Tíminn - 03.11.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 3. nóvember 1990
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason
SkrifstofurLyngháls 9,110 Reykjavík. Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð í lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-7&-91
Norrænar fyrirmyndir
Dómsmálaráðherra flytur á Alþingi frumvarp til laga
um opinbera réttaraðstoð. Þetta er í annað sinn sem
frumvarpið er flutt í þessum búningi, þótt það eigi
sér annars aðdraganda sem rekja má langt aftur.
Meginhugmyndin að baki þessu frumvarpi er hvorki
ný né nýstárleg, en eigi að síður gagnleg til trygg-
ingar lagarétti fólks ef vel tekst til. Þjónusta af þessu
tagi hefur tíðkast á Norðurlöndum á síðari árum.
í fyrstu grein frumvarpsins segir að markmið opin-
berrar réttaraðstoðar sé að veita almenningi ráðgjöf
á sviði lögfræði og leitast jafnframt við að tryggja, að
réttindi einstaklinga glatist ekki sökum lítilla efna.
Með þessu er opnuð leið til þess að efnalítið fólk geti
leitað til ráðgjafarkerfís, sem nýtur opinberrar fjár-
hagsaðstoðar, þ.e.a.s. sú lögfræðiþjónusta sem veitt
yrði í þessu kerfi yrði niðurgreidd eftir ákveðnum
reglum. Hugsunin á bak við þetta er ekki óskyld því
að fólk geti leitað til lækna um ráð um heilsufar sitt
að verulegu leyti á kostnað almannasjóða. Þjónust-
an er félagslegs eðlis og verður að skoðast í því ljósi.
Fram kemur í greinargerð þessa frumvarps að við
samningu þess er stuðst við reynslu annars staðar að
af Norðurlöndum, ekki síst Danmörku. Er það út af
íyrir sig enn eitt dæmið um þá miklu beinu og
óbeinu samvinnu sem Norðurlönd hafa haft með sér
í hundrað ár eða meira á sviði löggjafarmála, félags-
mála og lýðréttinda og er ávöxtur þeirrar skipulögðu
samvinnu sem svo auðvelt hefur verið að halda uppi
milli Norðurlanda, sem að vísu eru kirfilega sundur-
greind í þjóðlönd og málfarssvæði, en eigi að síður
menningarheild, sem er borin uppi af sameiginleg-
um skilningi á grundvallarþáttum í lífsviðhorfum og
þjóðfélagsgerð.
Það er engin nýlunda að þetta síist inn í íslenska fé-
lags- og mannaréttindalöggjöf og fer náttúrlega
þvert á þröngsýnishugmyndir þeirra sem halda að
norræn samvinna sé ekki neitt og hafi aldrei skilað
neinu í raunhæfum árangri. Má í því sambandi vitna
til orða sænska auðfurstans Wallenbergs sem í vik-
unni var að opinbera Félagi íslenskra iðnrekenda
þekkingu sína á norrænu samstarfi og hélt því nátt-
úrlega fram að ekkert hefði gerst í norrænni sam-
vinnu af því að þar ber minna á áhrifum lífshugsjóna
alþjóðlegs kapitalisma en honum sjálfum þykir
hæfa.
Um það frumvarp sem hér um ræðir og það réttar-
aðstoðarkerfi sem það felur í sér er það frekar að
segja, að það er reist á því að starfandi héraðsdóms-
og hæstaréttarlögmenn láti þessa þjónustu í té í
samræmi við starfssamninga sem þeir geri við
dómsmálaráðherra. Það er því ekki ætlunin að setja
upp opinberar lögfræðiskrifstofur til þess að veita
umrædda lögfræðiþjónustu, heldur semja við einka-
reknar lögfræðiskrifstofur. Þannig fara menn einnig
að í Danmörku og Noregi og sýnist það góð fyrir-
mynd, ef Alþingi vill veita þessari hugmynd brautar-
gengi á þeim stutta þingtíma sem fram undan er.
Halldór Ásgrímsson sjáv-
arútvegsráðherra benti
skýrt á það í ræðu sinni
á Fiskiþingi, sem setið hefur
undanfarna daga, að sjávarút-
vegurinn hefur smám saman
unnið sig út úr þeim fjárhags-
lega öldudal sem hann var kom-
inn í á undanförnum árum.
