Tíminn - 11.08.1990, Blaðsíða 9

Tíminn 8
Laugardagur 11. ágúst 1990 Laugardagur 11. ágúst 1990
Tíminn 17
Öm Friðriksson varaforseti Alþýðnsambands íslands:
ÞRÝSTINGI BEITT
BAKVIÐ TJÖLDIN
Nú er rúm vika liðin frá því að rikisstjóm-
in gaf út bráðabirgðalög, sem frestuðu
launahækkimum Bandalags háskólamanna
í þjónustu ríkisins þar til tími þjóðarsáttar-
samninganna er runninn út. Lagasetningin
var gerð að höfðu samráði við aðila vinnu-
markaðarins og kom í raun í veg fyrir að
dagar febrúarsamninganna væm taldir. Nú
eftir að „hættuástandið“ er liðið hjá hefur
borist hörð gagnrýni úr ýmsum áttum á
forystu verkalýðshreyfingarinnar fyrir
þeirra aðild að málinu. Öm Friðriksson,
varaforseti Alþýðusambands Islands, ræð-
ir að þessu sinni við Tímann um bráða-
birgðalögin, stöðu verkalýðshreyfmgar-
innar, pólitískan þrýsting á meðan á
BHMR deilunni stóð og fleira. En hafa for-
ystumenn verkalýðshreyfingariimar
bmgðist rétt við í þessu máli?
„Miðstjóm Alþýðusambandsins hefur
ekki fjallað um bráðabirgðalögin,“ segir
Öm. „Lög, sem sett em á samninga em
bæði óæskileg og hættuleg. Þau verða til
þess að það sem aðilar em að fást við í sín-
um samningum er dæmt ómerkt. Séu lög
sífellt sett á samninga getur það kallað á að
sú ábyrgð sem menn taka á sig við gerð
samninganna hverfi og þeir vísi til þess að
það sé hægt að semja um alla mögulega
hluti, það komi alltaf lög á samninganna.
- BHMR deilan hefur öðrum þræði
verið innanflokksmál í Alþýðubanda-
laginu. Var reynt að beita menn pólitísk-
um þrýstingi á meðan verið var að reyna
að leysa þessi mál án lagasetningar?
„Ég er ekki í Alþýðubandalaginu eða öðr-
um stjómmálaflokkum en maður gæti í
sjálfu sér hugsað sér hvaða flokk sem er í
þessari stöðu. Vafalaust kemur þetta til
með að hafa áhrif innan stjómmálaflokk-
anna. Það fer ekkert á milli mála að í
tengslum við þetta mál vom símhringingar
og viðræður þar sem verið var að leggja að
okkur eitt og annað og þau samtöl komu
ffá hinum ýmsu pólitísku flokkum. Við
sem fórum með þessi mál fyrir Alþýðu-
sambandið létiun þessi samtöl ekki hafa
nein áhrif á okkar afstöðu. Hún byggðist
einfaldlega á þvi sem við sögðum við okk-
ar félagsmenn þegar við lögðum samning-
ana fyrir. Okkar loforð gagnvart umbjóð-
endum okkar var að við sögðumst reyna að
tryggja að sama launaþróun gilti fyrir alla.
Þetta er grundvallarforsenda í samningim-
um og við reynum að standa við hana.
Auðvitað var lagst á okkur með það að
hafa ekki uppi þá kröfu að fara ffarn á
sömu launahækkanir og aðrir. En okkar
samningur segir einfaldlega til um það að
launaþróun skuli vera sú sama alls staðar
og það kom ekki til greina að við færum að
svíkja okkar félagsmenn í því efhi.“
- Hverjir settu þá þessar kröfur fram
við ykkur?
„Sú spuming kom ffam frá ýmsum aðil-
um hvort það væri ekki til i dæminu að
hægt væri að falla frá því að Alþýðusam-
bandið fengi 4,5% ef BHMR fengi þessa
hækkun. Ég vil ekki nefha neina sérstaka í
því efni en okkar svar var „nei!“
Hvaða leiðir voru færar í BHMR deil-
unni?
,d>að var í fyrsta lagi að gerður yrði samn-
ingur á milli rikisins og BHMR um lausn á
þessu máli. í öðru lagi að annað hvort
BHMR eða ASÍ, og félögin innan þess,
féllu ffá kröfunni um víxlverkun launa-
hækkana á milli þessara aðila. Ef þetta var
hvorugt inn í myndinni stóðum við ffammi
fyrir stöðugum 4,5,% launahækkunum á
víxl milli BHMR og annarra verkalýðsfé-
laga. Reyndar er þetta ekki bara spumingin
um 4,5%, það kemur ffam hjá háskóla-
mönnum að þeir telji sig þurfa að jafha
launamun upp á 20% til 40%. Þar ofaná
bætast allar launahækkanir sem aðrir laun-
þegar semja um, samkvæmt ákvæði í
samningi BHMR ffá í fyrra. Allir sjá að
þetta gengur ekki upp á sama tima og stefht
er að lækkandi verðbólgu.
