnum meðan er verið að
skoða hlutina, en vextimir hrúgast upp.“
Einar E. Gíslason, bóndi á Syðra- Skörð-
ugili og formaður Félags loðdýrabænda,
segir loðdýraræktina alls ekki vera gjald-
þrota. „Þó að dæmi séu til um menn sem
standa mjög illa em einnig, til allrar guðs
lukku, til menn sem standa vel. Ég hef trú á
að með þeim aðgerðum sem nú er verið að
grípa til verði staða allflestra viðunandi.“
Skuldirnar aukast
stöðugt
Em skuldir bænda orðnar það miklar að
verðhækkun á skinnum dugi ekki til að
koma fjármálum þeirra i viðunandi horf?
„Það þarf ömgglega mörg góð ár til að
bændur geti komist út úr núverandi vanda,“
sagði Símon Ellertsson. „En það hljóta allir
að skilja að vonir bænda doffia þegar menn
sjá engan árangur eftir margra ára erfiði.
Menn horfa einkum á það núna að ffam-
leiðsla á refaskinnum er orðin minni en eftir-
spumin. Hvenær verðhækkunin kemur og
hversu mikil hún verður veit maður ekki.“
Heldur þú að margir bændur hætti loð-
dýrarækt í haust?
„Ég veit að það hafa tveir lögfræðingar á
vegum bændasamtakanna verið á ferð um
landið í þeim tilgangi að aðstoða bændur í
sambandi við skuldbreytingar. Þeir hafa ráð-
lagt sumum að hætta loðdýrarækt. Bændur
standa hins vegar ffammi fyrir því að þegar
þeir hætta em þeir sumir hverjir með millj-
ónatugi króna á bakinu. Sumir hafa líka
fengið veð hjá sínum nánustu.
Það sem þarf að gera er fyrir það fyrsta,
að ákveða hvort menn vilja halda þessari at-
vinnugrein áfram eða ekki og síðan þarf að
gera ákveðnar ráðstafanir í samræmi við þá
stefnumörkun. Menn em endalaust að gera
getur farið að menn verði að gefast upp fyrir
ofureflinu, en ég vil ekki gera það á þessu
stigi.
Mér finnst að i þessu sambandi verði fólk
að hafa í huga hve mikið menn em búnir að
leggja á sig, bæði þessir einstaklingar sem
em í greininni og hafa fært gríðarlegar fóm-
ir, og stjómvöld sem hafa sett mikla fjármuni
í greinina. Það má endalaust deila um hversu
langt ríkissjóður heföi átt að ganga í þá átt að
styðja við greinina. Á síðasta ári fór í loð-
dýrarækt með einum eða öðrum hætti um
160 milljónir og vemlegar skuldbindingar
em ákveðnar á þessu ári, m.a. ríkisábyrgð á
skuldbreytingum upp á 300 milljónir. Þá
hafa aðrir aðilar lagt mikið í þetta, sérstak-
lega Framleiðnisjóður. Það væri afar slæmt
ef það þyrfti að afskrifa allt þetta.
undir höndum og vitum hvemig ástandið er
orðið hjá mjög mörgum. Við vitum ósköp
vel að það em þama einstaklingar sem því
miður hafa nánast misst aleiguna og standa
nú uppi eignalausir og atvinnulausir. Slíkt
gerist reyndar því miður víðar í okkar þjóð-
félagi. Þá er sem betur fer séð fyrir þvi í okk-
ar velferðarkerfi að menn svelti ekki.
Fjárhagsstaða loðdýrabænda er breytileg,
en hjá stómm hópi manna er staðan afar
slæm. Maður hefúr m.a. notað það sem vopn
í baráttunni við að knýja fram aðgerðir og
stuðning við greinina, að i henni háttar þann-
ig til að þetta em fjölskyldur en ekki fyrir-
tæki sem em að fara á höfúðið. I mörgum til-
fellum þýðir gjaldþrot allsheijargjaldþrot
viðkomandi fjölskyldu og vegna uppáskrifta
vina og vandamanna geta fleiri fjölskyldur
lent í erfiðleikum.
Ég verð þó að segja, vegna þeirra frétta
sem verið hafa í fjölmiðlum síðustu daga, að
það er sérkennilegt að það skuli vera sömu
fjölmiðlar sem greina frá hörmungum þess-
ara einstaklinga, sem hafa á undanfömum
missemm hneykslast hvað mest á tilraunum
mínum til að fá menn til að styðja við loð-
dýraræktina. Núna gera þessir sömu fjöl-
miðlar sér veislu úr ófömm þessara einstak-
linga og em þá að sjálfsögðu fullir af heilagri
vandlætingu yfir því hvað stjómvöld dragi
mikið lappimar við að styðja við bakið á
þessu fólki.“
einhverjar skammtimaraðstafamr sem oftar
en ekki koma of seint. Fólk heldur að það sé
verið að ausa i þetta peningum, en það er
ekki. rétt. Þeir skila sér a.m.k. ekki til
bænda.“
Velferðarkerfið á að
sjá um að fólk svelti
ekki
Fjölmiðlar hafa að undanfömu verið að
segja frá skelfilegum dæmum um fólk sem
rambar nú á barmi gjaldþrots. Verða stjóm-
völd ekki að taka á máli þessara einstaklinga
með einhveiju móti?
„Ég hef nú reynt að komast hjá því að
draga hörmungar einstaklinga, sem em illa á
sig komnir, inn í þessa umræðu,“ sagði
Steingrímur landbúnaðarráðherra. „Það vita
sennilega fáir betur um það en einmitt ég,
hvemig ástandið er hjá þessum einstakling-
um. Að sjálfsögðu höfum við og emm með
það í huga að liðsinna þessum fjölskyldum
og tryggja að þær hafi framfærslu.
Ut af fyrir sig má segja að þegar málin
em komin á það stig að það varðar orðið
framfærslulöggjöfma, þá er það viðfangsefni
sveitarfélaganna og félagsmálaráðuneytis að
taka á vandamálinu. Það mæðir hins vegar
mest á okkur i landbúnaðarráðuneytinu
vegna þess að við höfum upplýsingamar