Tíminn - 23.06.1990, Blaðsíða 13

Laugardagur 23. júní 1990
Tíminn 25
MINNING

Guðjón Siguríónsson
d Fæddur 20. nóvember 1944
Dáinn 3. júní 1990
Veturinn 1976-77 hafði ég vetur-
setu í Boston. Eg var oróinn leiður á
skólastjóm og bæjarmálapólitík,
vildi hlaða batteríin og búa mig und-
ir ný verkefni. Síðla dags í október
lá leiðin af Widener bókasafninu við
Harvard, heim á leið með viðkomu á
stammkránni.
Sem ég geng troðnar slóðir er
klappað þéttingsfast á öxlina á mér.
Þegar ég lít um öxl stendur þar há-
vaxinn og krangalegu jankí og segir
á íslensku: Velkominn til Boston,
Jón Baldvin. Við urðum samferða á
krána. Þegar þangað er komið, segir
Guðjón (en svo kynnti maðurinn
sig): „Ég innréttaði þessa krá.“ Eftir
einn bjór og stutt spjall á kránni
göngum við framhjá nýlegri við-
byggingu við bókasafn Harvard há-
skóla. Þá segir Guðjón: „Þetta
byggði ég líka.“ Ég var farinn að
hugsa með mér: Þetta er ein af þess-
um óforbetranlegu íslensku gortur-
um, en lét á engu bera. Þegar leiðir
skildu bauð Guðjón til kvöldverðar
á grískum veitingastað, sem hann
sagðist þekkja vel: „Ég sé þeim
nefnilega fyrir ferskri ýsu ofan af
Skaga.“
Um kvöldið kom Guðjón á kaggan-
um sínum og við héldum á fund
Grikkja. Um leið og hann birtist var
honum tekið opnum örmum af eig-
andanum og fjölskyldu hans. Við
vorum leiddir til öndvegis. Fyrir ut-
an frábæra fiskrétti var þarna grísk-
ur dansur og söngur fram eftir nóttu.
A heimleiðinni sagði Guðjón: „Þú
átt ekkert að vera að kúldrast á þess-
um stúdentagarði yfir helgina.
Komdu með mér.“ Við ókum tals-
vert langt norður fyrir borgina í átt
að ströndinni. Loks komum við að
húsi sem stóð hátt á höfða með
fogru útsýni yfir sjálft Atlantshafið.
Og hét „Ocean View“.
Hundurinn Þorgrímur, alíslenskur
og heimaríkur, tók gestinum af
nokkurri tortryggni. En þegar við
höfðum grillað rifjasteikina og Þor-
grimur fengið sitt fór hið besta á
með okkur þremur. Þessa kvöld-
stund kynntist ég Guðjóni Sigur-
jónssyni og upp frá því vorum við
vinir. Hann var með afbrigðum vin-
margur, en jafnframt vinfastur. Þeg-
ar ég hafði rúmum áratug síðar tekið
við embætti utanríkisráðherra fékk
ég reglulega úrklippur frá Boston
með athyglisverðum blaða- eða
tímaritsgreinum; stundum þykka
doðranta um alþjóðapólitík, ekki
síst um „ástandið fyrir botni Mið-
jarðarhafsins" og sálarháska gyð-
inga. Ég kynntist því þessa kvöld-
stund að gestgjafi minn átti ævin-
týralegt lífshlaup að baki. Og hann
hafði aldrei dáið ráðalaus. Hann
hafði vanist því snemma í uppvext-
inum að bjarga sér sjálur. Skóla-
gangan var ekki löng en fróðleiks-
fýsnin og lestraráráttan létu hann
ekki í friði. Eftir þessi stuttu kynni
hittumst við reglulega. Sátum þá
gjaman á síðkvöldum við stóra
gluggann með útsýni til hafsins og
ræddum um eyna handan hafsins,
sem okkur var báðum ofarlega i
huga.
Guðjón kom til Boston um 1970.
Það var eftir að Ásmundarmálum
lauk. Það fræga skip lenti í tvöföld-
um hrakningum með sjeneverfarm,
sem átti að slökkva þorsta landans
og drýgja tekjur Guðjóns. Hann
nennti ekki að standa í þeim eftir-
málum og hvarf til Vesturheims.
Fyrst settist hann að á Miami þar
sem hann lauk prófum sem flugum-
sjónarmaður. Á heimleið um New
York var hann rændur öllum verald-
legum eigum meðan hann leit af
þeim og skrapp í síma.