Samkvæmt uppgjöri Þjóðhags-
stofnunar á afkomu sjávarút-
vegsgreina á árinu 1989 og
þeirri spá sem hún gerir um af-
komuna á líðandi ári er nú í
kringum 1% hagnaður af heild-
arrekstri veiða og vinnslu sam-
anborið við 2% halla á árinu sem
leið.
r
________A uppleið
í úttekt Þjóðhagsstofnunar
kemur fram að afkoma veiða er
betri en vinnslunnar, en munur
er á afkomu veiða eftir tegund-
um veiðiskipa. Enn er halli á
fiskvinnslunni talinn um 1%, en
fyrir heildarafkomu sjávarút-
vegsgreina vinnst sá halli upp
með hagnaði af veiðum. Báta-
flotinn kemur út með 1% hagn-
að, venjulegir togarar með 4%
og frystitogarar með 8% ágóða.
Þegar þess er gætt að fiskvinnsl-
an naut uppbóta úr Verðjöfnun-
arsjóði á síðasta ári er afkomu-
batinn þar í rauninni meiri.
Að sjálfsögðu má finna ýmsar
skýringar á batnandi afkomu
sjávarútvegsgreina. Markaðsað-
stæður og ytri skilyrði hafa
breyst rekstrinum í hag, en op-
inberar efnahagsaðgerðir ráða
þar einnig miklu. Án þeirra hefði
sjávarútvegurinn almennt ekki
tekið jafnsnarlega við sér og
raun ber vitni. Meginefnahags-
ráðstafanir ríkisvaldsins undan-
farin ár beindust að því að end-
urreisa rekstrar- og fjárhags-
stöðu sjávarútvegsíyrirtækja,
styrkja stöðu þeirra með þeim
árangri að þau væru undir það
búin að notfæra sér af fullum
krafti þær batnandi markaðsað-
stæður sem boðist hafa. Þess er
að minnast að á árinu 1988
stefndi í óefni um rekstrar- og
fjárhagsafkomu sjávarútvegs-
greina, sem átti sér sinn aðdrag-
anda í síversnandi rekstrarskil-
yrðum áranna 1987 og 1988. Þar
var um að ræða þann efnahags-
lega öldudal sem nú er að baki
eins og sjávarútvegsráðherra
nefndi.
Sveiflur í sjávarútvegi eru síður
en svo einsdæmi í íslenskri efna-
hagssögu. Þær koma og fara.
Eitthvert allsherjarráð við til-
veru þeirra verður seint fundið,
en eigi að síður krefst íslenskur
efnahagsveruleiki þess að í þeim
efnum séu stjórnvöld og ráða-
menn atvinnugreinanna sífellt á
verði. Halldór Ásgrímsson fjall-
aði um þetta atriði í fiskiþings-
ræðu sinni með tímabærum við-
vörunarorðum um að hagsveifl-
ur geta sagt til sín hvenær sem
er og þeim verður að mæta með
virkum aðgerðum sem ekki er
aðeins gripið til þegar í óefni er
komið, heldur séu þær inn-
byggðar í það sveiflukennda hag-
kerfi sem íslendingar búa við.
Árangur hagstjómar
í því sambandi minnti ráðherr-
ann á hinn nýja verðjöfnunar-
sjóð, sem lögfestur var á síðasta
þingi og hefur nú tekið til starfa.
Tilgangur sjóðsins er að jafna
sveiflur í afkomu sjávarútvegsins
þannig að greitt er í sjóðinn þeg-
ar markaðsverð fer hækkandi,
en greiðslur úr honum koma til
þegar markaðsverðið lækkar til
mikilla muna og afkoman versn-
ar. Verðjöfnunarsjóður er því
stjórntæki í eðli sínu, sem óefað
er brýn þörf íyrir. Sjávarútvegs-
ráðherra gat þess í ræðu sinni að
þegar hefðu átt sér stað veruleg-
ar greiðslur í sjóðinn sem sann-
ar það m.a. að verð sjávarafurða
er nú hagstætt og hefur farið
hækkandi.
Hins vegar lagði Halldór Ás-
grímsson ekki síður áherslu á
hversu mikilvægt það væri þess-
um rekstri sem öðrum að við-
halda þeim stöðugleika sem
náðst hefur í stjórn efnahags-
mála. Þar vísar ráðherrann ekki
síst til þeirrar hagstæðu verð-
lagsþróunar sem verið hefur að
undanförnu og þeirrar samstöðu
sem myndast hefur í landinu
gegn óheillaáhrifum verðbólgu
sem fer langt fram úr því sem er
í viðskiptalöndum okkar. Hvað
sem efnahagssveiflum líður, sem
geta átt sér ýmsar orsakir, er það
undirstöðuatriði hagstjórnar að
halda verðbólgu í skefjum. Slíkt
á ótvírætt við um rekstrarhags-
muni útflutningsgreina, en
snertir einnig innlendan iðnað
og hvers konar framleiðslu og
þjónustu til lands og sjávar.
