Tíminn - 05.12.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 5. désember 1990
Miðvikudagur 5. desember 1990

Tíminn 9

! »
\Wm

Reisugilli að Skógum undir Eyjafjöllum. Byggt yfir Pétursey og héraðsskjölin:
Nýtt safnahús orðið fokhelt
Qg hAwÁi iw Meitili l%MMiilr«iy
99
Þórður gamli þraukar enn
Það er ávallt stór stund þegar áfangi
næst í málum sem lengi hafa verið
draumur manna og brýn þörf er fyrir.
Einn slíkur hefur náðst í byggingu við-
byggingar við byggðasafnið að Skógum,
en húsið telst nú fokheiL Grunnur húss-
ins var steyptur á sl. ári, en húsið var síð-
an steypt upp og gert fokhelt á þessu ári.
Húsið verður fyrst og fremst notað fyrir
byggðasafnið á Skógum, safn Rangæinga
og V- Skaftfellinga, en auk þess verður þar
héraðsskjalasafn.
Af þessu tilefni bauð byggingarnefnd
hússins nokkrum gestum til samsætis í
félagsheimilinu að Skógum. En fyrst var
húsið skoðað og aridtektar gerðu grein
fyrir byggingu þess. í máli þeirra kom
fram að nýja húsið, sem er á þrem hæðum
og 750 fermetrar að flatarmáli — þrisvar
sinnum stærra en það gamla.
Verktakar hafa frá upphafi verið Byggingaþjón-
ustan á Hvolsvelli og Klakkur í Vík. Þeir hafa
staðið við bæði kostnaðar- og tímaáætlanir og
eiga hrós skilið fyrir það. Eftir að gestir höfðu
skoðað nýbygginguna var haldið til samsætis í
félagsheimilið að Skógum þar sem nokkrir
gesta tóku til máls.
16-17 þús. manna aðsókn
Fyrstur talaði í samsætinu Friðjón Guðröðar-
son sýslumaður, formaður bygginganefndar. í
máli hans kom fram að árið 1990 mætti áætla
að gestir safnsins í Skógum verði milli 16 og 17
þúsund manns. Til samanburðar nefndi Friðjón
að á venjuleg byggðasöfn væri algeng aðsókn 1-
2 þúsund manns á ári. í máli Friðjóns og ann-
arra ræðumanna kom einnig fram að ekki væri
ljóst hvenær nýbyggingin yrði tilbúin. Fram-
kvæmdir væru dýrar og ekki margir stæðu
undir kostnaði við hana og enn sem komið væri
hefði ríkið ekki lagt neitt til hennar, en eins og
Þórður Tómasson safnvörður orðaði það við
Tímann: „Við lifum í góðri von með það.“
Þess skal einnig getið að aðsókn að safninu er
mest yfir sumarmánuðina og þá líður varla sá
dagur að safnið sé ekki fullt út úr dyrum. Á
þessari staðreynd má sjá að þessi bygging er
löngu tímabær, enda er safnið orðið heims-
frægt fyrir langa löngu og fjölmargir gripir þess
hafa legið undir skemmdum vegna plássleysis. í
máli Friðjóns kom einnig fram hve samvinna
sýslnanna er mikil. Hann þakkaði V- Skaftfell-
ingum fyrir raunsnarlega þátttöku og góða
samvinnu við Rangæinga um nýbyggingu
safrisins, en safnið er í eigu sýslnanna beggja.
Fleiri gestir tóku til máls, svo sem Þór Magn-
ússon þjóðminjavörður, Jón R. Hjálmarsson
fyrrverandi fræðslustjóri og formenn héraðs-
nefnda Rangárvalla- og V- Skaftafellssýslna. í
máli allra kom fram ánægja með þessa bygg-
ingu og ekki síður með það starf sem Þórður
Tómasson safnvörður hefur innt af hendi við
það og uppbyggingu þess.
í Skógaskóla
Nýja viðbyggingin fellur óvenju vel að upphaflegri safnhúsbyggingu að Skógum.
Það var fyrir 40 árum að Magnús Gíslason,
skólastjóri og þjóðháttafræðingur í Skógum,
opnaði héraðsskólann fyrir því reifabami sem
byggðasafnið var. Lítil var stofan sem hýsti
