Tíminn - 02.11.1990, Blaðsíða 7

Föstudagur2. nóvember 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Halldór Kristjánsson:
„MAÐUR AÐ NORÐAN“
Ekki ætla ég mér að hiutast til um það hvemig Sjálfstæðisflokk-
urinn raðar mönnum í framboð, enda er prófkjöri hans lokið þeg-
ar þessi orð birtast. Annað mál er það að svo má flytja mál að
manni fínnist sér nánast skylt að gera athugasemdir við. Svo fór
mér þegar ég las framboðsgrein Þuríðar Pálsdóttur í Morgun-
blaðinu 24. október.
Frúnni verður það alfa og omega
hve Reykvíkingar séu réttlausir. f
upphafi greinar sinnar segir hún:
„Landsmenn búa ekki við jafnan at-
kvæðisrétt. í höfuðborginni, þar sem
sjálfstæðisstefnan á mestan hljóm-
grunn, er vægi atkvæða margfait
minna en á landsbyggðinni."
Að lokum segir svo frúin:
„Reykvíkingar. Atkvæðisréttur okk-
ar er mun minni en þeirra sem búa á
landsbyggðinni."
í miðri messu talar hún svo um að
sjálfstæðismenn eigi „aldrei aftur að
láta það viðgangast að framagjamir
stjómmálamenn með lítið fylgi
landsmanna ráðskist hér með líf,
heilsu og eignir okkar að eigin geð-
þótta“.
Nú er það að vísu svo að Reykjavík á
ekki nema 18 þingmenn og Reykja-
nes 11, svo að þessi kjördæmi vantar
3 menn til að hafa hreinan meiri-
hlutaáAlþingi.
Samkvæmt minni tilfinningu em
t.d. Vestfirðingar hluti af þjóðinni,
sérstök deild eða eining innan heild-
arinnar. Hins vegar veit ég að um all-
ar jarðir eiga höfuðstaðarbúar erfitt
með að skilja að útkjálkabúar eigi sér
nokkra sérstöðu og nokkum rétt
sem sérstök eining. Ég geri ekki ráð
fyrir að þýði að ræða það við frú Þur-
íði.
En vonandi ætti hún að geta skilið
að athuguðu máli að ekki hallar sér-
staklega á sjálfstæðisstefnuna við
skipun Alþingis. Atkvæðin sem ekki
nýttust stefnunni í Reykjavík skila
þingmönnum í öðmm kjördæmum.
Á þessu kjörtímabili em 2305 at-
kvæði bak við hvem þingmann Sjálf-
stæðisflokksins, 2223 bak við hvem
framsóknarmann og 2548 bak við
hvem alþýðubandalagsmann. Það er
því misskilningur hver sem heldur
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi miklu
færri menn á þingi en kjörfylgi hans
í heild benti til. Og um hvað er frúin
að tala þegar hún segir „menn með
lítið fylgi landsmanna"? Ég held hún
sé það sem kallað er að vaða reyk.
Sjálfstæðismenn hafa 82 atkvæðum
fleira bak við hvem þingmann en
ffamsóknarmenn. En Alþýðubanda-
lagið hefúr 243 atkvæðum fleira bak
við hvem þingmann en Sjálfstæðis-
flokkurinn.
Þau kosningalög sem gilda eiga að
tryggja það að þingstyrkur flokka
verði í samræmi við heildarfylgi
þeirra.
Yfir hverju er frúin þá að vola?
Frúin býsnast yfir því að „maður að
norðan“ sé að sldpta sér af heilbrigð-
ismálum Reykvíkinga. Mér skilst að
hún leggi sérstaka lítilsvirðingu í
orðin „maður að norðan“. En það
hefur áður átt sér stað að maður að
norðan hafi orðið góðum málum í
Reykjavík að liði. Það var maður að
norðan sem hafði forgöngu um það
að leiða Gvendarbrunnavatn í hús
Reykvíkinga, svo að þeir hættu að
sækja neysluvatn sitt í gömlu pestar-
holumar. Seinna hafði hann svo for-
göngu um berklavamarlögin, sem
urðu forsenda þess að þjóðin sigrað-
ist á berklaveikinni. Þessi maður að
norðan hét líka Guðmundur. Það var
Guðmundur Bjömsson landlæknir.
