Tíminn - 28.06.1990, Síða 7

Fimmtudagur 28. júní 1990
Tíminn 7
Bragi Árnason, Raunvísindastofnun Háskólans:
Nýir möguleikar í orku-
frekum iðnaði á íslandi
Fyrirlestur haldinn á Akureyri 6. júní 1990
í skýrslu Þjóðveijanna um fyrsta
hluta verkefnisins kemur fram, að
megintilgangur þess sé ekki endilega
sá, að það skili fyrst í stað hagnaði,
heldur fyrst og fremst sá, að afla
nægilega staðgóðrar þekkingar og
reynslu, þannig að lönd Efnahags-
bandalagsins geti áfallalítið aðlagað
sig þeim breytingum á orkubúskap
Evrópu, sem sérfræðingar telja lík-
legt að verði á næstunni. Til þess sé
nauðsynlegt að fara út í svo um-
fangsmikla tilraun. En jafhvel þótt
ekki fari allt eftir sem ætlað er nú,
virðast menn telja að áhætta við að
hrinda verkinu í framkvæmd sé Iítil,
því iðnaður Evrópu muni í framtíð-
inni hafa þörf fyrir allt vetni sem hér
er gert ráð fyrir að framleiða og jafn-
vel miklu meira.
Þá kemur fram í skýrslu Þjóðveij-
anna að megin ástæðan fyrir því að
Kanada er valið sem orkusöluland er
sú að Kanadamenn bjóði 100
megawött af mjög ódýrri raforku. En
þetta orkuverð, sem er 18 U.S.
mills/kWh til ársins 1995 en 36 U.S.
mills/kWh eftir það, mundi nú varla
teljast mjög lágt verð á Islandi. (Ein-
ingin U.S. mill, sem er einn þúsund-
asti úr Bandaríkjadal, er mikið notuð
í umræðum um orkuffekan iðnað).
Þá kemur einnig ffam að ef unnt væri
að fá keypta raforku nær Evrópu,
þannig að ekki þyrfti að flytja vetnið
um jafnlangan veg og hér er gert ráð
fyrir, mundi flutnings- og geymslu-
kostnaður vetnisins lækka umtals-
vert og þá jafnffamt heildarkostnað-
urinn við öflun eldsneytisins.
Eg verð að segja alveg eins og er, að
ég hrökk talsvert við þegar ég las
skýrslu Þjóðveijanna, því mér hafði
satt að segja alls ekki verið ljóst áður,
hversu langt verkefnið er i raun kom-
ið. Það verður ekki annað séð af
þeim upplýsingum, sem ég hefi nú,
en að tekin verði um það ákvörðun
þegar á næsta ári hvort hafist verður
handa um að hrinda verkefninu í
ffamkvæmd.
Þá kom það mér einnig mjög á óvart
að í skýrslunni var hvergi minnst á
ísland sem hugsanlegt orkusöluland.
Þar er getið um það að í ffamtíðinni
megi fá mikla orku ffá Brasilíu, en
þar er líklega mest óvirkjað vatnsafl
til í heiminum á einum stað. Þá er
einnig minnst á Grænland sem land
þar sem megi hugsanlega fá mikla
orku. En að á Islandi sé til mikil
óvirkjuð orka virðast Þjóðveijar hins
vegar ekki hafa minnstu hugmynd
um.
Það varð því úr að ég skrifaði pró-
fessor Kreysa, sem stjómar verkefn-
inu, til að benda honum á að á Islandi
sé umtalsvert magn af ónýttri vatns-
orku og því hugsanlegt að þeir Efna-
hagsbandalagsmenn gætu sparað sér
sporin yfir lækinn til að sækja vatnið.
í bréfinu benti ég meðal annars á eft-
irfarandi:
Að Islendingar ættu um það bil
3500 MW í vatnsafli, sem talið væri
mjög hagkvæmt að virkja. Þar af
væm um það bil 3000 MW enn
óvirkjuð, en það svarar til um það bil
tíunda hluta óvirkjaðs vatnsafls í
Kanada. Ég get bætt því hér við, að
auk vatnsaflsins þá eigum við jarð-
hitann, en orka hans er líklega allt að
Qómm sinnum meiri. Jarðhitinn gæti
því staðið undir umtalsverðri viðbót-
ar raforkuffamleiðslu, það er talað
um 1500 MW. Við ættum ef til vill
ffekar að tala um 4500 MW af
ónýttri raforku á Islandi frekar en
3000 MW. Þá benti ég á að flutninga-
leiðin ffá íslandi til Evrópu væri að-
eins um það bil einn þriðji af flutn-
ingaleiðinni ffá Kanada. Að vetnis-
ffamleiðsla væri vel þekktur iðnaður
á Islandi, þar sem vetni hefði verið
ffamleitt í nærri 40 ár í Aburðarverk-
smiðjunni í Gufúnesi, þótt magnið
sem þar er framleitt sé ekki nema um
tíundi hluti af því magni, sem gert er
ráð fyrir að ffamleiða í tilraunaverk-
efhi Þjóðveijanna. En af því má
marka hversu stórt þetta tilrauna-
verkefni er í raun og vem. Við emm
sem sagt að tala hér um verksmiðju,
sem hvað varðar orkunotkun er jafn-
stór Alverinu í Straumsvík. Loks
benti ég á, að samkvæmt athugunum,
sem gerðar hafa verið á ffamleiðslu-
kostnaði þeirra 3000 MW sem enn er
talið tæloiilega mjög hagkvæmt að
virkja á Islandi, gæti ég ekki séð ann-
að en raforkuverð á Islandi sé fylli-
lega samkeppnisfært við raforkuverð
í Kanada.
