Tíminn - 07.07.1990, Síða 3

ceei' )\íi[ .y iu(3Gbi6ouíiJ
Laugardagur 7. júlí 1990
HELGIN W 11
ljóð hans og þannig borið þau út til
almennings, og varla munu færri af
kvæðum hans hafa orðið almenn-
ingseign en hvers hinna.
Hitt er það, að Grimur Thomsen hef-
ur sérstöðu meðal skáldanna. Yms
einkenni valda þessu. Hefir oft verið
bent á rím hans, stirðleika þess víða
og beinlínis rímgalla. Liggur við, að
ætla megi að hann hafi stundið heldur
valið það formið er stirðara er kallað
og er það raunar ekki svo merkilegt.
Þess háttar getur beinlínis aukið áhrif
listaverks í mörgum listgreinum og er
það alkunnast úr myndlist. En þó
verður varla allt afsakað eða útskýrt
með þessu. Það er erfitt að dást að
hendingu eins og þessari: „Á Esju
settu bú þau -bergi“, og er hún ekkert
einsdæmi. Víða er beinlínis rangt
stuðlað, svo að allur lestur víxlast, og
eru þessir leiðu blettir á sumum feg-
urstu ljóðum hans og spilla töfrum
þeirra. En Grimur stendur vel undir
þessum böggum, þótt ekki sé vafi á að
þessi tyrfni hefur orðið veggur milli
þessa snillings og almennings. Er það
til dæmis athugavert hve fáir kunna
miðerindið úr „Sólheimasandi“, enda
þarf listfengi til að lesa það án þess að
láta sér vefjast tunga um tönn, einkum
eins og það er í fyrstu útgáfunni. En
sérkenni Gríms eru engan veginn í
þessum göllum fólgin. Þau eru fólgin í
efni og formi jöfhum höndum. Römm
hugsun er klædd í hnitmiðað og ákaf-
lega samanrekið form. Varla er til
ómerkilegt kvæði eftir Grím, orða-
flaumur allur er honum fjarri. Hvort
sem svo er í raun og veru eða ekki
sýnast kvæði hans ort af kröftum, ort
með fyrirhöfh, lamin saman þannig að
lítil ffeisting hefir verið fyrir skáldið
að yrkja að óþörfii. Þetta ytra form fer
mjög vel með ýmsum kvæðum Gríms
um fommenn. Hann byijar kvæði sín
oft alveg formálalaust. Allt kvæðið er
ein steypa, ekki slétt né fægð, en þó
með þeirri áferð, að hvergi virðist
ófullgerð eða vanrækt. Áferðin er vilj-
andi valin svo, að hijúft er viðkomu
og skuggar frekar í en gljái. Sé nánar
að hugað og lengi skoðað, koma víða
ffam töffar í þessu hijúfa formi, töffar
sem eru allt annað en hijúfir. Er ekkert
kvæði Gríms betra dæmi þessa en
kvæðið Endurminningin, sem verður
æ því dásamlegra sem oftar er lesið.
Innan um eru kvæði sem skera sig úr
um lipurð, svo að ekki er alveg víst að
vér mundum þekkja ættemi þeirra, ef
vér rækjumst á þau á fömum vegi án
þess að vita hver væri höfundurinn.
Má þar nefha t.d. Táp og fjör og ffisk-
ir menn. En yfirleitt er skyldleikinn
augljós, þótt erfitt sé að segja í hveiju
hann er fólginn, likt og erfitt er að
segja í hveiju ættarmót er fólgið, en
verður þó ekki um villst. Fyrsta kvæð-
ið, sem Grimur birtir, Ólund, gæti ver-
ið ort á hvaða aldursskeiði Gríms sem
er, jafnvel hálffi öld siðar, og sver sig
að minnsta kosti alveg í ættina.
„í fornöldinni
fastur ég tóri“
Bestu kvæði Gríms em með dýr-
ustu fjársjóðum íslenskra bók-
mennta: Ásareiðin, Á Glæsivöllum,
Skúli Fógeti, Skúlaskeið og Glámur,
svo að þessi séu nefnd og öðrum
sleppt sem eins mætti með telja.
