Tíminn - 07.07.1990, Side 1

„í fornöldinni
fastur éa tóri“
Sennilega hafa fá þjóðskálda vorra verið svo vel
að nafnbótinni „heimsborgari" komin og Grímur
Thomsen. Hann ólst upp menntaðist við góð efni
og á löngum feríi í dönsku utanríkisþjónustunni átti
hann samskipti við fleirí persónur af háum stigum,
en sennilega nokkur af löndum hans á þeirri tíð. Að
þessu leyti minnir hann á ýmsa „arístókrata“ í hópi
skálda og andans manna annarra Evrópuþjóða t.d.
Englendinga. Slíkur ferill hefur og sjálfsagt átt þátt
í að hann þótti nokkuð hofmóðugur og ekki við al-
þýðuskap, eftir að hann fluttist alkominn heim. Eins
var kveðskapur hans ekki alltaf á færi óvalinna að
skilja. En víst er um að heimsmaðurinn var öðrum
glöggskyggnari á örlög þjóðar sinnar og rætur
menningar hennar. Fáum hefur auðnast að endur-
lífga dulmagnaðan anda heiðninnar í ijóði sem
honum. Hér verður nú stiklað á stóru um feríl hans,
og er frásögnin byggð á umljöllun Magnúsar Jóns-
sonar, dr. theol.
Átti að verða
„eitthvað extra“
Grímur Thomsen er fæddur að
Bessastöðum á Alftanesi 15. maí
1820. Foreldrar hans voru Þorgrímur
Tómasson, er kallaði sig Thomsen,
gullsmiður, úrsmiður, bóndi og
skólaráðsmaður, mikill búhyggju-
maður, og kona hans, Ingibjörg Jóns-
dóttir, gáfúð kona og metnaðarrík,
systir Gríms amtmanns á Möðruvöll-
um. Var á orði haft að hún hefði gifst
af skynsemi ffekar en ástum og ekki
laust við, að amtmannssysturinni
þætti ekki fullkosta. Eftir 6 ára sam-
búð fæddist þeim sjötta bamið, sonur
er hlaut nafn móðurbróðurins, og
hefur víst átt að hefja þennan legg
ættarinnar svo að ekki stæði öðrum
að baki. Ber allt uppeldi Gríms þessa
skýrt vitni. Benedikt Gröndal segir í
Dægradvöl um Grím: „Ég fann þá
þegar, að hann átti að verða eitthvað
extra — en fluggáfaður var Grímur.“
17 ára stúdent
Hann er látinn i kennslu til orðlagð-
asta gáfumanns, séra Ama Helgason-
ar, í stað þess að setja hann í skólann,
sem var þama við bæjarvegginn. Og
þegar í ljós kemur að hann er gæddur
óvenjulegum gáfum og tekur stúd-
entspróf 17 ára, er hann sendur utan
og og látinn hafa búnað allan og ijár-
hag betri en tíðkaðist. Grímur á og
sjálfúr prýðilega vel heima í þessu
hlutverki. Hann verður þegar á unga
aldri öðrum ólíkur, umgengst aðra
menn meira en títt var um íslenska
stúdenta, hitnar ekki mjög af áhuga-
málum þeirra, þó að þar væri þá
óvenjulega mikil vakning, og eyðir fé
meira en aðrir, án óhófs í nautnum,
eyðir því að það að vera í þeim fé-
lagsskap sem er í eðli sínu fjárfrekur.
Hann er með heldri mönnum og sem-
ur sig að þeirra háttum. Gullsmiður-
inn á Bessastöðum sættir sig við
þetta. Hann vildi sýna mági sínum á
Möðruvöllum, hvort systir hans væri
ekki fúllvel gefin og kona hans kann
því vel. Grímur stefnir hátt, þó að
nokkuð væri annars á reiki um áttina.
Doktor í Byron
Nærri má geta að Grími var ætluð
embættisbrautin upp til hæstu met-
orða og átti hann því að nema lög. En
ffá því mun hann fljótt hafa horfið.
Hann las bókmenntir og heimspeki af
kappi. Fór hann og mjög snemma að
bera við að yrkja, þó að hann færi
hægt af stað. Fjórum árum eftir að
Grímur kom til háskólans, 1841,
svaraði hann verðlaunaspumingu um
bókmenntir Frakka og hlaut önnur
verðlaun. Var sú ritgerð síðar aukin
og gefin út. Árið 1845 lauk Grímur
meistaraprófi með ritgerð um Byron,
er þótti svo veigamikið verk að hann
hlaut fyrir hana doktorsnafhbót níu
árum síðar. Þá fékk hann og styrk til
utanfarar og fór víða, en dvaldist
mest í París og London. Var ferða-
styrkur hans óvenju hár, en entist
Grími þó ekki, og var Þorgrímur fað-
ir hans enn að greiða skuldir hans. En
Stórbóndinn, skáldið og alþingismaðurinn á Bessastöðum, Grímur
Thomsen.