Þegar ég skrifaði þetta bréf bjóst ég
satt að segja ekki við mjög jákvæð-
um undirtektum. Því enda þótt það
kæmi hvergi ffam í skýrslu Þjóðveij-
anna, þá átti ég hálft í hvom von á að
þeir væm búnir að semja við Kan-
adamenn, þannig að ekki yrði affur
snúið. Svarið sem ég fékk varð hins
vegar talsvert á annan veg.
í fyrsta lagi virðist það hafa komið
Þjóðveijum mjög á óvart að á Islandi
sé fyrir hendi mikið af óvirkjuðu
vatnsafli. Þá segist prófessor Kreysa
í öllum atriðum sammála því, að ef
ráðist verði í verkefnið hljóti ísland
að vera kjörið orkusöluland. Enda
hafi hann þegar komið upplýsingum
mínum á ffamfæri við Efhahags-
bandalagið og þýska iðnaðarráðu-
neytið og kveðst munu leggja það til
við stjóm verkefhisins að kostnaðar-
áætlanir verði endurskoðaðar með
það fyrir augum að hugsanlegt sé að
semja við íslensk stjómvöld um
orkukaup og jafnvel vetnisffam-
leiðslu á Islandi. Jákvæðara gat nú
svarið varia verið.
Hins vegar bendir hann jafnlfamt á
- og ég vil leggja á það sérstaka
áherslu hér - að enn sé óvíst hvort
ráðist verði í verkefnið. Endanleg
ákvörðun um það verði ekki tekin
fyrr en í byijun næsta árs. Og hugs-
anlega gæti sá möguleiki að fá raf-
orku keypta á íslandi orðið til þess að
ráðist yrði í verkefhið, jafnvel þótt af
því yrði ekki, ef sækja þyrfti orkuna
alla leið til Kanada.
Nú, þannig standa þessi mál í dag
SEINNI
HLUTI
og því ef til vill rétt að hætta þessu
spjalli nú. Mig langar þó að ljúka því
með því að drepa á nokkur atriði til
umhugsunar.
Mér sýnist ekki vafi leika á því að
þessar athuganir Þjóðveija séu mjög
áhugaverðar fyrir okkur Islendinga
og að við eigum að fylgjast vel með
því, sem er að gerast hjá þeim. Þar
kemur einkum til eftirfarandi:
Þótt hér sé aðeins um það að ræða
að byggja verksmiðju, sem þykir
smá í augum Efnahagsbandalagsins,
þá er hér verið að tala um nokkuð
stórt fyrirtæki á mælikvarða okkar
Islendinga, eða verksmiðju, sem má
jafna við 9-10 Áburðarverksmiðjur
og notar álíka mikla raforku og Ál-
verið í Straumsvík.
Og vel á minnst: Ef svo færi að slík
verksmiðja yrði byggð hér og
Áburðarverksmiðjan yrði hrakin frá
Reykjavík, þá mætti slá þessum fyr-
irtækjum saman þar sem ffam-
leiðslutæknin er að hluta til sú sama.
Áburðarvcrksmiðjan yrði þá eins
konar aukabúgrein, auk þess sem
framleiðslukostnaður áburðarins
gæti lækkað vegna hagkvæmni
stærðarinnar.
Þá má benda á að verksmiðju eins
og þessari þyrfti ekki að tryggja
varaafl ef rafmagn færi af um tíma
vegna bilunar. En slíkt er nauðsyn-
legt þegar um er að ræða álver. Ef
rafmagn fer af þá stöðvast verk-
smiðjan einfaldlega og fer síðan í
gang þegar rafmagn kemur á affur,
án þess að nokkur skaði sé skeður.
Þá er hér um að ræða stóriðju, sem
veldur nánast engri umhverfismeng-
un ef undan er skilið rask á landslagi
vegna bygginga. Verksmiðjan gæti
þess vegna verið staðsett næstum
hvar sem er á landinu, ef unnt er að
koma að henni stórum tankskipum.