Það getur svo verið misjafnt hvað menn
vilja vera raunsæir og viðurkenna stað-
reyndimar. Ekkert er auðveldara en að
hlaupa út í hom og loka augunum fyrir því
að á þessum málum varð að taka - Segja
„það átti ekkert að setja lög,“ en benda
ekki á hvaða leiðir aðrar vom mögulegar,
eftir að það varð staðreynd að það náðist
ekki samkomulag á milli þessara aðila.
- Nú snérist málið um að BHMR félag-
ar vildu, samkvæmt sínum samningi, fá
meiri launahækkun heldur en aðrir og
voru ekki tilbúnir tii þess að faila frá
því. Var þá ekki lagasetning eina leiðin
til þess að bjarga kjarasamningunum á
almenna vinnumarkaðinum, sem kali-
aðir hafa verið þjóðarsátt?
„Hefði þessi launahækkun BHMR gengið
ffam, hafa sumir sagt að það hefði engin
áhrif vegna þess að þetta væri svo lítill
hópur. Staðreyndin er hins vegar sú að í
beinu ffamhaldi af því að þeirra launa-
hækkun hefði gengið fram hefðu komið
aðrir hópar í kjölfarið. Ég nefhi sem dæmi
alþingismenn, ráðherra, ýmsa embættis-
menn og fleiri þar sem þeirra kjör eru
ákvörðuðu í beinu samhengi við kjör
BHMR manna. Þar með hefðum við feng-
ið stóran hóp af fólki á góðum launum sem
hefði fengið þessar hækkanir BHMR
samningsins á stærðargráðunni 20% -
40%. Síðan hefðu komið aðilar í einkageir-
anum, vafalaust háskólamenntaðir menn
fyrst, og krafist þessara hækkana líka. Það
þarf engin að halda að þessar hækkanir
hefðu ekki síðan gengið út yfir almenna
markaðinn, þó einna síst hjá því fólki sem
„I tengslum við
þetta mál voru
símhringingar
og viðrœður...
þau samtöl komu
frá hinum ýmsu
pólitísku flokk-
um “
„ I haust verður
árangurinn met-
inn, þá fer fram
uppgjör sem
skiptir máli “
er með lægstu launin.“
- Þess er skemmst að minnast að ASÍ
vísaði máli til Alþjóðavinnumálastofn-
unarinnar þar sem einmitt var verið að
kæra setningu bráðabirgðalaga á ykkar
samninga. Núna þegar verið er að setja
lög á annað fólk heyrist lítið frá ykkur.
Eru iaunahópar í stríði innbyrðis og er
verkalýðshreyfingin á íslandi að liðast í
sundur?
Þau lög sem vimað er til, snéru að Al-
þýðusambandi Islands á sínum tíma og
tóku af okkur samningsréttinn. Bráða-
birgðalögin núna tóku ekki af samnings-
réttinn. Þetta eru lög sem ffesta launa-
hækkunum hjá einum tilteknum hópi. Það
hefur gerst áður. Strax í febrúar vom verk-
ffæðingar að semja um hækkun á útseldri
vinnu. Það var stöðvað í Verðlagsráði. í
byggingaiðnaðinum gerðist það allt í einu
skömmu eftir febrúarsamninginn að mæli-
einingum, sem notaðar em í uppmælingu,
fjölgaði og byggingavísitalan hækkaði um
fram það sem annars hefði verið. Þetta var
líka stöðvað.
Varðandi það sem snýr að einstökum hóp-
um, stóðum við frammi fyrir því að í okkar
fjölmennu samtökum em margir hópar,
sem gera kröfur um leiðréttingu launa
sinna. í þessu tilviki fór ekki saman að gera
leiðréttingar og jafnffamt að ná þeim
markmiðum að ná niður verðbólgu og
vöxtum. Okkar aðildarfélagar féllust á það
að bíða með sínar kröfur um leiðréttingar
gegn því að aðrir gerðu það líka. Við rædd-
um við BHMR menn um það í janúar að
þeir reyndu að aðlaga sinn samning þess-
um heildarmarkmiðum. Það varð ekki nein
niðurstaða af þeim viðræðum. Við ræddum
tvívegis við þá fyrir rúmlega hálfitm mán-
uði síðan og þeir töldu sig hvorki hafa að-
stæður né vilja til þess að breyta sínum
samningum í þessa átt.