Sagt frá
Grtmi Thom-
sen, hinum
sérlundaða
„artistókrat"
í hópi ís-
lenskra
þjóðskálda
hér gerðist það sem sjaldan skeður,
Grímur launaði ofeldið og varð flest-
um sínum samtíðarmönnum ffemri
að mennt allri. Hann lýkur fyrstur Is-
lendinga prófi 1 samtímabókmennt-
um og sýnir með ritgerðum sínum að
hann er jafnt heima í ffönskum sem
enskum bókmenntum. Hann var og
vel lesinn í fomum fræðum, grískum
og latneskum, og varð brátt einn
kunnasti gagnrýnandi samtíðarbók-
mennta skandinavískra. Kunnugt er
og að hann mat H.C. Andersen að
verðleikum er um hann var deilt, þó
að ofsagt sé að hann hafi kennt Dön-
um að meta ævintýraskáldið mikla.
Hann var einnig vel heima í fomum
ljóðum norrænum og sótti þangað
mikið. Og svo vel kunni hanna að
meta samtíðarljóð íslensk að eitt af
fyrri kvæðum hans er snilldarkvæðið
um Jónas Hallgrímsson, „listaskáldið
góða“, sem hann svo nefnir, og ekki
hefir síðan niður fallið. Sýnir það og
náin tengsl við Fjölnismenn, að hann
yrkir eftir þijá þeirra.
Kynlegt gg óvenju-
legt um íslending
En nú hefst nýr þáttur í æviferli
Gríms. Foreldrar hans hafa sjálfsagt
glaðst yfir ffægð hans og gengi, en
vafalaust hafa þau ætlað honum ann-
að en bókmenntaffægð eina. Og
sjálfur fer Grímur nú að finna fyrir
því að hann þarf eitthvað meira.
Hann vill sækja á brattann á veraldar
vísu. Hefðu honum sennilega opnast
dyr til ffama hér heima, en hann var
nú orðinn svo mikill heimsborgari og
svo hagvanur innan um heldri menn
ytra og svo ólíkur samlöndum sínum
að hann réðst í það að bijóta sér braut
í Danmörku. Bar þá svo við að ftels-
ishreyfingar miklar gengu um löndin
og meðal annars Danmörku. Notaði
hann þennan byr til þess að sigla inn
í utanríkisráðuneytið danska. Starf-
aði hann við sendisveitir Dana í
Belgíu og Englandi. Varð „kansel-
listi“ í ráðuneytinu 1848, fúlltrúi
1856 og skrifstofustjóri 1859. Um-
gekkst hann nú ráðherra og háaðal og
sjálfan konung og hirð hans, en heið-
ursmerki hlóðust á hann og nafnbæt-
ur. Þótti þetta allt saman kynlegt og
næsta óvenjulegt um Islending. Þor-
grímur faðir hans lifði það að sjá
þennan dýra son sinn setjast í virðu-
legt embætti (hann dó 1849), og
móðir hans, sem vafalaust hefur unn-
að honum heitast allra og viljað
metnað hans mestan, sá hann á hraðri
leið upp í æðstu valdastöður. Hún dó
1865, áður en hin nýju veðraskipti
urðu er sópuðu Grími út af þessari
braut og inn á síðasta áfangann af ævi
hans, bóndastöðuna á Bessastöðum.
Ekki verður með vissu sagt hvemig
Grími sjálfum gast að þessu töffa-
spili. Ýms ljón hafa verið á ffama-
vegi hans. Hann var, þrátt fyrir yfir-
burði á mörgum sviðum, útlendingur
og rótlaus 1 Danmörku. Og þó að var-
lega megi álykta af ummælum hans 1
kvæðum, þar sem beiskju kennir út af
því sem orðið var, má þó ætla að
þetta glæsilif hafi ekki svalað öllum
þorsta hans. Þrátt fyrir góð embætti
hafði hann ekki efni á að kvænast og
koma ffam með þeirri rausn sem
hann vildi og stöðu hans hæfði nema
taka sér konu til fjár, og úr því varð
ekki. Tíðar ferðir hans til íslands
sýna hvar hugurinn bjó, en um
þriggja áratuga skeið, sem hann bjó
síðar á Islandi, fór hann aldrei utan.
Er þetta næsta íhugunarvert og bend-