Þessi kvæði em sígild stórvirki, er
hvert í sínu lagi myndu leiða höfirnd
sinn að bekk þjóðskálda. Hvert þess-
ara kvæða dregur í raun og vem upp
mynd af kveðskap Grims og helstu
einkennum hans, þótt í mismunandi
hlutföllum sé. Hver annar en Grímur
myndi segja:
En óminnishegri og illra hóta norn
undir niðri' i stiklunum þruma
eða
Fránar eru sjón, en jblur er hans hlýr.
og feiknstafir svigna í brosi.
Það fer um mann hrollur, eins og
maður sé snortinn af einhveiju
ómennsku- eða yfirmennskubölvi, og
maður kærir sig ekki um að mæta
þessum svip í dimmu.
Ásareiðin lýsir þvílíkri sýn, að eng-
in orð, og ekki heldur Gríms hafá
getað lýst henni. í ffosthörku vetrar-
ins 1880-81 sér hann, þar sem em
norðurljósin og vetrarbrautin, jóreyk
velta fram um himinskaut
og hver myndin ryður svo annarri
braut.
Grímur Thomsen flytur konungi
Ijóð á Þingvöllum aö morgni þess
7. ágúst 1874.
Sópar himin siðum feldi
Sigfaðir —
Sleipnir tungla treður krapa
Og i lok kvæðisins er skáldið orðið
svo ffá sér numið, að það stígur loks,
í eitt skipti, ffam af, er Grímur segir
þessi alkunnu niðurlagsorð:
Aldrei deyr, þótt allt um þrotni,
endurminningþess, sem var.
Hver skal þá muna ef allt um þrotn-
ar?
Líklega hefur Grímur hvergi komist
nær fólkinu og samtímis hærra en i
Skúlaskeiði, sem hann kallar „hesta-
vísu“. Margar hestavisur hafa verið
gerðar liprari á Islandi, enda nóg af
rímgöllum á kvæðinu, en aldrei hefiir
neitt verið um hest kveðið sem nær
Skúlaskeiði að tilfinningahita og
klökkva. Ekki er orðskrúðið eða
mærðin í ávarpi Skúla til Sörla, en er
til nokkur átakanlegri ræða á ís-
Iensku?:
Sörli minn! Þig hef ég ungan alið
og aldrei valið nema besta fóður;
nú er lif mitt þínum fótum falið,
forðaðu mér nú undan, klárinn góður!
Og enn má heyra grátklökkvann í
rómi skáldsins, hins „kaldlynda"
Grims Thomsens:
Kalinn á hjarta þaðan slapp ég.
Má fiirðu heita, að Grimur skyldi láta
þetta uppi og því líkast sem óvart væri.
En með því er lykill borinn að hurð
sem opnar útsýn yfir kvæðið allt, og þá
sennilega fleiri kvæði. Nú geta menn
séð Grím i ýmsum þeim persónum,
sem hann kveður um. Hann gæti verið
Skúli fógeti á duggunni sem ekki gefst
upp og vill að minnsta kosti láta sjá,
hvað sem í skerst, að hér var á ferð
höfðingi en ekki hundshræ. Grímur
ávarpar líka sinn góða Sóta (Sörla) eða
ef til vill Pegasus, sem hann á líf sitt
undir, og er ekki laust við snert af slíku
i afmælisvísum hans um svipað leyti.
Hann er þá fertugur rúmlega, og þó
orðinn ,Jcarlinn gamli“ og „drepur í
skörð“. En ljóðafákurinn forðar hon-
um undan öllu sem á eftir sækir:
Enn þótt öldur heimsins illa láti
undirstrauminn betra lifs ég heyri.
Hann gæti verið Sverðasmiðurinn,
hann gæti verið Sverrir sem fann sér
svíða kuldann og Richeliu, Halldór
Snorrason, að ekki sé talað um berg-
risann á 19. öld o.fl. En varlega má
þó álykta í þessum efnum. Án efa er
hann í þessum kvæðum. En þar má
eins hugsa sér vitsmuni hans og lífs-
reynslu sem varar við slíkum skepn-
um sem Bergrisanum. Hann á einmitt
ekki heima á 19. öld. Varla myndi
Grímur tala um ævi sína á Bessastöð-
um með orðum þessa kvæðis:
Sef ég á svelli,
sit ég á klaka.