Frúin hallmælir Guðmundi Bjama-
syni fyrir tilraunir hans til að reisa
skorður við eyðslu í heilbrigðiskerf-
inu. En um Ieið og hún lofar meiri
þjónustu þar og ýmsum réttarbótum
er þó höfúðmál hennar að verja eldri
og yngri fyrir eignaupptöku, eins og
hún nefnir skattheimtuna.
Ekki dettur mér í hug að efast um
góðan vilja ffúarinnar og löngun
hennar til að hjálpa fólki. Hins vegar
efest ég mjög um að hún kunni nóg
fyrir sér til að gera kraftaverk, svo
sem að reka sjúkrahús án þess að það
kosti peninga. Og ég verð að játa að
ég sé ekki að hún hafi lagt málefna-
legt mat á hugmyndir heilbrigðis-
ráðuneytisins um þjónustuna. Ætli
það sé ekki byggt á svipaðri þekkingu
og fjas hennar um „menn með lítið
fylgi landsmanna"?
Það fer svona þegar fólk veit ekki
um hvað það er að tala.
Ólafur Ólafsson landlaeknir:
VIRKIR ELLIDAGAR
Á ársfundi Evrópudeildar Alþjóða
heilbrigðisstofnunarinnar í sept-
ember 1990 var að venju meðal
annars tekið fyrir sérstakt heil-
brigðismál til umræðu (technical
discussion). Sérfræðingum frá að-
ildarlöndum var boðið til tækni-
umræðna um skýrslu stofnunar-
innar, „Healthy Ageing" - „Heil-
brigð öldrun".
í skýrslunni komu fram athyglis-
verð atriði.
Öldrun ber ekki að líta á sem sjúk-
dóm heldur sem lífeðlisfræðilegar
breytingar. Öidruðum er að vísu
hættara við ýmsum sjúkdómum en
yngra fólki en með mótaðgerðum,
og þá aðallega með því að gera
eldra fólki kleift að vera sem lengst
virkir þátttakendur í samfélaginu
megi draga mjög úr sjúkdómatíðn-
inni (Healthy Ageing. Technical re-
port WHO, Kaupmannahöfn 1990).
í umræðunni var lagður fram
fjöldi niðurstaðna er sýndu að 60-
70 ára fólk í dag er mun frískara og
hressara en fólk á þessum aldri var
fyrir 15-20 árum (Rannsóknir frá
Danmörku, Svíþjóð, íslandi, Þýska-
landi og Finnlandi). Ennfremur að
níu af hverjum tíu á aldrinum 60-
70 ára þurfa lítillar eða engrar að-
stoðar við. Aftur á móti er algeng-
ara að fólk á þessum aldri hjálpi
börnum sínum að koma undir sig
fótunum eða styðji þau í „velferðar-
vandamálunum" (dönsk rann-
sókn).
Athyglisvert er að niðurstöður
rannsókna í Skandinavíu og
Bandaríkjunum hafa leitt í Ijós að
skoðanir eldra fólks á eigin heilsu-
fari ber oft ekki saman við niður-
stöður læknisskoðana. í rannsókn
á starfsmönnum tíu iðnfyrirtækja í
Skandinavíu meðal þeirra starfs-
manna er töldu sig búa við góða
heilsu og starfshæfni, álitu læknar
að helmingur þeirra væri með
verulega minnkandi starfskrafta
vegna veikinda.
í framhaldi af þessu má benda á að
meiri fylgni er á milli skoðana fólks
á eigin líðan og ævilengd en milli
ævilengdar og niðurstaðna læknis-
skoðana. Skýringar á þessu liggja
ekki á lausu, en við þekkjum öll
fólk sem þrátt fyrir veikindi mætir
hvern dag glatt til starfa, hvergi
hrætt hjörs í þrá.
Eftirlaun við
55 ára aldur
í umræðunni kom fram mikil
gagnrýni á öldrunarmálastefnu
margra vestrænna þjóða.
í mörgum iðnríkjum er fólk sett
á eftirlaun eða örorku 55-60 ára!