En er verkalýðshreyfingin að liðast í
sundur? Ég held að það sé alveg af og ffá
að hún sem slík sé að liðast í sundur. Það
hafa alltaf verið uppi átök og ágreiningur
um launahlutföll. Þetta kom mjög skýrt
ffam núna þegar einn ákveðinn aðili bygg-
ir sinn samning á því að fá alltaf eitthvað
meira en aðrir.“
- Sjómannafélag Reykjavíkur, Féiag
kvenna á vinnumarkaði og að sjálfsögðu
BHMR hafa fordæmt lagasetninguna og
sjómenn kalia vinnubrögð ykkar í
verkalýðsforystunni lágkúruleg. Er
þetta ekki áfellisdómur yfir ykkur?
„Ég hef lesið þessi stóryrði sem beinast
gegn miðstjóm ASÍ, formönnum lands-
sambandanna og forystu BSRB. Þeir sem
gert hafa þessar samþykktir hafa ekki leit-
að upplýsingar um málið hjá okkur. Og ég
hlýt að spyrja: Er verið að gera kröfu ASÍ á
hendur VSI að launaþróun hjá okkar fólki
verði sú sama og hjá öðrum? Eða beinist
gagnrýnin gegn því að okkur tókst að
koma í veg fyrir að lögin tækju af réttinn til
að endurskoða samningana í haust? Það
var öllum ljóst að annað hvort yrði hleypt
af stað endalausum víxlhækkunum launa
og meiri verðbólgu en áður hefði þekkst,
eða sett yrðu lög sem stöðvuðu þá þróun.
Menn geta svo leikið sér að því að koma á
eftir og ásaka forystuna fyrir það að horfast
í augu við staðreyndir ef þeir hafa það
geðslag. I haust verður árangur febrúar-
samningsins metinn. Þá fer fram það upp-
gjör sem skiptir máli.“
- Voru vinnubrögð BHMR óábyrg í
þessu máli?
„Ég skil viðbrögð þeirra ósköp vel. Þeir
hafa í höndum samning sem tryggir þeim
miklu meiri kaupmáttaraukningu en öllum
öðrum í landinu á þann hátt að þeir fá allar
launahækkanir og kjarabætur sem ASÍ og
BSRB semja um og sérstakar hækkanir að
auki. Þeir vilja eðlilega halda í þennan ár-
angur. Það sem ég er hins vegar ósáttur við
er sú afstaða þeirra að febrúarsamningur-
inn komi þeim ekkert við eins og þeir hafa
sagt skýrt og greinilega. Þjóðarsáttin tekur
á mjög almennum atriðum eins og vöxtum
og verðlagi. Háskólamenn komast ekkert
hjá því að njóta þess sem sá samningur gef-
ur. Auðvitað hefði verið hægt að láta allar
þessar launahækkanir þeirra ganga ffarn og
reyna að segja við okkar fólk: „Við skulum
bara sætta okkur við það að þessi hópur fái
miklu meira en þið“. Það er aftur á móti
jafn ljóst að fólkið í okkar félagasamtökum
hefði svarað „nei takk, það gengur ekki“.“
- Er aigengt að stjórnmálaflokkar reyni
að beita pólitískum þrýstingi þegar við-
kvæm deiiumál koma upp?
„Ég hygg að það hafi verið meira um það
áður fyrr, en ég hef ekki orðið var við að
forystumenn í ASI láti undan neinu í þeim
efhum. Þann tíma sem ég hef verið í þessu
starfi hef ég ekki fiindið fyrir því að menn
hefðu endilega sömu afstöðu og þau stjóm-
málasamtök sem þeir fylgja heldur hafa
þeir byggt afstöðu sína á málefnalegum
forsendum.“
- Kemur þjóðarsáttin til með að halda
og skila því sem menn gerðu sér vonir
um í upphafi?
„Það liggur ljóst fyrir að verðbólgan hef-
ur náðst niður eins og menn gerðu sér von-
ir um. Kannski skiptir þó meira máli að al-
menningur í landinu hefur mun meiri áhrif
á þróun verðlags en var. Kaupmenn og aðr-
ir hækka ekki vörur jafh sjálfkrafa og var.
Hitt verð ég líka að segja að Vinnuveit-
endasambandið hefur staðið sig betur í
ýmsum þessum málum en ég bjóst við.
Þeir hafa lagt að sínum félagsmönnum að
taka til baka ýmsar af þeim hækkimum
sem þeir hafa verið komnir af stað með. Ég
hafði við gerð samninganna talsverða tor-
tryggni við gagnvart því að þeir myndu
standa við sitt. Þeir mega eiga það að í
flestum tilvikum hafa þeir staðið vel að
þessum málum - en þeir geta gert betur og
það getum við líka.“
Árni Gunnarsson.
Timamynd PJetur.