Samkeppnishæfni atvinnuveg-
anna verður ekki tryggð nema
verðbólga sé innan viðráðan-
legra marka. Atvinnurekstri
verða aldrei sköpuð eðlileg
starfsskilyrði nema stöðugleiki
sé í verðlagsmálum. Enginn
sveiflujöfnunarsjóður eða neins
konar millifærslukerfi ræður við
að halda útflutnings- og sam-
keppnisgreinum gangandi til
lengdar í viðvarandi verðbólgu
sem ekki er í neinum takti við
það sem gerist í markaðs- eða
samkeppnislöndum. Verðbólga
verður aldrei flutt út til lang-
frama, hún leiðir af sér sífelldar
gengisfellingar nema atvinnulíf-
ið stöðvist og atvinnuleysi og
kreppuástand taki við. Þetta er
ekki nýr sannleikur, en hins veg-
ar ástæða til að ætla að hann sé
betur skilinn nú en oft hefur ver-
ið hér á landi á síðari áratugum.
En þótt með réttu sé talað um
að sjávarútvegurinn og hagkerf-
ið í heild sé að komast upp úr
öldudalnum vantar þó á að því
hafi fylgt sá hagvöxtur sem þjóð-
in hlýtur að vænta sér og keppa
að. í því efni er ekki hægt að láta
eins og framtíðin sé albjört og
örugg. íslendingar standa enn í
þeim sporum að þurfa að gæta
vel þess sem áunnist hefur. Þeir
þurfa m.a. að hafa fulla biðlund
um áframhaldandi rekstrarör-
yggi sjávarútvegsgreina, því eitt
er að komast upp úr öldudalnum
og annað að sigla á sléttum sjó.
Síst verður því haldið fram í
þessum skrifum að sjávarútvegs-
greinarnar standi ekki undir
hagvexti íslensks þjóðarbús. Það
hafa þær gert hingað til og
munu gera framvegis. Menn
Hús Ríkisútvarpsins í Reykjav
geta ráðslagað um nýjar at-
vinnugreinar, en munu þó alltaf
komast að sömu niðurstöðu um
það, að sjávarútvegur verður um
ókomna framtíð burðarás þjóð-
arbúsins. Þó er það svo að af-
kastagetu fiskislóðanna eru tak-
mörk sett eins og við á um allar
náttúrlegar auðlindir, þ. á m.
hinar lífrænu auðlindir, þótt þær
hafi sinn endurnýjunarmátt,
þegar skynsamlega er um þær
gengið.
Þetta kom vel fram í ræðu Hall-
dórs Ásgrímssonar þegar hann
benti á að allir mikilvægustu
fiskstofnar við landið væru full-
nýttir um þessar mundir. Hann
leyndi því ekki að svo kynni að
fara að draga yrði úr veiðum á
næstu árum og undir það ætti
þjóðin að búa sig. Þetta kann
fljótt á litið að benda til þess að
þar með sé hagvaxtar- og þróun-
arhlutverki sjávarútvegsins lok-
ið. Afrakstur fiskimiðanna geri
ekki betur en að láta hjakka í
sama farinu um afkomu íslend-
inga. En nauðsynlegri verndar-
stefnu gagnvart fískistofnunum
ber hins vegar að svara með því
að auka verðmæti sjávaraflans,
leggja áherslu á gæði hráefnis-
ins, vöruþróun og framsækni í
markaðsmálum, eins og sjávar-
útvegsráðherra lagði þunga
áherslu á.
Kröfur framtíðar
Halldór Ásgrímsson benti á að
fiskneysla í heiminum muni
halda áfram að vaxa. Þegar til
lengri tíma sé litið ætti verð
sjávarafurða að hækka, ekki síst
frá hafsvæðum sem hafa þá sér-
stöðu að vera að mestu laus við
mengun. En það eitt dugir þó
ekki, því að markaðir framtíðar-
innar munu gera ýmsar aðrar
gæðakröfur um fisk og önnur