fyrstu safnmuni þess. Þjóðhaginn ógieyman-
legi, Sigurjón Magnússon í Hvammi, innréttaði
stofuna og smíðaði fyrstu sýningarpúltin sem
enn eru í notkun. Hann er einn þeirra mörgu
sem lifa í safninu í listgripum þess.
Sumarsýningar safnsins voru uppi í kennslu-
stofum Skógaskóla til ársins 1954. Magnús
Gíslason og William Möller kennari önnuðust
þær. Árið 1954 var gamla safnhúsið reist eftir
teikningum húsameistara Skógaskóla, Matthí-
asar Einarssonar. { því húsi hefur safnið verið
varðveitt til þessa.
Þegar húsið var reist komst stærsti og merk-
asti gripur safnsins, áraskipið Pétursey, í húsa-
skjól og fyrstu fjármunina til hússins gaf ástvin-
ur Péturseyjar, ef svo mætti að orði komast,
Eyjólfur Guðmundsson rithöfundur að Hvoli.
Það var einmitt faðir hans, Guðmundur í Eyjar-
hólum, sem verið hafði formaður á Péturseynni
og var bæði afla- og farsæll svo af bar. Um hann
sagði Halldór Laxness að hann hefði verið
gæddur réttskyni sem gerði honum mögulegt
að sjá farsælustu lausn í hverju máli, þar sem
aðrir sáu enga lausn.
Á 1100 ára afmæli íslandsbyggðar 1974 gaf
Kaupfélag Rangæinga safninu kærkomna og
rausnarlega peningagjöf. Fyrir hana var reist
stórt geymsluhús sem bjargað hefúr mörgum
merkum munum frá eyðingu.
Þórður kemur
Þórður Tómasson flutti að Skógum árið 1959
og tók við forstöðu safnsins. Nokkrum árum
síðar hófst hann handa við að endurbyggja hin
gömlu hús sem eru stolt safnsins og færa gesti
umsvifalaust inn í aðstæður lífs á liðnum tím-
um. Meðal þessara húsa eru gömlu bæjarhúsin
frá Holti og Skál undir Eyjafjöllum og sam-
stæðu húsa frá 19. öld.
Þórður Tómasson safnvörður minntist í ræðu
sinni gamalla vina í byggðasafnsnefnd sem
horfnir eru, þeirra Guðmundar Erlendssonar á
Núpi, ísaks Eiríkssonar íÁsi, Gissurar Gissurar-
sonar í Selkoti, Sveins Einarssonar á Reyni,
Jóns Þorsteinssonar sýslufulltrúa í Norðurvík
og Óskars Jónssonar bókara í Vík, svo einhverj-
ir séu nefndir.
Það er skemmtilegt til þess að vita í þessu sam-
bandi, að við byggingu nýja hússins hefur unn-
ið sonarsonur Sveins á Reyni, Páll Jónsson,
starfsmaður Klakks í Vík. Þórður Tómasson lét
þess getið að afa Páls hefði vísast fallið vel í ei-
lífðinni að sjá sonarson sinn leggja safninu lið í
góðu verki.
Auk Páls hefúr og annar sonarsonur manns,
sem var mikill hvatamaður að því að safnið yrði
reist á sínum tíma, starfað við nýbygginguna.
Aðsókn er sem áður segir mikil, sérstaklega yf-
ir sumartímann, og varla líður sá dagur að ekki
fylli salarkynni safnsins og baðstofúr safnahús-
anna söngur á mörgum þjóðtungum, þegar
Þórður Tómasson safnvörður kynnir gestum
hljóðfæri safnsins og leikur á þau og stjómar
söng. Fáir safnverðir sýna söfn sín á jafn lifandi
hátt og Þórður. Hann sýnir helst ekki neitt
áhald eða hljóðfæri nema að sýna jafnframt
hvemig það er notað eða hvemig leikið er á það.
Nýja safnhúsið eða viðbyggingin er fallegt hús
og skemmtilegt og fer vel við gamla húsið. Það
Eftir
Sigurgeir Ingólfsson
í Hlíð,
fréttaritara Tímans,
°9
Stefán Asgrímsson
Tímamynd: Sigurgeir Ingólfsson
jaðrar við að óvanalegt sé að sjá hversu vel nýja
húsið fer saman við það gamla. Húsin eru tengd
saman með glerhýsi, nokkurs konar almenn-
ingi eða umferðarmiðstöð. Þar inni er einnig