Hann kunni ekki við að fara slypp-
ur og snauður heim. Hafði heyrt af
framtakssömum náunga í Boston,
sem þar var sagður reka verktaka-
fýrirtæki, jafnframt því sem hann
bjó sig undir það sögulega hlutverk
sitt að stofna Flokk mannsins. Dr.
Pétur Guðjónsson, „I presume“.
Guðjón bauð honum þjónustu sína.
Fyrr en varði var „Nordic Arts and
Handicrafts Inc.“ orðið að stórveldi
við að gera upp og viðhalda gömlum
húsum í Boston. Pétur þurfti að
sinna mannkynsffelsarahlutverki
sínu með því að stofha rannsókna-
stofnun þróunarmála í Santiago í
Chile og sækja heim málvin sinn Fi-
del Castro á Kúbu. Guðjón vinur
minn tók því við mannaforráðum í
Boston. Fyrr en varði var fýrirtækið
komið með yfir 100 manns í vinnu,
þ. á m. 12 tæknifræðinga og gerðist
umsvifamikið við verktöku. Þar
lærði margur auðnuleysinginn við
Harvard til manns.
Um líkt leyti opnaði Guðjón sérís-
lenska ullar- og skinnavöruverslun
rétt hjá Harvard Square. Brátt færði
hann enn út kvíamar og gerðist
brautryðjandi við að flytja inn fersk-
an fisk, beint með flugi ffá Islandi til
Boston, þar sem hann kom fískinum
ferskum beint til veitingahaldara og
sælkera, sem kunnu gott að meta.
Hagur hans stóð með blóma. Strák-
urinn úr Skerjafirðinum sem hafði
komið með tvær hendur tómar sem
landnemi til Ameríku, sýndi fljót-
lega að uppeldi í anda Björns í
Brekkukoti í fjörunni í Skerjafirði
dugði vel til að komast áfram í Am-
eríku.
Það er ástæðulaust að gleyma þvi
að Guðjón Sigurjónsson var i ýms-
um greinum brautryðjandi í við-
skiptum okkar við Ameríkana. Hann
var fyrstur manna til þess að hefja
reglubundinn útflutning á ferskum
fiski beint á neytendamarkað í
Bandaríkjunum Hann var einnig
fyrstur manna til að flytja ferskan
gámafisk á markað vestra. Hug-
kvæmni hans í viðskiptum lét ekki
að sér hæða. Um tíma græddist hon-
um drjúgt fé við að flytja inn
smokkfisk frá Kalifomíu til beitu
norður við Dumbshaf. Hann kenndi
þeim hjá SÍS og SH nýja aðferð við
umbúnað á fiski. Það var þegar hann
sendi þeim svokallaða gasbyssu sem
lokar næfurþunnri plastfilmu utan
um góssið. Um skeið rak Guðjón
fýrirtækið „Ocean Harvest“, ásamt
Halldóri Helgasyni (bróður Sigurðar
Flugleiðaforstjóra), sem lét verulega
að sér kveða um skeið í fískibrans-
anum þar vestra. Ég nefndi áðan að
Guðjón hafi verið hugkvæmur í
besta lagi í bisness. Hann hafði
gaman af því sem Kanar kalla
„wheeling and dealing". Eitt sinn
skemmti ég mér konunglega við að
fýlgjast með í stofunni í Ocean View
hvemig Guðjón hringdi heimshoma
á milli til þess að leysa það verkefni
að flytja reyktar froskalappir frá
Indlandi til veitingahaldara og sæl-
kera í Nýja Englandi.
Ég hef löngum verið þeirrar skoð-
unar að bryggjusporðauppeldi sé
betra en dagvistun. Guðjón er dæmi
um það. Hann fæddist við fjöm-
borðið í Skerjafirði 20. nóvember
1944 og ólst þar upp í hópi fimm
systkina. Foreldrar hans em Guðrún
Ingibjörg Jónsdóttir, sem ættuð er að
vestan, og Siguijón Hólm Sigur-
jónsson, sem er Húnvetningur að ætt
úr Vestur- Hópi. Claessen átti landð
í Skerjafirðinum en Georg Jónsson
(bróðir snillinganna Finns málar og
Ríkharðs myndhöggvara) bjó þar
stóm búi. Guðjón var ekki hár í loft-
inu þegar hann fékk það embætti að
vitja um rauðmaganet með bónda og
gerðist síðan ásamt bræðmm sínum
mjólkurpóstur, löngu áður en skóla-
ganga hófst. Það lýsir honum vel að
á bamsaldri var honum gefin ein
hæna sem á skömmum tíma breyttist
í höndum hans í 30 hænsn með til-
heyrandi markaðsöflun fýrir egg í
prófessorsbústöðunum og víðar.
