Tíminn - 03.10.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Miðvikudagur 3. október 1990
Miðvikudagur 3. október 1990
Tíminn 9
Þýsku ríkin sameinast
Þýsku ríkin tvö verða formlega sameinuð í
þinghúsinu í Berlín í dag. Eftir rúmlega 40 ára
aðskilnað munu Þjóðverjar sameinast undir
einni stjórn og innihald stjómarskrár Sam-
bandslýðveldisins, grundvallarlögunum, verða
loks orð að sönnu, „að viðhalda með frelsi og
fullveldi sameiningu og sjálfstæði Þýskalands"
og „að stuðla að heimsfriði sem sjálfstæður
hluti Evrópu".
Sameiningin á gmndvöll sinn í tveimum
samningum sem ríkin hafa gert sín á milii.
Fyrri samningurinn gekk í gildi 1. júlí 1990 og
kvað á um sammna efnahags, gjaldmiðils og
félagskerfis ríkjanna. Sá síðari gengur í gildi í
dag. Hann inniheldur nauðsynlegar breyting-
ar á gmndvallarlögunum, samræmingu laga
og þau málefni sem ekki er unnt að leysa með
breytingum eða viðbótum við gildandi lög.
A-Þýskaland heyrir
sögunni til
Fjörutíu og einu ári eftir stofnun sína hættir
austur-þýska Alþýðulýðveldið að vera til sem
sjálfstætt ríki. í þess stað koma fimm „Lander"
(sambandsríki): Sachsen, Thuringen, Sach-
sen-Anhalt, Brandenburg og Mecklenburg-
Vorpommern (Austur-Berlín verður hluti af
sambandsríkinu Berlín). Lög þessara ríkja
verða í fullu samræmi við gmndvallarlögin,
frjálslyndustu stjómarskrá sem hingað til hef-
ur þekkst í Þýskalandi. Ríkið — framkvæmda-
vald, dómsvald og löggjafarvald — verður
byggt á lýðræði. Markaðsbúskapur verður tek-
inn upp. Eftir 40 ár undir ógnarhrammi
kommúnismans munu Austur-Þjóðverjar eiga
sér von um framtíð.
Þróun ríkjanna
Drögin að skiptingu Þýskalands vom lögð
fljótlega eftir stríðslok 1945.
Þó svo að sigurvegumnum tækist að komast
að samkomulagi um framtíðarskipulag Þýska-
lands á Potsdam-ráðstefnunni kom djúpstæð-
ur ágreiningur Sovétríkjanna og vesturveld-
anna í Ijós á þeim friðarráðstefnum sem eftir
komu. Stalín hafði í hyggju að beita áhrifum
sínum á allt Þýskaland. Eitt dæmi þar um var
nauðungarsammni Sósíaldemókrataflokksins
og Kommúnistaflokksins á því svæði sem Sov-
étmenn réðu yfir, sem leiddi til myndunar a-
þýska kommúnistaflokksins. Undir stjóm
Walthers Ulbrichts og Erichs Honecker var Al-
þýðulýðveldinu breytt í „einræði öreiganna".
í Sambandslýðveldinu vom gmndvallarlögin
samþykkt 23. maí 1943 og þar með lagður
grunnurinn að lýðræði og efnahagslegri fram-
þróun. En hvorki „einskis manns landið“ á
landamæmnum né bygging Berlínarmúrsins,
sem stjórn kommúnista reisti 13. ágúst 1961
til að koma í veg fyrir flótta A-Þjóðverja vestur,
gátu kveðið niður þá tilfmningu Þjóðverja að
þeir væm ein þjóð.
Frá upphafi barðist Sambandslýðveldið fyrir
því að ná fyrri stöðu sinni í Evrópu og sam-
starfí Atlantshafsþjóða. Efnahagsstefnan var
tekin á frjálsan markaðsbúskap. í sameiningu
varð þetta til þess að byggja upp stöðugleika
ríkisins bæði innanlands og utan.