Er líkt og kerfisbundið sé unnið
að því að eldra fólk setjist sem
fyrst í helgan stein og verði óvirk-
ir samfélagsþegnar. Yfirleitt fylgja
engar áætlanir um endurhæfingu
þessum eftirlauna- og örorku-
vottorðum sem ætti þó að vera
lágmarkskrafa. Á Norðurlöndum
er talið að um 2% þeirra, sem eru
fjarverandi vegna veikinda, fái
greiddar allt að helming þess fjár-
magns er fer í greiðslur vegna
fjarvista (langtímafjarvista). Þessi
kostnaðarliður vegur þungt þeg-
ar litið er á heildarútgjöld til heil-
brigðismála. Komið hefur í ljós að
helming þessa fólks er hægt að
endurhæfa til starfa. Þáttur okkar
lækna í þessum aðgerðum er ekki
hrósverðugur. Menn voru sam-
mála um að framangreindar að-
gerðir mótuðust mest af ríkjandi
efnahagsstefnu, atvinnuleysi o.fl.
en ekki af læknisfræðilegum stað-
reyndum.
Tvennt er það sem veldur áhyggj-
um út frá þjóðhagslegu sjónar-
miði ef óbreyttri stefnu er fylgt:
1. Fjöldi fólks er gert óvirkt langt
fyrir aldur fram og gistir síðan
öldrunarstofnanir mun fyrr en
ella og eykur þar með kostnað
þjóðfélagsins vegna heilbrigðis-
og tryggingaþjónustu. Kostnaður
vegna heilbrigðisþjónustu vex ör-
um skrefum. Þar er hlutur öldr-
unarþjónustunnar verulegur og
vaxandi. Vonandi hugsa stjórn-
málamenn um þennan þátt er
þeir Ieggja fram sparnaðarkröfu í
heilbrigðisþjónustunni.
2. Fólki er vinnur að framleiðslu
og þjóðarhag fækkar. Samkvæmt
fólksfjöldaspá í Evrópu kemur
fram að á árunum 1980-2025
fækkar „vinnufæru fólki" (á aldrin-
um 15-59 ára) úr rúmum 60% af
heildarmannfjölda í rúm 50% en
fólki 60 ára og eldra fjölgar úr um
15% í yfir 30%. Á íslandi er þróun-
in ekki eins ör, en þó fækkar
„vinnufæru fólki" (á aldrinum 15-
59 ára) en 60 ára og eldra fjölgar úr
um 13% í 25% á þessu tímabili.
Sveigjanlegur
ellilaunaaldur
Á fundum var rætt mjög um
sveigjanlegan eftirlaunaaldur.
Fulltrúar Norðurlanda, þ.á m. ís-
lands, og Bretlands voru sam-
mála um að sveigjanlegur eftir-
launaaldur heyrði til almennra
mannréttinda, enda er réttur til
starfa staðfestur í mannréttinda-
skrá Sameinuðu þjóðanna sem
öll Evrópuríki hafa undirritað.
Það er engin lausn á þessu máli að
sumir atvinnurekendur leyfa ein-
hverjum starfsmanna sinna fyrir
náð að vinna nokkuð lengur eftir
67 ára aldur. Nú er nokkuð um
liðið síðan Alþingi fól ríkisstjórn-
inni að skipa nefnd til þess að
kanna þetta mál; enn hefur sú
nefnd ekki verið skipuð. Menn
horfa trúlega í meintan kostnað
við slíkar aðgerðir en gera sér
ekki grein fyrir að kostnaður
heilbrigðisþjónustunnar er vegna
óvirkra þegna, en síður vegna
þeirra virku.
Heimildir:
Svanborg, A.: Epidemiology of Ageing.
Springer-Verlag N.Y. 1987.
Schroll, M. o.fl.: Glucose Tolerance and
Chronic Disease. Nordic Conference on ger-
ontology 1983.
Heikkinen, E.: Health implications of pop-
ulation ageing in Europe. World Health
Stat. Quarterly 40 1987.
Healthy Ageing. Europe/tech. disc. WHO
1990.
Continuity of care of the elderly. WHO
working group. Copenhagen 1987.
Norman, A.: Rights and risks. London cent-
er for policy of ageing 1982.
í umræðunni var lagður fram fjöldi niðurstaðna er
sýndu að 60-70 ára fólk í dag er mun frískara og
hressara en fólk á þessum aldri var fyrir 15-20 árum
(Rannsóknir frá Danmörku, Svíþjóð, Islandi,
Þýskalandi og Finnlandi). Ennfremur að níu af
hverjum tíu á aldrinum 60- 70 ára þurfa lítillar eða
engrar aðstoðar við. Aftur á móti er algengara að
fólk á þessum aldri hjálpi börnum sínum að koma
undir sig fótunum eða styðji þau í „velferðarvanda-
málunum" (dönsk rannsókn).