Þegar aðrir strákar úr Skeijafirðing-
um fóm í Tívoli í Vatnsmýrinni og
sólunduðu fé foreldra sinna, safnaði
Guðjón flöskum og kom heim fjáð-
ari en hann fór. Þegar foreldramir
fluttu úr sveitasælu Skerjafjarðar og
gerðust landnemar í Kópavogi
keypti Guðjón garðlönd í Kringlu-
mýri undir hænsnabú sitt og hélt
kanínur sem aukabúgrein — löngu
fýrir fermingu. En sem klár bissnes-
maður sá hann að það var engin
framtíð í aukabúgreinum.
Fyrir ferminguna frétti móðir hans
það að hann væri kominn á togara
frá Patreksfirði á Grænlandsmið. Á
summm hélt hann við símakerfi
landsmanna í viðgerðarflokki Skúla
Sigurðssonar, þar sem við Ragnar
Amalds höfðum nokkmm sinnum
verið virtir tæknifræðingar. í þeim
vinnuflokki var mér eftirminnileg-
astur Ámi Sigurjónsson, foðurbróð-
ir Guðjóns frá Hörgshóli í Vestur-
Hópi, náffændi Stefáns frá Hvítadal,
ölkær gáfúmaður.
Fimmtán ára gamall var Guðjón
kominn sem messagutti á Langjökul
og skaut upp kollinum við kajann í
New York. Þar lá Lagarfoss við
bryggju hið næsta þeim. Þar um
borð var fúllgildur háseti eldri bróð-
ir Guðjóns, Sigurjón, og hittust þeir
af hendingu þama á kajanum. Það
hefði verið gaman að slást í fór með
þessum guttum úr Skerjafirðinum,
þegar þeir tóku sig til og máluðu
bæinn rauðan á Manhattan.
Eftir misheppnaða tilraun sem
smáútgerðarmaður og trillukarl á
Hellissandi komst Guðjón að þeirri
niðurstöðu að ekki yrði lengur um-
flúið að setjast á skólabekk. Hann
tók inntökupróf í Samvinnuskólann,
flaug inn og lauk námi með sóma.
Að því loknu var hann allt í einu
orðinn innkaupastjóri hjá Phil &
Sön við að byggja Búrfellsvirkjun.
Að því loknu var farið í heimssigl-
ingu á norskum frögtumm fýrir
Góðrarvonarhöfða, Suez og um Ind-
landshaf. Þar hefúr sennilega kvikn-
að áhuginn á að kenna Ameríkönum
að éta froskalappir. Næst hjálpaði
hann Þorsteini Viggóssyni að reka
búllur í Kaupmannahöfn með ís-
lenskum stæl og var jöfnum höndum
bókhaldari og útkastari, enda mað-
urinn engin smásmíði þegar hér var
komið sögu.
Þegar stund gafst milli stríða vann
Guðjón hörðum höndum við pípu-
lagnir með foður sínum, Sigurjóni,
sem á Viðreisnarárunum var um-
svifamikill byggingaverktaki í
Reykjavík. Stóðu þeir fyrir allt að
150 íbúðabyggingum á ári. Það var
dæmigert fyrir Guðjón að hann
kynntist fjöldanum öllum af því
fólki sem þeir feðgar byggðu fyrir á
þessum árum og hélt sambandi við
það fólk lengi síðan.
Það var þetta uppeldi, þessi lífs-
reynsla, sem kom Guðjóni að góðu
haldi við aðalstarf hans i tuttugu ár:
Sem var að vera fjölkunnugt at-
hafnaskáld (þ.e.a.s. klár bissnes-
maður í Boston), alltaf með íslenska
hagsmuni að leiðarljósi. Þegar veldi
hans stóð sem hæst í verktakabrans-
anum giftist hann dóttur auðugs lög-
fræðings af Mayflowerættum, Kar-
en MacCarthy. Þá bjó Guðjón í há-
reistu timburhúsi í Árlington, spöl-
korn frá öðrum atkvæðamiklum
innflytjendum: Þýska gyðinga-
stráknum Kissinger annars vegar og
kanadíska bóndasyninum John
Kenneth Galbraith, ættuðum úr
skosku hálöndunum.