Hann getur sagt i hálfkæringi:
Ifornöldinni
fastur ég tóri.
I nútíðinni
nátt-tröll ég slóri,
en hann er hér að lýsa því sem til er,
en ekki ætti að vera og ekki má vera.
Veröld skáldskapar,
spekiorða og snilli
Grimur Thomsen fékkst ávallt mikið
við að þýða ljóð eins og von var um
svo víðlesinn mann í bókmenntum
heimsins eldri og yngri. Fyrsta kvæði
hans, sem birt var, er þýðing og fyrstu
ljóðmæli hans hefjast með þýðingum.
Þessu hélt hann áfram. En mesta stór-
virki hans í þeim efnum eru þýðingar
hans úr grisku: Grisk fomkvæði, sem
birt eru í ljóðmælunum ffá 1895 og til-
einkuð Jóni Þorkelssyni rektor. Eru
þessar þýðingar framt að 150 blaðsíð-
ur og þykja afbragð. Varla ná þær hinu
létta dansspori grísku ljóðanna, en
þær eru þróttmiklar og mikið affek.
Þá má nefha alveg sér í flokki rim-
umar af Búa Andríðssyni og Fríði
Doffadóttur, 9 „rimur“ yfir 50 bls. Þær
em þó næsta ólíkar eldri rímum um
flest, bæði þætti og efnismeðferð.
Myndi enginn nema stórskáld valda
þessu verkefhi, en í höndum Gríms
verður þessi túlkun Kjalnesingasögu
að heilli veröld skáldskapar, spekiorða
og snilli og má víst töluvert leita í ís-
lenskum bókmenntum að öðm eins.
Þessi tvö stórvirki, þýðingamar á
grisku fomkvæðunum og Búarímur,
sýna best hvílíkur fádæma kraftur og
kjarkur bjó í Grími á effi árum hans.
Honum nægði ekki að yrkja venjuleg
kvæði og þýða, heldur velur hann sér
garðinn, þar sem hann er hæstur, til
sóknar. Hann, sem þóttist vera orðinn
gamall karl rúmlega fertugur, finnur
hjá sér löngun og kraft og kjark til
þess að glíma í ellinni við Fullsterk og
hefja hann léttilega á stall.
Varla mun verða bent á að Grimur
hafi orðið fyrir miklum áhrifum af
annarra ljóðum um ffam það sem vera
hlýtur, og er það því merkilegra að
maðurinn var víðlesnari en aðrir flest-
ir. Hinu ber og ekki mikið á, að hann
hafi haft veruleg áhrif á aðra, og því
síður „myndað skóla“ eða stefhu. Eft-
ir göllunum á kvæðum hans hafa fæst-
ir viljað líkja, en því besta var erfitt að
ná. Vafalaust eru þó spor þessa mikla
meistara víða falin og víðar en bent
verði á.
Islensk
viðgeröarefni
' rS
steinsteypu
SEMKÍS steypuviðgerðarefnin fást bæði fljót-
og hægharðnandi, með eða án trefja.
_ SEMKÍS F100 ryðvarnarefni fyrir
fvrir steypustyrktarstál.
SEMKÍS A100steypuþekja til verndunar á
blvllldivypU steypuviðgerðum, múrhúð og steypu.
SEMKÍS efnin eru þróuð fyrir íslenskar aðstæður, framleidd undir ströngu
gæðaeftirliti og prófuð hjá Rannsóknarstofnun byggingariðnaðarins.
SEMKÍS efnin fást hjá öllum helstu byggingavöruverslunum og SANDI HF,
Viðarhöfða 1 í Reykjavík, sími: (9i)-673555.
SEMKIS AKRYL 100
ÍSLENSKAR MÚRVÖRUR HF
Viðarhöfði 1 Reykjavík, sími: 673555
íblöndunarefni fyrir múr og steinsteypu
FRAMLEIÐANDI:
sérsleypan
KALMANSVOLLUM 3. 300 AKRANESI. SÍMI - 13355