Ég hefi stundum orðað þetta svo, að
hér sé um að ræða mjúka stóriðju
eins og þá sem kvennalistakonur
dreymir um.
Og að lokum þetta: Þjóðveijar tala
hér um tilraun, þar sem verið er að
prófa einn möguleika á því að sjá
Efnahagsbandalaginu fyrir nægilegri
orku i framtíðinni. Kannske verður
niðurstaðan af þessari tilraun sú að
aðrir möguleikar séu álitlegri og ekki
verði haldið lengra á þessari braut.
En jafnvel þótt svo verði þá er hér
um að ræða all álitlegt fyrirtæki á
okkar mælikvarða, því það segir sig
sjálff að þýsk stórfyrirtæki færu varla
að leggja stórfé í tæki og verksmiðj-
ur sem ekki yrðu notaðar í eðlilegan
afskriftartíma. Ég get nefnt hér töl-
una 50 miljarða íslenskra króna til að
nefna eitthvað, en líklega er sú tala
allt of lág. Þá kemur einnig fram í
skýrslu Þjóðveijanna, að þeir telja að
Efnahagsbandalagið muni í framtíð-
inni hafa not fyrir allt það vetni, sem
hér er gert ráð fyrir að framleiða, ef
ekki sem eldsneyti þá sem verðmætt
hráefni í iðnaði. I því sambandi má
geta þess að nútíma rafeindaiðnaður
hefiir í vaxandi mæli þörf fyrir mjög
hreint vetni.
Leiði á hinn bóginn tilraunin til
þess, að Efnahagsbandalagið sjái sér
hag í því í framtiðinni að flytja inn
orku í stómm stíl með þessum hætti,
þá sýnist mér að hér gæti verið í aug-
sýn mjög álitlegur kostur fyrir Is-
lendinga til að nýta orkulindir sínar,
þó ekki sé meira sagt.
Hér gæti þá vel risið upp stórfelldur
orkufrekur iðnaður, þar sem við
hefðum möguleika á að nota alla þá
orku, sem við ekki þurfúm til eigin
þarfa, til að framleiða eldsneyti til út-
flutnings. Því við yrðum þá án efa
vel samkeppnisfærir við aðra, vegna
lítillar fjarlægðar við markaði og
vegna tollabandalaga við Efnahags-
bandalagið.
Það skyldi þó aldrei verða að þeir
tímar komi að tankskip eigi eftir að
sigla tóm til landsins og fara héðan
aftur fúllhlaðin af eldsneyti, öfúgt
við það sem nú er.
Ég hefi kosið að ræða hér aðeins um
einn nýjan möguleika á orkufrekum
iðnaði á Islandi. Ástæðan er sú að
mér finnst þessi möguleiki einstak-
lega áhugaverður. Þama er um að
ræða stóriðju, sem ekki mun spilla
umhverfi okkar og gæti orðið raun-
vemleiki á allra næstu árum, ef nú fer
sem horfir og við höldum rétt á spöð-
unum. En möguleikamir em vissu-
lega fleiri og ég get ekki stillt mig um
það í lokin að nefha eitt annað dæmi.
Við dr. Ágúst Valfells efnaverk-
fræðingur höfúm að undanfomu ver-
ið að athuga það, í samvinnu við Is-
lenska jámblendifélagið á Gmndar-
tanga, hvort ekki megi framleiða á
Islandi magnesíum málm á annan
hátt en gert er með hefðbundnum að-
ferðum og notfæra okkur þannig sér-
stöðu okkar, sem auk vatnsorkunnar
er ódýr jarðhiti. Magnesíum er mjög
verðmætur málmur, um tvöfalt dýr-
ari en ál.
Þótt þessi möguleiki eigi án efa
lengra í land en vetnisframleiðsla,
þar sem þá yrðu áður að koma til um-
talsverðar rannsóknir, þá er hann
vissulega áhugaverður. Með þessari
aðferð yrði magnesíum unnið úr sjó
með hjálp raforku, en auk þess
mundi þurfa miklajarðgufú. En jarð-
gufa kostar líklega aðeins um tíunda
hluta þess, sem slík gufa kostar ef
hún er framleidd með olíu. Þama
eigum við ef til vill góða framtíðar-
möguleika á að byggja upp stóriðju,
sem byggðist á ódýrum jarðhita.
Hér gæti þá vel risið upp stórfelldur orkufrekur
iðnaður, þar sem við hefðum möguleika á að nota
alla þá orku, sem við ekki þurfum til eigin þarfa, til
að framleiða eldsneyti til útflutnings. Því við yrðum
þá án efa vel samkeppnisfærir við aðra, vegna
lítillar fjarlægðar við markaði og vegna
tollabandalaga við Efnahagsbandalagið.