Sambúð Guðjóns og Karenar stóð
stutt. Þótt hann festi ekki ráð sitt eft-
ir það eignaðist hann tvær dætur,
sem stóðu hjarta hans nærri: Leger
Walcott heitir sú eldri, nítján vetra
yngismær í Boston, en Ragnheiður
Steina sú yngri, sem hefur alist upp
hjá móður sinni að Litla-Beri á
Kleppjámsreykjum í Borgarfirði.
I bisnessnum skiptast á skin og
skúrir, hæðir og lægðir, eins og í
hverri annarri útgerð og sjósókn. En
þegar stríðsgæfan sýndist ætla að
snúa við honum baki sneri hann
jafnan vöm í sókn. Ef það var erfitt
að fá fisk frá Íslandi seldi hann ís-
lendingum smokk frá Kalifomíu.
Þegar hallaði undan fæti í ullar-
bransanum á íslandi fór hann að
ílytja túrista til Jamaíku.
Jamaíka skipar sérstakan sess í
minningunni um Guðjón Sigurjóns-
son. Þangað fór hann á ári hverju sl.
20 ár. Hann tók ástfóstri við þessa
sólareyju og innfæddir þar tóku ást-
fóstri við hann. Ef til vill var þama
eitthvað sem minnti hann á Skerja-
fjörðinn. Þangað fór hann sína sein-
ustu ferð á þessu sumri. Sonur hans
og Bjarkar Kristjánsdóttur, skóla-
systur úr Samvinnuskólanum, hafði
seinustu árin skipulagt með föður
sínum ferðir heilu stúdentaárgang-
anna úr Fjölbraut og Versló til hinna
heitu sólarstranda Jamaíku við Kar-
íbahafið. Guðjón bauð móður sinni
að slást í hópinn. Hann naut þess að
sýna hinum íslenska unglingaskara
þennan Skerjafjörð sólarstranda, þar
sem hann virtist þekkja alla og allir
þekktu hann. „Good man from Ice-
land,“ sögðu þeir. Þegar krökkunum
dvaldist lengur en góðu hófi gegndi
við glaum og gleði í þorpinu skellti
Guðjón sér á bak mótorhjólinu og
þeysti af stað. Hann ætlaði að sjá um
að allt væri í lagi. Það var honum
líkt. Það var hans hinsta ferð. Hann
lifði með stæl — og hann dó með
stæl. Blessuð sé minning hans.
Jón Baldvin Hannibalsson

ELUCIDARIUS
Etucidaríus in Old Norse Translation. Edit-
ed by Evelyn Scherabob Firchow and Kaar-
en Grímstad. Reykjavík — Stofnun Ama
Magnússonar 1989.
„Bók þessa kalla eg Elucidarium, en
það er Lýsing, því að í henni lýsast
nokkverir myrkvir hlutir.“ Þetta
skrifar þýðandi í inngangi þýðingar
sinnar. Rit þetta er eitt meðal þýðinga
úr latínu á danska tungu, þ.e. á þjóð-
tungu þá sem töluð var um Norður-
lönd og á íslandi á 12. öld. Rit þetta
var þýtt á þjóðtunguna á síðasta hluta
12. aldar. Ritið var sett saman af
munki nokkrum, Honoríusi Augu-
stodunensis, á latínu, og var ritið
þekkt undir nöfnunum: Elucidarius,
Elucidarium eða Lucidarius. Höf-
undurinn, Honoríus, er talinn fæddur
á síðari hluta 11. aldar og er talinn
hafa lifað fram um miðja 12. öld. Að-
setur hans var í írsku klaustri í suður-
hluta Þýskalands. Samkvæmt for-
málanum var ritið tekið saman að
áeggjan klausturbræðra höfundar.