stijgagangur sem tengir saman hæðir hússins.
Ikjallara þess er gert ráð fyrir aðstöðu fyrir
fræðimann sem mun geta dvalið í safninu um
stundarsakir við rannsóknir. Síðar meir mun
hugmyndin vera að færa Péturseyna yfir í nýja
húsið. Þar verða sett á hana segl og hún gerð
sjóklár að öllu Ieyti. Það verður gaman að fylgj-
ast með þeim framkvæmdum og nýjum um-
búnaði skipsins, er gamla húsið var á sínum
tíma byggt utan um.
„Stíll nýja hússins er að nokkru leyti miðaður
við það að hægt verði að setja Pétursey upp í því
með rá og reiða, en skipið er dýrmætasti hlutur
safnsins án efa, auk þess að vera sá fyrirferðar-
mesti," sagði Þórður Tómasson við Tímann.
Pétursey, Guðmundur
formaður og Máríuhliðið
Að sögn Þórðar var það Guðmundur Ólafsson,
bóndi í Eyjarhólum, sem lengst af var formaður
á Péturseynni og af því segir sonur Guðmundar,
Eyjólfur rithöfundur Guðmundsson á Hvoli,
margar sögur í bók sinni Pabbi og mamma.
Guðmundur í Eyjarhólum reri lengst af úr
svonefndu Máríuhliði við útfall Jökulsár á Sól-
heimasandi en Máríuhlið er vestan árinnar. Að
sögn Þórðar Tómassonar var það besta útræðið
á svæðinu og væri það sjálfsagt enn. Miklar eyr-
ar eru suður af útfalli Jökulsár sem draga úr afli
brimsins. Þaðan gátu því Guðmundur og menn
hans róið og lent, þótt annars staðar við suður-
ströndina væri ófært.
Guðmundur byrjaði róðra úr Máríuhliði árið
1862. Áður hafði hann kannað og fylgst með að-
stæðum annars staðar á strandsvæðinu. Að
sögn Þórðar er líklegt að áður en Guðmundur
hóf útræði frá þessum stað, hafi róðrar verið
stundaðir þaðan. Nafn staðarins benti til þess,
svo og sú trú að þama yrði aldrei að skipi.
Fleiri hófu sjóróðra úr Máríuhliði í kjölfar
Guðmundar formanns á Pétursey og var byggð
sjóbúð þar niðri á sandinum sem stóð um tíma.
Vermenn komu víða að, bæði úr Mýrdal og und-
an Eyjafjöllum, og var um langan veg að fara
fyrir marga, þótt flestir kæmu á hestum sínum
að morgni og færu síðan heim að kveldi að
róðri loknum.
Halldór Jónsson, kaupmaður íVík, keypti skip-
ið um síðustu aldamót og var það notað bæði
sem fiskibátur og uppskipunarbátur allt fram
undir 1940. Það var síðan Jón Halldórsson
kaupmaður, sonur Halldórs, sem gaf Péturs-
eyna til byggðasafnsins að Skógum, en Eyjólfur,
sonur Guðmundar formanns, gaf fyrstu fjár-
upphæðina til að byggja yfir skipið eins og fyrr
segir.
Þórður Tómasson sagði að oftsinnis væri búið
að breyta skipinu og endurbæta svo að ólíklegt
væri að einhver fjöl væri enn eftir í því frá
smíðaárinu 1855. „Gildi þess liggur bæði í sögu
þess en einnig í því að það sýnir hið foma sunn-
lenska skipalag — brimsandalag — lagað til ýt-
inga og lendinga frá brimsöndum. Skip með
þessu lagi em mjög ólík öðmm, t.d. Breiða-
fjarðarskipum. Þau em miklu breiðari og til-
tölulega beint á súð, enda skipunum ævinlega
rennt við þegar lent var, og látið slá flötum upp
í fjörusandinn. Þá ristu brimsandaskipin
gmnnt og þurftu því ekki djúpt vatn til að kom-
ast á flot.
Þórður sagði að Pétursey hefði verið þungt í
róðri. Hún var mikið skip og hafði 17 manna
áhöfn og er tæpir 10 m að lengd og þrír að
breidd.

........I......................£ &........
/; /•

••••■: ••:•••••■•■: v-y