Hvað gerði Vestur-Þýskaland að „hliði til
frelsis"? Svarið er einkum að finna í þeirri
stefnu sem mótuð var af Konrad Adenauer,
fyrsta kanslara ríkisins. í utanríkismálum
stefndi hann að samvinnu við vestræn ríki og f
efnahagsmálum að frjálsum markaðsbúskap.
Með aukinni viðurkenningu vesturveldanna
treystist Iýðræðið heima fyrir og ríkið hlaut
stöðugt meira fullveldi og efldist og styrktist á
allan hátt. í hrópandi mótsögn var þróunin í
A-Þýskalandi, þar sem sjálfræði var tekið af
fólki og ferðafrelsi þess stórlega skert.
Leikurinn æsist
Sumarið 1989 benti ekkert til annars en að
ástandið héldist óbreytt, a.m.k. út öldina. En
þá tóku atburðir að gerast sem hugmyndarík-
ustu stjórnmálafræðingar höfðu ekki látið sér
hvarfla í hug.
Austur-Þjóðverjar tóku að flýja þúsundum
saman til vesturs í gegnum Ungverjaland, sem
hafði opnað landamæri sín. Fjöldaflótta fylgdu
fjöldamótmæli. Menn flykktust út á stræti
Leipzig, Dresden, A-Berlínar og fleiri borga og
hrópuðu: „Við erum þjóðin.“ Ráðamenn ríkis-
ins, sem voru í óða önn að skipuleggja hátíða-
höld vegna 40 ára afmælis Alþýðulýðveldisins,
gerðu sér vonir um að geta bælt fólkið sem
fyrr. En þær vonir urðu að engu. Frelsiskröf-
urnar urðu sífellt háværari.
Þessi tiltölulega friðsama bylting náði há-
marki sínu 9. nóvember 1989. Frá þeim degi
tóku kommúnísk yfirvöld A-Þýskalands að
missa tökin. Hinn fýrrum allsráðandi komm-
únistaflokkur og leiðtogar hans misstu kröfu
sína til stjómar og illræmd rannsóknarlög-
regla ríkisins, með 80.000 starfsmenn í fullu
starfi og nokkur hundruð þúsund uppljóstrara
á sínum snæmm, var afhjúpuð. Helmut Kohl,
kanslari V-Þýskalands, vísaði veginn til sam-
einingar með tíu liða áætlun sinni, sem hann
lagði fram þann 28. nóvember 1989. Hann
gerði sér ljóst á undan öðrum stjórnmála-
mönnum að einungis væri hægt að uppfylla
óskir Austur-Þjóðverja með því að sameina
ríkin sem fyrst. Hann hét þeim skjótri og skil-
virkri aðstoð gegn því að þeir stefndu hraðbyri
að lýðræði.
Fyrstu frjálsu kosningar í Austur- Þýskalandi,
sem haldnar vom 18. mars sl., komu á allan
hátt á óvart. Met var slegið í kjörsókn, en
93,3% þjóðarinnar nýttu atkvæðisrétt sinn.
Arftaki Kommúnistaflokksins fékk háðulega
útreið, aðeins 16,3% atkvæða. Kristilegir
demókratar stóðu með pálmann í höndunum,
hlutu 40,6% atkvæða, og sósíaldemókratar,
sem hafði verið spáð stórsigri, fengu aðeins
21,8%. Nýi forsætisráðherrann, Lothar de Ma-
iziere, úr röðum kristilegra demókrata, átti
samstarf með stjóminni í Bonn og lagði lín-
urnar að samningunum tveimur um samein-
ingu ríkjanna sem verða endanlega staðfestir í
sameiginlegum kosningum þann 2. desember.
Margir feður
Sameining Þýskalands á sér marga feður.