Ymsir hafa efast um að Honoríus sé
hinn rétti höfúndur ritsins og hafa
aðrir verið tilnefndir, svo sem heilag-
ur Ágústínus, Abelard og Anselmus
frá Kantaraborg, en talið er að Ho-
noríus hafi verið þeim síðast nefnda
kunnur, jafnvel lærisveinn hans. En
Anselmus var einn fremsti guðfræð-
ingur um þetta leyti og er einkum
kunnur fýrir rit sitt „Cur Deus
Homo“ eða „Hvers vegna gerðist
Guð maður“, en þar telur Anselmus
sig sanna tilveru Guðs með mennsk-
um rökum. Rit Anselmusar var ætlað
lærðum mönnum en rit Honoríusar
var ætlað almennum klerkum og
leikmönnum þeim sem læsir voru á
latínu. Tilgangurinn var að svara
ýmsum brýnum spumingum varð-
andi guðfræði og tilveru og tilgang
mannsins í heiminum og öðrum
heimi. En sá annar heimur var fram-
hald þessa og var miðaldamönnum
algjör staðreynd. Þá liföu menn í
rauninni í þessum heimi og í von um
góða heimvon í öðrum heimi. Þessi
meðvitund um tvo heima mótaði allt
lífshlaup miðaldamannsins og því
geta menn ekki nálgast miðaldir, án
þess að hafa þessa staðreynd í huga
(sbr. Le GofT og Gurevich).
Honoríus ritaði mörg rit. Mátti kalla
hann afkastamikinn höfund. Hann
segir nokkur deili á sjálfum sér í „De
luminaribus ecclesiae“. Elucidarium
var líkast til sett saman á Englandi og
til eru þýðingar á því riti á engilsax-
nesku, sem hafa verið gerðar á 11.
öld. Ef til vill sýnir íslenska þýðingin
fýrir eða um 1200 tengsl milli engil-
saxnesku kirkjunnar og þeirrar ís-
lensku eða norsku. Áhrif þessa rits
voru langvarandi og lífseig. En vin-
sælasta rit hans var nokkurskonar
heimsfræði eða landafræði, „Imago
Mundi“, sem var þýtt á fjölda þjóð-
tungna. Rit Honoríusar voru eins og
áður segir ætluð læsum leikmönnum
og klerkum, en útbreiðsla þeirra jókst
mjög við þýðingar. Þetta var ein-
hverskonar alþýðleg útlistun ýmissa
höfuðþátta guðfræðinnar.
Elucidarius er samtal lærimeistara
og lærisveins og er skipt í þrjár bæk-
ur. Fyrsta bók fjallar um tilætlan
Guðs með sköpunarverkinu, sköpun-
ina og sköpun Adams og Evu, synda-
fall og endurlausn. Önnur bók er
einkum um manninn og kristnina, trú
og verk og samskipti manna. Þriðja
bók er lýsing á tilveru hinna dauðu
annars heims, paradís, hreinsunareldi
og helvíti. Þar er að finna hrikalegar
lýsingar og telur höfundur sig geta
ákvarðað hinum ýmsu stéttum mið-
alda dvalarstaði eftir dauðann.
Ritið er málsögulega mjög merki-
legt. Það er talið til eldri þýðinga á
norrænu og hefur auðgað íslenskt
mál. Hér þurfti að þýða heimspeki-
og guðfræðihugtök úr latínu á ís-
lensku. En þetta er eitt þeirra rita sem
teljast nú til íslenskra bókmennta í
víðri merkingu orðsins og svo er um
fleiri þýdd rit, homilíubækur og heil-
agramanna sögur, og hvað um Biblí-
una, þá bók bóka, eða kafla úr henni,
sem voru þýddir snemma á norrænu.
Þýðingar á þjóðtungur eru oft kveikj-
an að þjóðlegum bókmenntum, þ.e.
þjóðlegum menntum festum á bók-
fell. Svo er hér fólgin enn viðameiri
þýðing þýðinga, sem markar skáld-
skap og sögur þegar frá líður og víkk-
ar skilning manna á orðinu. I þessu
sambandi má minna á hina stórmerku
útgáfú Stofnunar Áma Magnússonar:
„Biblical Quotations in Old Iceland-
ic-Norwegian Religious Literature",
Jan J. Kirby, 1976 og 1980.
Þessi útgáfa Elucidarius er stafrétt
útgáfa tekin úr átta handritsbrotum
og latneski textinn prentaður með til
hliðsjónar. Mjög greinargóður inn-
gangur fjallar um i. r.dritin og útgáf-
una. Elsta handri er frá því um
1200, 33 blöð, m .t AM674a 4to.
Fyrri útgáfúm te> i.s og textabrota
er lýst. Fyrstu útg nar voru unnar
af Konráð Gíslasj 1858, Jóni Þor-
kelssyni 1865 og ni Jónssyni og
Eiriki Jónssyni. / þess hafa birst
ljósprentanir af te: ,um.
Siglau. Brynleifsson.