Ungverjaland ruddi fyrsta ljóninu af veginum
milli austurs og vesturs er það opnaði landa-
mæri sín. Á fjölmörgum fundum tókst Helmut
Kohl kanslara og Hans-Dietrich Genscher, ut-
anríkisráðherra V-Þýskalands, að sannfæra
sigurvegara heimsstyrjaldarinnar síðari um að
sameinað Þýskaland væri ekki ógn við um-
heiminn, heldur myndi sameiningin auka
tengsl austurs og vesturs. Á fundi þeirra
tveggja með Mikhail Gorbatsjov 15. og 16. júlí
sl. greiddi Gorbatsjov ríkjunum leiðina til
sameiningar með því að samþykkja að Þýska-
landi væri frjálst að ákveða hvaða hemaðar-
bandalagi það kysi að tilheyra. Frá þeim degi
er sameiningin ætti sér stað, væri Þýskaland
frjálst og fullvalda ríki.
Sameining Þýskalands bindur loks enda á
kalda stríðið. Með friðarsamningi þeim, sem
kom út úr „tveir plús fjórir“-viðræðum Þjóð-
verja annars vegar og fjórveldanna hins vegar,
hefur striki verið slegið yfir heimsstyrjöldina
síðari. Þessar farsælu málalyktir áttu sér upp-
haf í ofbeldislausri byltingu Austur-Þjóðverja.
Þrautagangan er orðin löng
Sameining Þýskalands rifjar upp hversu oft
vonir Þjóðverja um að lifa í sameinuðu ríki
hafa orðið að engu.
1806: Hinu heilaga rómverska keisaraveldi,
þýsku þjóðinni — samansafni ríkja sem verið
hafði við lýði frá 9. öld — er splundrað í Na-
póleonsstríðunum.
Verkamenn raða saman skjaldarmerkinu í þinghúsi sameinaðs Þýskaiands.
1814-1815: Vínarráðstefnan. Þýska sam-
bandsríkið, sem samanstóð af 39 aðskildum
ríkjum, er stofnað.
1817 og 1832: Andstaða almennings gegn
„prinsastjórrí' og þrá eftir sameiningu og frelsi
brýst út í mótmælum stúdenta.
1848: Almenn uppreisn í Þýska sambandsrík-
inu. í Pálskirkju í Frankfurt viðurkennir þýska
þingið „Grundvallarréttindi þýsku þjóðarinn-
ar“. Konungur Prússlands afsalar sér krúnu
þýska keisaradæmisins, er honum er boðin,
þar sem hann vill ekki þiggja hana úr höndum
byltingarmanna.
1866: Otto von Bismarck, forsætisráðherra
Prússlands, sameinar þýsku ríkin norðan Main
í Sambandsríki Norður-Þýskalands.
1871: Öll þýsku ríkin sameinast í styrjöldinni
við Frakka. Eftir að sigur vannst var Vilhjálm-
ur I Prússakonungur útnefndur Þýskalands-
keisari í Versölum.
1918: Lok fyrri heimsstyrjaldarinnar; keisar-
inn segir af sér. Weimarlýðveldið.
1933: Hitler kemst til valda.
1945: Lok síðari heimsstyrjaldar. Þýskalandi
er skipt upp í fjögur hemumin svæði milli
fjórveldanna, Bandaríkjanna, Sovétríkjanna,
Breta og Frakka. Stór svæði í austri em sett
undir stjóm Sovétmanna og Pólverja.
1949: Sambandslýðveldið Þýskaland er mynd-
að úr svæðum hernumdum af vesturveldun-
um. Alþýðulýðveldið Þýskaland er stofnað á yf-
irráðasvæði Sovétmanna.
1953: Almenningur í Austur-Þýskalandi rís
upp og krefst frelsis og sameiningar.
1989: 9. nóvember brjótast Austur-Þjóðverjar
undan einræði kommúnismans og efriahags-
legri óstjórn.
1990: Sameining efnahags, gjaldmiðils og fé-
Iagskerfis ríkjanna tveggja þann 1. júlí. 3.
október er skrefið til sameiningar ríkjanna
stigið til fulls.